Атобак

Атобáк, атобакон (форсӣ: اتابک‎) — унвон ва ё лақабе, ки подшоҳони салҷуқӣ ба баъзе амирони боэътимод ё ғуломони воломансабтарбиятгарони шоҳзодагони худ дода буданд. Ваҷҳи тасмияи атобак аз вожаи туркии ато (ё ота) – падар ва бак (бек) – амир аст. Бад-ин минвол муҳаққиқин атобакро ба маънои маҷозии «падарбузург» ё «падархонд» шарҳ додаанд. Интихоби мураббӣ барои фарзандон дар байни туркони салҷуқӣ ва ғузҳо аз қадим расм будааст. Урфу одати атобакӣ бо додани иқтоъ ба соҳиби ин мансаб ҳамроҳ будааст ва бад-ин сабаб онҳо имкон пайдо карданд вазифаи худро хуб анҷом диҳанд. Бо оғози таназзули давлатдории Салҷуқиён атобакони салҷуқӣ, ки ба мақоми аморат расида буданд, ҳар яке дар ҳавзаи худ мустақил ё ниммустақил гардида буданд ва минбаъд мансаби худро меросӣ карданд. Ба ҳамин минвол атобакони Шом, атобакони Мавсил, атобакони Озарбойҷон, атобакони Форс ва атобакони Язд ба вуҷуд омаданд. Чунонки Туғтегин-атобак писари Тоҷуддавла дар соли 1104 силсилаи Атобакони Димишқ (1104–1154) ва Имомуддини Зангӣ аз ғуломзодагони Маликшоҳ – Атобакони Мавсил (1127–1250) ва Элдигиз-атобак Арслоншоҳ – Атобакони Озарбойҷонро (1148–1276) таъсис доданд. Ануштегин – падари Қутбуддин Муҳаммади Хоразмшоҳ ва Сулғур ҷадди Атобакони Форс (1148–1276) ҳам аз ҷумлаи ғуломон ё руасои лашкари салҷуқӣ буданд. Расми атобакӣ дар байни Хоразмшоҳиён ва салҷуқи­ёни Рум низ маъмул буд.

Адабиёт

• تاریخایران. تهران،۱۳۸۸؛دانشنامۀایران. ج۱. تهران،۱۳۸۴.

Сарчашма

• Асос — Боз. — Д. : СИЭМТ, 2013. — 664 с. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.