Дидани манбаъи Сураи Бақара

{{Қуттии сура
 |Номи сура           = Бақара
 |Номи арабӣ          = البقرة
 |Маънои ном          = [[Гов]]
 |Номҳои дигар        = «Алиф-лом-мим, золика-л-Китобу…»,<br /> «Фустат&nbsp;ал Қуръон»
 |Гурӯҳбандӣ          = Маданӣ
 |Вақти нозил         = 
 |Тартиби нозил       = 87
 |Рақами сура         = 2
 |Шумораи оятҳо       = 286
 |Ҷузъ                = 1–3
 |Ҳизб                = 1—5
 |Шумораи рукӯъ       = 40
 |Шумораи саҷда       = 
 |Шумораи калима      = 6221
 |Шумораи ҳарф        = 25500
 |Ҳарфҳои муқаттаа    = [[Алиф]] [[Лом]] [[Мим]]
 |Сураи гузашта       = Сураи Фотиҳа
 |Сураи раванд        = Сураи Оли Имрон
 |Рақам бо таври хатӣ = дувум
}}
Бақара аз ҷумлаи аввалин [[Сураи маданӣ|сураҳои маданӣ]] буда, дарозтарин сураи Қуръон – дорои 286 оят мебошад. Дар мусҳаф дувумин сураи Қуръон ва яке аз ҳафт сураи дароз (ассабъ-ут-тивол) аст. Мутобиқи ривоятҳо ва баъзе қаринаҳо, дар муддати даҳ соли пас аз ҳиҷрат ба муносибатҳои гуногуне ба [[Муҳаммад|Пайғамбар (с)]] нозил шудааст. Масалан, оятҳои 190-ум то 194-ум дар ҳукми қитол дар ҳарими Каъба, дар охирҳои соли шашуми ҳиҷрӣ, пас аз сулҳи Ҳудайбия, ояти 183-юм, ки ҳукми фаризаи рӯзаро баён месозад, дар ибтидо ва ё пеш аз моҳи Рамазони соли дувуми ҳиҷрӣ, ояти 281-ум соли даҳуми ҳиҷрӣ дар ҳаҷҷат-ул-вадоъ дар сарзамини Мино нозил шудааст. Ба манзури эҳёи хотираи муъҷизае, ки дар замони Мусо (ъ) ба вуқӯъ пайваставу дар оятҳои 67–71 зикр гардидааст, сура ба номи Бақара (гов) номгузорӣ шудааст (ҳамон гуна ки сураҳои дигари Қуръон ҳам ба номи муҳимтарин мавзӯи худ номгузорӣ шудаанд). Банӣ Исроил дар замони Мусо (ъ) барои ёфтани қотили номаълуме ба куштани гове амр мешаванд ва дар анҷоми ин амри илоҳӣ ба ҳар гуна баҳонаҷӯиҳо даст мезананд. Достони «Гов» дар Қуръон баёнгари намунае аз баҳонаҷӯиҳо ва бархӯрди манфии яҳудиён ба амрҳо ва силсилаи пайғамбарони илоҳист<ref>[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]], Ҷилди 2. АСОС-БОЗ – Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2013, - с.289-291 // А. Боқизода.</ref>.

== Мундариҷа ==
{{Қуръон/Иқтибос
| Ва ба ёд оред он ҳангомро, ки Мӯсо ба қавми худ гуфт: «Худо фармон медиҳад, ки говеро бикушед!» Гуфтанд: «Оё Моро маскара мекунӣ?» Гуфт: «Ба Худо паноҳ мебарам ки аз нодонон бошам». {{оят}} Гуфтанд: «Барои мо Парвардигоратро бихон то баён кунад, ки он чӣ гуна говест?» Гуфт: «Мегӯяд: «Говест на сахт пиру аз кор афтода, на ҷавону корнокарда, миёнасол». Акнун бикунед он чӣ шуморо мефармоянд! {{оят}} Гуфтанд: «Барои мо Парвардигоратро бихон то бигӯяд, ки ранги он чист?» Гуфт: «Мегӯяд: «Говест зарди сахт, ки рангаш бинандагонро шодмон месозад». {{оят}} Гуфтанд: «Барои мо Парвардигоратро бихон то бигӯяд он чӣ гуна говест? Ки он гов бар мо муштабеҳ шудааст ва агар Худо бихоҳад мо, ба он роҳ меёбам». {{оят}} Гуфт: «Мегӯянд: «Аз он говон нест, ки ром бошад ва заминро ҷуфт кунад ва киштаро об диҳад. Беайб асту якранг». Гуфтанд: «Акнун ҳақиқатро гуфтӣ». Пас онро куштанд, ҳарчанд ки наздик буд, ки аз он кор рӯй гардонанд. 
|2|67|71
|префикс = Қуръон
|тарҷума = Оятӣ
|аслӣ    =  وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً ۖ قَالُوا أَتَتَّخِذُنَا هُزُوًا ۖ قَالَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْجَاهِلِينَ ۝
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا هِيَ ۚ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لَا فَارِضٌ وَلَا بِكْرٌ عَوَانٌ بَيْنَ ذَٰلِكَ ۖ فَافْعَلُوا مَا تُؤْمَرُونَ ۝
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا ۚ قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ۝ 
قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا هِيَ إِنَّ الْبَقَرَ تَشَابَهَ عَلَيْنَا وَإِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ۝
قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لَا ذَلُولٌ تُثِيرُ الْأَرْضَ وَلَا تَسْقِي الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لَا شِيَةَ فِيهَا ۚ قَالُوا الْآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ ۚ فَذَبَحُوهَا وَمَا كَادُوا يَفْعَلُونَ
۝
}}

== Аҳком ва мавзӯъот ==
Бақара аҳкому мавзӯъҳои гуногунеро фаро гирифта, услуби он бештар ҷанбаи ташреъӣ – қонунгузориро дорад. Дар ибтидо, дар бист ояти аввали он, ба гунаи муқаддима, дар бораи парҳезгорон ва сифатҳои эшон, кофирон ва равшантарин аломатҳои онҳо, аз мунофиқон, воқеияти дарунӣ ва нишонаҳои нифоқи онҳо сухан ба миён омадааст. Мардум, умуман, дар муҳити Мадина дар муносибат бо даъвати Ислом ба се гурӯҳ тақсим мешуданд. Гурӯҳи аввал ҳамон муъминони содиқ ва пайравони парҳезгори ойини илоҳӣ ва Қуръони карим буданд. Бинобар ҷойгоҳи боазамат ва арзиши бандагие, ки дар пешгоҳи Худованд доштанд, Қуръон васфи онҳоро дар ибтидо ва дар оғози калонтарин сураи худ зикр кардааст. Васфи онҳо панҷ ояти аввали сураро дар бар мегирад. Пас аз онҳо сухан дар бораи кофирон меравад, ки ду ояти баъдӣ ба баёни ҳоли онҳо бахшида шудаанд. Дар сездаҳ ояти боқимондаи ин қисмат воқеияти дарунӣ ва нишонаҳои нифоқи мунофиқон баён гардидаанд.

Пас аз ин, оятҳои Бақара, аз нигоҳи баъзе муфассирон, ба се маҷмӯаи бузург ҷудо гашта, ҳар маҷмӯа барои таҳқиқ ва таъкиди ҳадафи асосии он мавзӯъҳои меҳварӣ ва хурдтареро фаро гирифтааст. Баёноти сура бештар ба танзими масоили иҷтимоӣ ва назми зиндагонии мусулмонон дар давлати навбунёди исломӣ дар Мадина пардохта, аксари матолиби онро арзишҳои эътиқодӣ ва аҳкоми шариат дар бахшҳои гуногуни ақида, ибодатҳо, макорими ахлоқ, муомилот ва муносибатҳои хонаводагӣ ташкил медиҳанд. Муҳимтарин мавзӯъҳои Бақара мухтасар иборатанд аз:

=== Саргузашти пайғамбарон ва ақвоми пешин ===
# Бақара барои тасбити арзишҳои эътиқодӣ дар замири бандаи муъмин, тақвияти макорими ахлоқ дар ҳаёти иҷтимоии ӯ ва ба манзури доштани намунае аз ҳаёти идеалӣ, ҳамин тавр, таҳлили дурусту амиқи қонуниятҳои равандҳои иҷтимоӣ, ба зикри паҳлӯҳои муҳимми саргузашти баъзе пайғамбарон ва бандагони солеҳи Худо ва мақтаъҳои барҷастаи таърихӣ дар ҳаёти баъзе қавмҳои гузашта пардохтааст. Пас аз зикри сифот ва хусусиятҳои се гурӯҳи мардуми муҳити онрӯзаи даъват дар Мадина – муъминон, кофирон ва мунофиқон – дар он мавзӯи оғози хилқат, саргузашти падари инсоният Одам (ъ) ва дигар рӯйдодҳои шигифтовари давраҳои гуногуни офариниши ӯ баён гардидаанд. Худованд дар канори зикри саргузашти Одам (ъ) лутфу карам ва навозишҳои хоссаи худро ба навъи инсон иброз доштааст.
# Баъдан ба мавзӯи аҳли Китоб, бахусус банӣ Исроил, ки дар муҳити Мадина даъвати ислом бо онҳо низ сару кор дошт, пардохта, мусулмононро аз нуҳуфтаҳои ботини онҳо огоҳ кардааст. Зикри сифатҳо ва муносибати манфии онҳо бо пайғамбарон ва динҳои осмонӣ тақр. нисфи мавзӯъҳои сураро дар бар гирифтааст.
# Дар он, ҳамчунин, саргузашти Мусо (ъ) ва қавмаш дар Миср, бархӯрди мағруронаи Фиръавн бо ӯ, ҳодисаи хуруҷи Банӣ Исроил аз он ҷо, ғарқ шудани Фиръавн ва лашкараш дар баҳри Сурх, сарсониҳои яҳудиён дар биёбони Тиҳ, рӯйдодҳои эъҷозовари он ҷо, достони Толут, ба хукҳо ва бӯзинагон мубаддал гардидани гурӯҳе аз яҳудиён ва ҳаводиси дигаре, ки паҳлуҳои пурлаҷоҷати ҳаёти эшонро бозгӯ менамоянд, батафсил зикр гардидаанд.
# Саргузашти пайғамбароне, ки пеш аз Мусо (ъ) гузаштаанд, монанди Иброҳим (ъ), Исмоил (ъ) ва Яъқуб (ъ), фидокориҳо ва корномаҳои мондагори онҳо дар роҳи Худо ва низ достони пайғамбарони дигаре, ки пас аз ӯ омадаанд, монанди Довуд (ъ), Сулаймон (ъ), Узайр (ъ) ва Исо (ъ) қисмати дигаре аз оятҳо ва достонҳои ин сураро фаро гирифтаанд.
# Дар Бақара ҳодисаи таҳвили қибла пас аз гузашти шонздаҳ ва ё ҳабдаҳ моҳ аз қудуми Пайғамбари акрам (с) ба Мадина ва сару садои яҳудиёну мушрикон дар ин бора низ батафсил баён гардидааст.
# Дар ояти 213-ум Қуръони карим аз ваҳдати ҷомеаи башарӣ дар ибтидои офариниши насли инсон ва ҳамин тавр, фиристода шудани силсилаи пайғомоварон пас аз афзоиш ва ташаккули он ба шакли ақвом, халқиятҳо ва нажодҳо ёдовар шуда, аз ин тариқ – исботи ягонагии асли инсоният ва ваҳдати асли рисолоти илоҳӣ – пайравони динҳо, тамаддунҳо ва ҷомеаи ҷаҳониро дар умум ба сӯи ҳамгароӣ ва ваҳдат дар атрофи арзишҳои волои инсонӣ ва муштаракоти динӣ фаро мехонад.
<center>{{Қуръони Карим|2|213}}</center>

=== Қонунгузории исломӣ ва барномаи ибодатҳо ===
* Бақара бори дигар ба мавзӯи ибодатҳо, муомилот ва дигар низому тартиботи ҷамъиятӣ баргашта, ҳар кадоми онҳоро ба таври алоҳида баён ва таъкид намудааст. Он қонунҳои иҷтимоӣ ва барномаҳои ибодатие, ки ба ин муносибат зикр гардидаанд, умуман, иборатанд аз: 
:: а) барпо доштани намоз,

:: б) пардохтани закот ва масрафҳои он,

:: в) аҳкому аркони рӯза,

:: г) аҳкому маносики ҳаҷҷу умра,

:: д) ҷиҳоду мубориза дар роҳи истиқрори низоми ислом,

:: ж) қисос, васият, ҳифзи моли ятим ва дигар тартиботи ҷамъиятӣ,

:: з) хостгорӣ, издивоҷ, талоқ, разоъ, идда, ҳайз, ҳукми никоҳи мушрикон ва дигар муносибатҳои хонаводагӣ.
* Ҳамчунин, дар Бақара зиштӣ ва қабоҳати рибохорӣ баён гардида, табақаи рибохорон ба таври шадиде мавриди накӯҳиши Худованд қарор гирифта, бар зидди рибохорон муборизаи беамон эълон гардидааст. Ислом бо ин бархӯрди шадиде, ки алайҳи падидаи рибову рибохорӣ доштааст, тавонистааст, ки иқтисоди рушдёбандаеро барои мусулмонон муҳайё созад ва низоми молии худро аз ҳар гуна осебпазириҳои мақтаӣ ва суистифодаҳои туфайлӣ ва муфтхӯрона ҳифз намояд.
* Дар Бақара ба хӯрданиҳои ҳаром, аз қабили худмурда, хун, гӯшти хук, ҳайвоне, ки барои ғайри Худо забҳ гашта бошад, арақ, қимор ва ғайра ишора ва заминаи тағзияи солим, аз ҷиҳати беҳдоштӣ (экологӣ) муносиб ва покизае барои мусулмонон ба вуҷуд оварда шудааст. Худованд дар номгӯйи хӯрданиҳои таҳримшуда чизҳоеро дохил намудааст, ки ба рушди солими ҷисмонӣ ва ҷавҳари ботинии инсон комилан зарар доранд. Дар ояти 157-уми сураи Аъроф ба ин воқеият ишора мефармояд: «Ва барои онҳо покиҳоро ҳалол ва барои онҳо палидиҳо(хабоис)-ро ҳаром мегардонад».
<center>{{Қуръони Карим|2|157}}</center>
: Дар Бақара ҳамчунин, ба дигар падидаҳои манфии ахлоқӣ ва рафторҳои хилофи арзишҳои инсонӣ, монанди китмони ҳақ, фасодкорӣ, қатъи пайвандҳои хешутаборӣ, ришвахорӣ ва ғайра ишора шуда, зиёнҳо ва фалсафаи таҳрими онҳо муфассал баён гардидааст.
* Сипас Худованд дар дарозтарин ояти Қуръон – ояти 282-уми Бақара барои ба танзим даровардани муомилоти молӣ ва дигар додугирифтҳои муҳлатдор беҳтарин роҳнамоиҳои санадгузориро ба мусулмонон тавсия намудааст.
<center>{{Қуръони Карим|2|282}}</center>
* Дар қисмати дигари сура Худованд инсонро ба ёди он рӯзе меоварад, ки дар он ҳама ба подош ва натиҷаи аъмоли худ мерасанд.
* Дар хотимаи сура Худованд, дар баробари масъулиятҳои сахт ва душманиҳои мухолифони даъват, роҳи пойдорӣ ва тариқаи муқовимат, ҳамчунин, тамоми орзуҳои нек ва саодату некбахтиро дар зимни дуои «Раббано ло туохизно ин насийно ав ахтаъно…» ба муъминон меомӯзад. Ба ин тартиб, Бақара бо зикри сифатҳои муъминон шурӯъ гардида, бо дуои онҳо, бо ҳамин матлаъ ва хитоми он бо ёди муъминон анҷом меёбад.

=== Арзишҳои эътиқодӣ ва ахлоқи исломӣ ===
# Дар Бақара панҷ асл аз усул ва ё аркони шашгонаи имон – имон ба Худо, имон ба фариштагон, имон ба китобҳои осмонӣ, имон ба пайғамбарони барҳақ ва имон ба рӯзи охират бо шеваҳои гуногуне бозгӯ ва мавриди таъкид қарор гирифтаанд.
# Дар Бақара таъйид шудааст, ки имон ба Қуръони карим, ба ҳайси охирин ва комилтарин китоби Худо, барномаи комили ҳидояти ҷомеаи башарӣ ва тарҳи шомили саодати инсон – яке аз заруриёт ва бадеҳиёти динӣ ба шумор меравад.
# Имон ба ғайб ва тасдиқи ахбору гузоришҳо дар бораи ҳақоиқи ғайбӣ, монанди биҳишту дӯзах, ҳаёти барзах, ҳаводиси пас аз марг, рӯйдодҳои рӯзи қиёмат ва ғайра низ дар ин сура бозтоби равшане ёфтаанд.
# Дар Бақара мусулмонон ба сабру шикебоӣ дар сахтиҳо, вафо ба аҳду паймон, сахову карам ва инфоқ дар роҳи Худо, сухани нек, амали солеҳ, афву гузашт, ҳусни муошират бо ҳамсар, ҳифзи робитаҳои неки ичтимоӣ ва таҳкими пайвандҳои имонӣ ва дӯстию муҳаббат бо дигар қишрҳои ҷомеа даъват шудаанд.
# Бирри (ҳусни муошират ва некӯӣ бо) волидайн, некӣ ба хешовандон, ятимон, дармондагон ва умуман, ҳамаи мардум, насиҳати фарзандон ба ҳифзи мероси фарҳангӣ ва риояи расму ойини динӣ ва диг. макорими ахлоқ мавриди ташвиқ ва таъкид қарор гирифтаанд.

=== Ишораҳои илмӣ ва ҳақоиқи кавнӣ ===
* Қуръони карим дар чандин ояти сураи Бақара ба зикри ҳақоиқи илмӣ ва ишороти кавние пардохтааст, ки башарият пас аз пешрафтҳои азими илмӣ дар ин авохир ба кашфу исботи онҳо даст ёфта, дар он айём ҳанӯз ба ин шакл макшуф нагашта буданд. Аз ҷумла, дар ояти 17-уми Бақара фарқи нур аз зиё ба хубӣ баён гардидааст, ки то ин авохир тафовути онҳо барои донишмандони соҳаи физикаи оптикӣ маълум набуд.
<center>{{Қуръони Карим|2|17}}</center>
* Дар Бақара ва чанд сураи дигар калимаи самъ (шунавоӣ) аз басар (биноӣ) пеш оварда шудааст, ки ба аҳаммияти вазифаи узвии он (самъ) дар ҳаёти инсон далолат менамояд ва аз ҷиҳати илмӣ низ собит шудааст, ки дастгоҳи шунавоӣ дар ҷанин пеш аз дастгоҳи биноӣ ташаккулу  такомул меёбад ва ҷанин дар умри чаҳормоҳаи худ дар батни модар мешунавад.
* Дар Бақара ба марҳалаҳои пайдарпайи офариниш ва омода сохтани кураи Замин барои ҳаёти инсон ишора шудааст. Ҳамчунин, зимнан, вале ба таври дақиқ, ба куравият ва гардиши замин дар гирди меҳвари худ ишора шудааст.
* Дар Бақара аз бемориҳои равонӣ ва амрози қалбӣ, аз қабили тарс, изтироб, васваса, шак, андӯҳ ва ғайра сухан ба миён омадааст, ки аз ҷиҳати илмӣ то имрӯз маълум набуданд, вале омӯзишҳои таҷрибӣ дар равоншиносии муосир собит намуданд, ки ҳақоиқи илмӣ ҳастанд.
* Дар Бақара ҳамчунин, ба офариниши осмонҳо ва замин, дигаргуншавии шабу рӯз, ҳаракати киштиҳо дар об, вазиши бодҳо, тасхири абрҳо дар миёнаи замину осмон ва диг. падидаҳои табиат ишора шудааст, ки ҷиҳати илмии онҳо дар замони нузули ваҳй ҳанӯз ба сурати имрӯзаи он маълум нагашта буд.
* Дар Бақара аз «баъуза» – модинаи хомӯшак ва мавҷудоти хурдтар аз он сухан ба миён омадааст, ки вирусҳо, бактерияҳо ва диг. ҳайвоноти хурди микроскопиро низ дар бар мегирад. Дар сураи «Бақара» ба ҳақоиқи илмии дигаре низ ишора шудааст.

== Фазоили сураи Бақара ==
Дар фазилати ин сура омадааст, ки Пайғамбар (с) фармуд: «Қуръонро бихонед, ки он дар рӯзи қиёмат шафоаткунандаи аҳли худ бошад. Ду сураи дурахшон – «Бақара» ва «Оли Имрон»-ро бихонед, зеро рӯзи қиёмат ба сурати ду абрпора ва ё ду селаи парандагони болкушода ва сафбаста ба суроғи аҳли худ оянд ва аз онҳо ҳимоят намоянд. Сипас фармуд: «Сураи Бақараро бихонед, ки дар гирифтани он баракат ва дар тарки он ҳасрат асту ҳеч гоҳ соҳирон ба он роҳ наёбанд». Дар ҳадиси дигаре фармуда: «Сураи Бақара куф ва баландтарин қуллаи Қуръон мебошад. Ҳамроҳи ҳар ояти он ҳаштод фаришта фуруд омадааст ва «Ояталкурсӣ» аз хизонаи зери Арши Худованд берун оварда, ба ин сура васл карда шудааст...».{{аввали иқтибос}}Аз Абӯҳурайра (раз.) ривоят аст, ки [[Расули Худо (с)|Расулуллоҳ ﷺ]] фармуд: '''«Хонаҳоятонро табдил ба қабристон накунед. Ҳамоно шайтон аз хонае, ки сураи ''Бақара'' хонда мешаванд, фирор мекунад».'''{{охири иқтибос|сарчашма=Саҳеҳи Муслим}}
== Тафсир ==
{{Дар нақша}}

== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}

== Адабиёт ==
* Боқизода А. Тафсири навини Қуръони карим. Лоҳур, 2011;
* سعید حوّی. تفسیر الاساس فی القران. ج.۱. القاهرة، ۱۹۸۹؛
* مسند الامام احمد. القاهرة، ۱۹۹۵؛
* الدکتور وهبه الزحیلی. تفسیر وسیط. دمشق، ۲۰۰۰؛
* عبدالله بن عبدالرحمن دارمئ سمرقندی. سنن دارمی. القاهرة، ۲۰۰۰؛
* المصباح المنيرفی تهذيب تفسير ابن کثير. الریاض، ۲۰۰۲؛
* سننالترمذی، بيروت، ۲۰۰۴؛
* نضرة النعیم فی مکاریم اخلاق الرسول الکریم. جدهّ، ۲۰۰۴؛
* صحیح ابن حبّان. بیروت، ۲۰۰۴؛
* صحیح مسلم، بیروت،۲۰۰۵؛ 
* دائرة المعرگ اسلامی. تهران، ۲۰۰۶
* صحیح البخاری. بیروت، ۲۰۰۷؛
* مصطفی خرم دل. تفسیر نور. تهران، ۲۰۱۱   

== Сарчашма ==
* {{ЭМТ||2}}
* {{Исламист||}}
* {{Сураҳо|2|Ал Фотиҳа|Ал Имрон|Ал Бақара}}


{{Quran-stub}}