Грифон

Грифон

Парвандаҳо дар Викианбор

Грифон (фр. griffon лот. grȳphus аз юн. γρύψ) — махлуқи болдори асотирӣ бо танаи шер, сари уқоб ё шер.

Дар асотири баъзе мамлакатҳои Шарқи Қадим махлуқи ваҳшатангез бо танаи шер, болҳои уқоб ва сари шер ва уқоб. Ба забони форсӣ-тоҷикӣ онро шербол номидаанд. Дорои чанголҳои тез ва болҳои сафед ё зарин аст. Грифонҳо махлуқи ихтилофнок мебошанд. Нақши онҳо дар асотири мухталиф ва адабиёти гузашта ба таври гуногун, яъне ҳамчун рамзи пайвандгари Осмону Замин ва ҳам Некию Бадӣ тавсиф шудааст. Онҳо ҳам ба сифати муҳофизу нигаҳбон ва ҳам дарандагони бадхашм тасвир гардидаанд. Дар замонҳои бостон тасвир намудани нақши грифон дар санъати меъморӣ, наққошӣ, рассомӣ, ҳайкалтарошӣ ва санъати амалӣ хеле маъмул будааст. Дар Мисри Қадим ҳанӯз 5 ҳазор сол то м. дар нақшҳои барҷастаи ошурӣ грифонҳо тасвир шудаанд. Дар минтақаи Байнаннаҳрайн аз замонҳои қадим нақши грифон вуҷуд дошт. Дар давраи Ҳахоманишиён сохти сарсутун ба шаклу намуди грифон бисёр ривоҷ дошт. Дар кохҳои Тахти Ҷамшед сарсутунҳои грифоншакл хеле моҳирона нақш ёфтаанд. Дар давраҳои пасин грифон дар муҳр ва тамғаҳои мухталифи ҳокимон низ нақш шудааст. Дар асотири Юнони Қадим аждаҳое, ки даҳони шер, думи мор ва танаи буз дорад ва нафасаш оташбор аст, рамзи қудрат ва муҳофизи сарватҳои бешумор мебошад. Ёдоварии аввалини хаттӣ дар бораи грифон аз ҷониби муаллифи юнонӣ Аристей аз Проконнес, ки дар асри 7 то м. зиндагонӣ кардааст, сурат гирифтааст.

Гузаштагони мардуми тоҷик дар осори ҳунарӣ ва амалию ороишӣ шерҳоро дар намуди гуногун тасвир кардаанд. Мас., шерҳоеро мебинед, ки дар сар тоҷи подшоҳӣ доранду дарахти ҳаётро муҳофизат мекунанд (бозёфти бостоншиносӣ аз кохи Сомониён) ё шерҳое, ки бол доранд. Шерҳои болдор ба намуди грифонҳо дохил мешаванд (Оид ба сурати шерҳои болдор дар марзи Осиёи Марказӣ ва Тоҷикистон маълумоти пурра доштан хоҳед, нигаред ба китобҳои П. И. Ремпель «Занҷири замонаҳо». Тошканд, 1987 ва А. И. Беленицкий «Монументальное искусства Пенджикента»).

Дар маркази Ливои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасвири «Дирафши Ковиён» инъикос ёфтааст, ки дар маркази он шери болдор ҷой дода шудааст. Нишони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз се қисми таркибӣ — ордени «Ситораи Президенти Тоҷикистон» (дараҷаи як), шери болдор ва шаддаи зарин иборат аст. Ордени такмилёфтаи «Ситораи Президенти Тоҷикистон» (дараҷаи як) бо нишони ҳалқавии шери болдори дар ҳоли ҳаракати доимӣ буда васл гардидааст. Нишони ҳалқавии шери болдор аз ду ҷониб бо лавҳаҳои хоссаи зарин бо шаддаи зарин пайваст аст. Дар 6 ҳалқаи зарин шери болдор тасвир гардидааст. Шери болдор рамзи қудрат, нерумандӣ ва шукӯҳи давлат мебошад. Дар ҳафриёти бостоншиносии мамлакатҳои Осиёи Марказӣ ва минҷумла Ҷумҳурии Тоҷикистон грифонҳо бисёр дучор омадаанд. Бар асоси грифони аз ҳафриёти минтақаи Ҳисори Шодмон пайдошуда рамзи 3000-солагии он тартиб дода шудааст.

Адабиёт

• Грифон / И. Раҳматуллоев // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.

• Ӯзбекистон миллий энциклопедияси. 3 ж. Т. 2002;
• Адаш Истад. Шер рамзи бостонии давлатдорӣ (gerbisherdor. blogspot. com);
• Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рамзҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон», 2006;
• Новая российская энциклопедия. Т. V (1). М. 2008.