Декоммунизатсия
Декоммунизатсия (англ. Decommunisation) – раванди барҳам додани осори муассисаҳои давлати коммунистӣ, фарҳанг ва равонӣ дар давлатҳои пасокоммунистӣ мебошад. Онро баъзан тозакунии сиёсӣ низ меноманд. Ин истилоҳ маъмулан нисбат ба кишварҳои собиқи Блоки Шарқӣ ва давлатҳои пасошӯравӣ барои тавсифи як қатор тағйироти ҳуқуқӣ ва иҷтимоӣ дар давраи посткоммунизм (пасокоммунистӣ) истифода мешавад.
Дар баъзе давлатҳо декомунизатсия манъи нишонаҳои коммунистиро дар бар мегирад. Ҳангоми мубодилаи хислатҳои умумӣ, равандҳои декоммунизатсия дар давлатҳои гуногун ба тарзи гуногун ҷараён доштанд.[2]
Ташкилотҳои декоммунизатсия[вироиш | вироиши манбаъ]
Муфаттишон ва прокурорҳо[вироиш | вироиши манбаъ]
- Ҷумҳурии Чех – Идораи ҳуҷҷатгузорӣ ва тафтишоти ҷиноятҳои коммунизм
- Словакия– Институти хотираи миллӣ – Ústav pamäti národa (Sk)
- Эстония – Комиссияи байналмилалии Эстония оид ба тафтишоти ҷиноятҳои зидди инсоният
- Олмон – Комиссари федералии Stasi Records (BStU)
- Маҷористон – Кумитаи хотираи миллӣ [3]
- Литва – Маркази таҳқиқоти генотсид ва муқовимати Литва
- Лаҳистон – Институти хотираи миллӣ – Комиссия оид ба таъқиби ҷиноятҳо бар зидди миллати Лаҳистон
- Руминия – Институти тафтишоти ҷиноятҳои коммунистӣ дар Руминия
- Молдова – Комиссияи омӯзиши диктатураи коммунистӣ дар Молдова
- Украина – Институти хотираи миллии Украина
Ҷавобгарӣ кашидани коммунистони собиқ[вироиш | вироиши манбаъ]
Ҷазоҳои пешвоёни давлатҳои коммунистӣ[вироиш | вироиши манбаъ]
- Афғонистон – Муҳаммад Наҷибуллоҳ ҳеч гоҳ барои ҷиноят маҳкум нашудааст, аммо бо вуҷуди ин Толибон ӯро шиканҷа ва қатл кардаанд.[4]
- Булғористон – Тодор Живков ибтидо ба 7 соли зиндон маҳкум шуд, аммо бинобар вазъи саломатӣ ба ҳабси хонагӣ гузаронида шуд. Баъдтар ӯро Суди олии Булғористон дар соли 1996 бегуноҳ эълон кард ва каме пас аз он аз ҳабси хонагӣ озод карда шуд. Вай пас аз як сол ҳамчун як марди озод вафот кард.[5]
- Камбоҷа – Канг Кек Ив то ҳол ягона раҳбари айбдоршавандаи кишвари Кхмер Руж аст, дар ҳоле ки Пол Пот ва дигарон бидуни иттиҳом озодона зиндагӣ мекарданд.
- Олмони Шарқӣ – Эрих Хонеккер боздошт шуд, аммо ба зудӣ озод карда шуд ва парванда алайҳи ӯ бинобар бад будани вазъи саломатияш баста шуд. Вай ҳамчун як инсони озод дар 1994 аз олам даргузашт. Якчанд аъзои дигари ҳукумати пешини Олмони Шарқӣ, ба монанди Эгон Кренз, бо вуҷуди ин маҳкум карда шуданд.
- Полша – Войсех Ярузелский бо далели бад будани вазъи саломатӣ аз аксари баромадҳои додгоҳӣ канорагирӣ кард ва ҳеч гоҳ маҳкум нашуд. Вай ҳамчун як инсони озод дар соли 2014 даргузашт ва бо ифтихори комили низомӣ дар қабристони низомии Повески дафн карда шуд, ки дар он президенти кунунии Лаҳистон ва инчунин ду президенти пешин ширкат доштанд.[6]
- Руминия – Николае Чауесеску ба қатл маҳкум карда шуд ва аз ҷониби гурӯҳи тирпарронӣ парронда шуд.
Натиҷаҳо[вироиш | вироиши манбаъ]
Ҳизбҳои коммунистӣ, ки берун аз қаламрави Балтика қарор доранд, ғайриқонунӣ эълон нашудаанд ва аъзои онҳо ба ҷавобгарӣ кашида нашудаанд. Танҳо якчанд ҷойҳо кӯшиш карданд, ки ҳатто аъзои хадамоти махфии коммунистиро аз қабули қарорҳо дур кунанд. Дар як қатор кишварҳо, ҳизби коммунист танҳо номашро иваз кард ва фаъолияташро идома дод.[7]
Стивен Холмс аз Донишгоҳи Чикаго дар соли 1996 изҳор дошт, ки пас аз як давраи фаъолсозии декоммунизатсия, он бо нокомии қариб саросар рӯбарӯ шуд. Пас аз ҷорӣ кардани люстратсия талабот ба бузҳои гунаҳкор нисбатан кам шуд ва коммунистони собиқ ба вазифаҳои олии давлатӣ ва дигар маъмурӣ интихоб шуданд. Холмс қайд мекунад, ки ягона истиснои воқеӣ Олмони пешини шарқӣ буд, ки дар он ҳазорон нафар хабарнигорони собиқи Stasi аз вазифаҳои давлатӣ барканор карда шуданд.
Инчунин нигаред[вироиш | вироиши манбаъ]
Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]
- ↑ German zastąpi działacza komunistycznego(лаҳс.), radiopoznan.fm. Проверено 18 май 2018.
- ↑ Shevchenko. Goodbye, Lenin: Ukraine moves to ban communist symbols, BBC News (14 April 2015). Проверено 3 июни 2016.
- ↑ Greetings. The Committee of National Remembrance. 27 марти 2020 санҷида шуд.
- ↑ Flashback: When the Taleban took Kabul (en-GB) (15 октябри 2001). Проверено 16 октябри 2019.
- ↑ BBC News | Europe | Bulgaria's ex-communist leader dies. news.bbc.co.uk. 16 октябри 2019 санҷида шуд.
- ↑ Three presidents to attend Jaruzelski funeral. Polskie Radio dla Zagranicy. 16 октябри 2019 санҷида шуд.
- ↑ After socialism: where hope for individual liberty lies. Svetozar Pejovich.