Фенотип

Феноти́п (аз юнони: φαίνω — «зоҳир кардан; нишон додан» ва τύπος — «намуна») — маҷмӯи нишонаҳо ва хусусиятҳои дохилӣ ва зоҳирии организм мебошад, ки метавон онҳоро шартан гурӯҳбандӣ ва ҷамъбаст кард. Ба ин нишонаҳо шакли биологӣ ё анатомӣ, ранги пӯст, ранги чашм, гурӯҳи хун, рафтори хос ва рефлексҳои бевосита (беандеша) ва ғайра дохил мешаванд.

Фенотип дар ҷараёни инкишофи инфиродии организм (онтогенез) ташаккул ёфта, зери таъсири омилҳои гуногуни муҳити зист ба вуҷуд меояд. Истилоҳи фенотип-ро соли 1909 олими даниягӣ Вильгелм Иогансен пешниҳод кардааст, якҷо бо мафҳуми генотип, то ки фарқият байни ирсият (наслбардорӣ)-и организм ва он чизе, ки дар натиҷаи татбиқи он пайдо мешавад, нишон дода шавад. Асл ва мафҳуми ҷудо кардани омилҳои ирсӣ аз натиҷаи амали онҳо аллакай дар осори Грегор Мендел (1865) ва Август Вейсман дида мешавад. Вейсман махсусан дар организмҳои бисёрҳуҷайра, байни ҳуҷайраҳои репродуктивӣ (ҷинсӣ) ва ҳуҷайраҳои соматикӣ (бадани) фарқ мегузошт.

Гоҳе фенотипҳо дар шароити гуногун ба таври назаррас фарқ мекунанд. Масалан, сарсинаҳо дар ҷангал баланд ва нимсола ҳастанд, вале дар фазои боз — паҳновор ва густурда. Шакли баргҳои гулпои обӣ вобаста ба он аст, ки барг дар об ё ҳаво қарор дорад. Дар одамон ҳамаи хусусиятҳои клиникӣ, ки метавонанд муайян шаванд — баландӣ, вазн, рангии чашм, шакли мўй, гурӯҳи хун ва ғайра — фенотипӣ мебошанд.