Янгон

Янгон
	Шаҳр
Янгон
	бирм. ရန်ကုန်
	16°48′ с. ш. 96°09′ в. д.HGЯO
Кишвар	[[\|]]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис	тақрибан 1035
Масоҳат	576 км²;
Баландии марказ	15 м
Минтақаи замонӣ	UTC+06:30[d]
Аҳолӣ
Аҳолӣ	▲6 874 000 тан (2022);
Номи қавмӣ	янгонец, янгонцы
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	01
	web.archive.org/web/20100522073713/http://www.yangoncity.com.mm/
	Янгон
	Парвандаҳо дар Викианбор

Янгонг ^[3], пештар — Рангун ( бирм. ရန်ကုန် jàɴɡòʊɴ MLCTS : Rangun - Yangong ^[4] ) — калонтарин шаҳр ва пойтахти Мянмар, аз соли 1989 то соли 2005. Пеш аз тағйири ном дар соли 1989, он бо номи Рангун машҳур буд ва аз замони истиқлоли кишвар дар соли 1948 пойтахти Бирма буд. Аҳолӣ тақрибан 7 миллион нафарро ташкил медиҳад. Муҳимтарин маркази иқтисодӣ, фарҳангӣ ва маърифатии кишвар. Маркази калони нақлиётӣ. 6 ноябри соли 2005 курсии ҳукумат ба Нейпйидо кӯчонида шуд . ^[5]

Дар муқоиса бо дигар шаҳрҳои Осиёи Ҷанубу Шарқӣ, Янгон шумораи зиёди биноҳои давраи мустамликадориро дорад ^[6].

Этимология

Аввалан — деҳаи Оуккала, аз асри XI — Дагон, ки дар соли 1775 ба шаҳри Янгон номида шуд — омезиши ду калима бирмаӣ Ян ва коун, ки дар тарҷума мутаносибан маънои «душманон» ва «тамом шудан»-ро доранд. Ҳамин тариқ, номи шаҳрро метавон ҳамчун "Поёни адоват" тарҷума кард. Номи мустамликавии Рангун, эҳтимолан аз талаффузи англисии номи шаҳр дар лаҳҷаи аракании забони бирпавӣ [rɔ̀ɴɡʊ́ɴ] пайдо шудааст. То соли 1989 номи таҳрифшудаи англисии шаҳр – Рангун — истифода мешуд.^[7]

Таърихи шаҳр

Давраи аввала

Янгон таърихи бой ва қадимӣ дорад. Мувофиқи маълумоти бостоншиносон дар асри V то милод дар ин ҷо, дар соҳили дарёи Янгон, шаҳраке бо номи Оккала вуҷуд дошт. Сокинони Оккала асосан ба моҳидорӣ машғул буданд ^[8]. Дар ибтидои асри XI (солҳои 1028-1043) дар ҷои Оккала шаҳраки мардуми мон ба вуҷуд омад, ки бо номи Дагон машҳур шуд ^[9]. Дагон як деҳаи хурди моҳигирӣ буд, ки дар атрофи пагодаи Шведагони калон шуда буд. Соли 1755 шоҳ Алаунпҳая Догонро забт кард ва онро Янгон номгузорӣ кард. Дар Бритониё Янгонро дар давоми Ҷанги Якуми Англияву Бирма (1824-1826) англисҳо ишғол намуда буданд, вале шаҳр баъд аз ба охир расидани ҷанг ба Мянмар баргардонида шуд. Шаҳр соли 1841 бо оташ хароб карда шуд ^[10].

Давраи мустамлика

Харобаҳои Рангуни Поён — оқибати Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ

Бритониёҳо пас аз ҷанги дуюми Англия-Бирма дар соли 1852 бар Янгон ва тамоми Бирмаи Поён назорат барқарор карданд. Маъмурияти Бритониё пайваста Янгонро ба маркази тиҷорӣ ва сиёсии Бирмаи Бритониё табдил додааст. Янгон пас аз исёни Ҳиндустон дар соли 1857 макони бадарғаи охирин императори Муғул Баҳодуршоҳи II буд. Дар асоси нақшаи муҳандиси артиш лейтенант Александр Фрейзер, бритониёҳо дар минтақае, ки аз шарқ бо дарёи Пазундонг ва аз ҷанубу ғарб бо дарёи Янгон маҳдуд аст, як шаҳри нав бунёд карданд, ки он бо шабакаи доимии маҳаллаҳо дар резишгоҳ ҷойгир аст. Пас аз таслим шудани Бирмаи Боло баъди ҷанги сеюми Англия-Бирма дар соли 1885 Янгон пойтахти тамоми Бирмаи Бритониё шуд.^[11] Дар давоми ҳокимияти Британия, беморхонаи марказии Рангун ва Донишгоҳи Рангун таъсис дода шуданд.

Янгони мустамликавӣ бо боғҳо ва кӯлҳояш ва омехтаи меъмории чӯбии Ғарб ва анъанавӣ бо номи "Шаҳри боғи Шарқ" машҳур шудааст ^[11].

То оғози Ҷанги Дуюми Ҷаҳонӣ тақрибан 55% аҳолии ниммиллион Янгон аз Ҳиндустон ва дигар кишварҳои Осиёи Ҷанубӣ буданд ва танҳо сеяки онҳо бирмавӣ буданд ^[12]. Қисми боқимондаи аҳолиро каренҳо, чиниҳои бирма, англисҳо-бирмаҳо ва дигарон ташкил медоданд.

Янгон маркази ҳаракати озодихоҳии миллӣ бо роҳбарии донишҷӯёни коммунисти Донишгоҳи Рангун буд. Се корпартоии саросарӣ алайҳи ҳукмронии Бритониё дар солҳои 1920, 1936 ва 1938 дар Янгон оғоз ёфт.

Аз соли 1942 то 1945 Янгонро артиши Ҷопон забт кард. Аз ҷониби Иттифоқчиён моҳи майи соли 1945 бароварда шуд. Дар давраи ҷанг ба шаҳр зарари ҷиддӣ расонида шуд.

4 январи соли 1948 Янгон пойтахти Иттиҳоди Бирма шуд.

Янгони муосир

Чанде пас аз истиқлоли Бирма дар соли 1948, бисёр номҳои мустамликавии кӯчаҳо ва боғҳо ба Бирма иваз карда шуданд. Соли 1989 номи Янгон ба шаҳр баргардонида шуд, ки он ҷои Рангуни англисиро гирифт. Дар давраи пас аз мустамлика, Янгон фаъолона инкишоф ёфт. Дар солҳои 50-ум, чунин минтақаҳои шаҳр, ба монанди Такета, Шимол ва Ҷануби Оккалапа ҳамчун шаҳрҳои моҳвораӣ, дар солҳои 80-ум — Ҳлейнтая, Швепита ва Дагони Ҷанубӣ сохта шуданд ^[10]. Имрӯз масоҳати Янгони Бузург тақрибан 600 км² мебошад.

Аҳолӣ

Янгон сераҳолитарин шаҳр дар Мянмар аст, аммо тахминҳои аҳолии шаҳр ба куллӣ фарқ мекунанд (барӯйхатгирии охирин дар Мянмар соли 1983 гузаронида шуда буд). Мувофиқи маълумоти СММ , соли 2010 аҳолии шаҳр 4,35 миллион нафар буд, аммо тибқи маълумоти Департаменти давлатии ИМА дар соли 2009 ^[13] аҳолии шаҳр 5,5 миллион нафар буд. Ба эҳтимоли зиёд, тахмини Департаменти давлатии ИМА дурусттар аст, зеро тахминҳои СММ тавсеаи ҳудуди шаҳрро дар ду даҳсолаи охир ба назар намегирад. Пас аз соли 1948, аҳолии шаҳр аз ҳисоби муҳоҷирати аҳолӣ аз дигар минтақаҳои кишвар (асосан аз ҳисоби бирмавиҳо) ба шаҳрҳои моҳвораӣ ба монанди Оккалапаи Ҷанубӣ ва Такета дар солҳои 1950-ум ва ба Шарқ, Шимолӣ ва Дагони Ҷанубӣ дар солҳои 90 хеле афзудааст. Қарори интиқол додани пойтахт ба Найпидав боиси ҳаракат кардани шумораи номаълуми хизматчиёни давлатӣ гардид.

Янгон шаҳри аз ҳама космополити кишвар аст. Агар пеш аз Ҷанги Дуюми Ҷаҳон аксарияти нисбии аҳолии Янгон ҳиндуҳо буданд ^[12], имрӯз аксарияти аҳолии шаҳр пайдоиши бирмавӣ доранд. Ҷамоаҳои калони ҳиндуҳо ва дигар шаҳрвандони Осиёи Ҷанубӣ ва чинҳои бирмаӣ мебошанд, ки то ҳол аксаран дар маҳаллаҳои ҳамсояи шаҳр зиндагӣ мекунанд. Издивоҷҳои омехта камназир нестанд, алахусус байни бирмаӣ ва чиниҳо. Шумораи зиёди араканҳо ва каренҳо низ дар шаҳр зиндагӣ мекунанд.

Забони асосии муошират бирмавӣ аст. Забонҳои маъмул барои омӯзиш, ба ғайр аз забони англисӣ, чинӣ, ҷопонӣ, фаронсавӣ ва кореягиянд .

Эзоҳ

↑ Янго́н // Энциклопедический географический словарь / отв. редакторы Е. В. Варавина и др. — М.: Рипол-классик, 2011. — С. 795. — (Словари нового века). — 5 000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6.
↑ http://www.demographia.com/db-worldua.pdf
↑ Мьянма // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 1999 г. ; отв. ред.: Т. Г. Новикова, Т. М. Воробьёва. — 3-е изд., стер., отпеч. в 2002 г. с диапоз. 1999 г. — М. : Роскартография, 2002. — С. 155. — ISBN 5-85120-055-3.
↑ Инструкция по русской передаче географических названий Бирмы. — М.: Наука, 1978. — С. 25.
↑ Burma's new capital stages parade(англ.), BBC News (27 March 2006). Проверено 28 Декабри 2010.
↑ Martin, Steven Burma maintains bygone buildings. BBC News (30 марти 2004). 22 май 2006 санҷида шуд.
↑ Поспелов, 2002.
↑ Янгон — Рангун. 1 феврали 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 июни 2014.
↑ Founded during the reign of King Pontarika, per Charles James Forbes Smith-Forbes. Legendary History of Burma and Arakan. — The Government Press, 1882. — С. 20.; the king’s reign was 1028 to 1043 per Harvey, G. E. History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. — London: Frank Cass & Co. Ltd, 1925. — С. 368.
↑ ^10.0 ^10.1 Kyaw Kyaw. Megacity yangon: transformation processes and modern developments / Frauke Krass, Hartmut Gaese, Mi Mi Kyi. — Berlin: Lit Verlag(англ.)тҷк., 2006. — С. 333—334. — ISBN 3-8258-0042-3.
↑ ^11.0 ^11.1 Yangon Summary Review and Analysis. Bookrags.com (17 октябри 2005). 17 апрели 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 28 ноябри 2006.
↑ ^12.0 ^12.1 Tin Maung Maung Than. Indian Communities in Southeast Asia - Some Aspects of Indians in Rangoon. — Institute of Southeast Asian Studies, 1993. — С. 585—587. — ISBN 9789812304186.
↑ Background note: Burma. US Department of State. 6 марти 2010 санҷида шуд.

Адабиёт

Поспелов Е. М. Географические названия мира. Топонимический словарь / отв. ред. Р. А. Агеева. — 2-е изд., стереотип. — М.: Русские словари, Астрель, АСТ, 2002. — 512 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-17-001389-2.

Пайвандҳо

Буддисти СССР - иншо дар бораи таърих ва дини Бирма ва ҳикояи сафари 1998
Тасвири моҳвора аз Google Maps
Yangon City Hall website(пайванди дастнорас — таърих). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 май 2010.
YCDC website(пайванди дастнорас — таърих). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 10 марти 2005.

[1] Янго́н // Энциклопедический географический словарь / отв. редакторы Е. В. Варавина и др. — М.: Рипол-классик, 2011. — С. 795. — (Словари нового века). — 5 000 экз. — ISBN 978-5-386-03063-6.

[_44858a280200de7f-2] ttp://www.demographia.com/db-worldua.pdf

[3] Мьянма // Атлас мира / сост. и подгот. к изд. ПКО «Картография» в 1999 г. ; отв. ред.: Т. Г. Новикова, Т. М. Воробьёва. — 3-е изд., стер., отпеч. в 2002 г. с диапоз. 1999 г. — М. : Роскартография, 2002. — С. 155. — ISBN 5-85120-055-3.

[4] Инструкция по русской передаче географических названий Бирмы. — М.: Наука, 1978. — С. 25.

[5] Burma's new capital stages parade(англ.), BBC News (27 March 2006). Проверено 28 Декабри 2010.

[bygone-6] Martin, Steven Burma maintains bygone buildings. BBC News (30 марти 2004). 22 май 2006 санҷида шуд.

[Поспелов—2002——491-7] Поспелов, 2002.

[8] Янгон — Рангун. 1 феврали 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 июни 2014.

[9] Founded during the reign of King Pontarika, per Charles James Forbes Smith-Forbes. Legendary History of Burma and Arakan. — The Government Press, 1882. — С. 20.; the king’s reign was 1028 to 1043 per Harvey, G. E. History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. — London: Frank Cass & Co. Ltd, 1925. — С. 368.

[mcy-10] 10.0 ^10.1 Kyaw Kyaw. Megacity yangon: transformation processes and modern developments / Frauke Krass, Hartmut Gaese, Mi Mi Kyi. — Berlin: Lit Verlag(англ.)тҷк., 2006. — С. 333—334. — ISBN 3-8258-0042-3.

[autogenerated4-11] 11.0 ^11.1 Yangon Summary Review and Analysis. Bookrags.com (17 октябри 2005). 17 апрели 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 28 ноябри 2006.

[tmmt-12] 12.0 ^12.1 Tin Maung Maung Than. Indian Communities in Southeast Asia - Some Aspects of Indians in Rangoon. — Institute of Southeast Asian Studies, 1993. — С. 585—587. — ISBN 9789812304186.

[usdos-13] Background note: Burma. US Department of State. 6 марти 2010 санҷида шуд.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]