Ҷаҳиш ба мӯҳтаво

Ҳунар

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Ҳунари косибони бозичаҳои гилӣ дар Тоҷикистон
Ҳунари кордсозӣ. Косибони Истаравшан
Намунаҳои ҳунари дӯзандагии тоҷикон. Осорхонаи Конибодом

Ҳунар — истеҳсолоти хурди дастӣ дар асоси истифодаи афзорҳои дастӣ мебошад.

Ҳунар бо оғози фаъолияти истеҳсолии инсон ба вуҷуд омад, роҳи тӯлонии таърихии рушдро тай кард, шаклҳои гуногунро гирифт. Бо пайдоиши ҳунарҳои фармоишӣ ва махсусан ба бозор пайдоиш ва рушди шаҳрҳо ҳамчун марказҳои ҳунармандӣ ва савдо алоқаманд аст. Ҳунарҳои хонагӣ аксар вақт саноати хонагӣ (яъне истеҳсоли маҳсулоти ғайрикишоварзӣ), ҳунарҳои фармоишӣ ва бозорӣ саноати ҳунармандӣ номида мешаванд.

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Ҳатто дар Юнони Бостон, косибон баъзан рақобатро аз соҳаҳои нисбатан калон, ки дар миёнаҳои асри V пеш аз милод ба вуҷуд омадаанд, эҳсос мекарданд. Истеҳсоли ҳунар дар Руми Бостон низ шакли якхела дошт. Бо иқтисодҳои ҷудогонаи пӯшида, ки эҳтиёҷоти онҳоро тавассути махсусгардонии меҳнати ғуломон қонеъ мекард, дар Рум барои рушди ҳунарҳо ҳамчун як фаъолияти касбии озод заминаи мусоид мавҷуд набуд. Аз набудани ашхосе, ки доимо ба маҳсули меҳнати дигарон эҳтиёҷ доштанд ва барои пардохти онҳо маблағи пулӣ надоштанд, косибони румӣ ва дигар (ҳунархо) маҷбур шуданд, ки ба сафи коргарони кироя дохил шаванд. Танҳо баъзе аз соҳибони молу мулк (одатан замини хурд) ҳамчун манбаи даромад, косиб метавонист бароҳат зиндагӣ кунад ва бо иҷрои супоришҳои гоҳ-гоҳ аз рӯи фармоиш ва барои бозор омода намуда, даромади иловагӣ ба даст орад. Бо ташаккули мулкҳои калон, ки қисми зиёди қитъаҳои замини хурдро азхуд мекарданд, косибон, ки дар сафи онҳо асосан аз ғуломӣ озодшудагон буданд, маҷбур буданд, ки дар паҳлӯи онҳо кор ҷустуҷӯ кунанд ва онро дар хонаи фармоишгар иҷро кунанд.

Аллакай дар ҷаҳони қадим, мо ибтидои ҳунарро мебинем, ки дар коркарди ашёи маълум, бештар дар хонаи соҳиби мавод ва бо дасти ғуломон зоҳир мешавад. Мо далели ин хусусияти меҳнати ҳунармандӣ дар Юнон аз эҷодиёти Ҳомер дорем.

Инсоният аз замонҳои қадим чунин ҳунарҳоро медонист:

Бо назардошти баназарногирии юнониён ба кори косибӣ, ки барои одами озод нолоиқ дониста мешуд, косибӣ ҳамчун як фаъолияти доимии касбӣ кори шумораи хеле маҳдуди одамон буд, ба истиснои пешхизматон ва ғуломон, ки қисми хоҷагидории хонавода ( юн. οίκος ) буданд. Дар ибтидо косибон танҳо кор мекарданд.

Ташаккули ҳунарҳои косибӣ, алахусус дар шаҳрҳо, ба пайдоиши соҳаи нави истеҳсолот ва табақаи нави иҷтимоии ҳунармандони шаҳрӣ оварда расонд. Пайдоиши шаклҳои пешрафтаи ташкили онҳо (сехҳо), ки манфиатҳои ин табақаро ҳимоя мекарданд, барои рушди ҳунарҳои шаҳрӣ дар асрҳои миена шароити махсусан мусоид фароҳам овард. Соҳаҳои пешқадами ҳунарҳои шаҳрӣ газворбофӣ, металлкорӣ, зарфҳои шишагӣ ва ғайра буданд. Аз асри 12 сар карда, косибон дар шаҳрҳои Аврупо ҳамчун синфи мустақили саноатӣ аҳамият пайдо карданд. Ба куллӣ такмил додани коркарди истеҳсолот ва техника дараҷаи некуаҳволии ин синфро баланд бардошт. Иштироки шахсӣ дар меҳнат вазифаи ҳатмии устоҳои коисбхонаҳоро аз байн баровард; ба корҳои ҷамъиятӣ бештар мароқ зоҳир намуда, пешаи хешро бо назорат кардан ба кори шогирдон маҳдуд намуданд.

Барои зиёд кардани ҳаҷми истеҳсолот дар артел, он метавонад аз ҷиҳати иқтисодӣ назорат карда шавад ё аз ҷониби як ё якчанд соҳибмулкон ба даст оварда шавад, ки он ба фабрика ё корхона табдил меёбад. Баробари пайдо шудани мошину механизмхои торафт мураккаб ва энергияталаб дар ҳар гуна ҳунар ва махсусан бо ҷорӣ намудани комьёбихои илм ҳунар ба саноат табдил ёфт. Мавҷудияти мошину механизмҳои мураккабу сершумор ва равандҳои илмталаб он нуктаро нишон медиҳад, ки ҳунар ба охир мерасад ва саноат оғоз меёбад. Мисоли ин дар асри 19 табдил ёфтани Иваново дар Русия мебошад, ки пештар як посёлкаи маъмулӣ асосан аз артельҳои бофандагӣ иборат буд, ба шаҳри дорои шумораи зиёди фабрикаҳои бофандагӣ. Минбаъд, Иваново бо васеъ истифода бурдани равандҳои муосири аз ҷиҳати илмӣ исботшуда ба маркази саноати бофандагии Русия табдил ёфт. Инак чанд мисоли дигари «таҳаввули» ҳунар ба саноат бо афзоиши ҳаҷми истеҳсолот, афзоиши мураккабӣ ва истифодаи таҷҳизот ва ҷорӣ намудани илм:

Баъзе аз хунархои Юнон бо вуҷуди истифода бурдани олоту асбобҳои оддитарин ба дараҷаи баланди маҳорат расиданд. Бо мурури замон ҳунармандӣ на танҳо барои молҳои боҳашамат, балки барои қонеъ гардонидани талаботи ҳаррӯзаи табақаҳои поёнӣ низ инкишоф меёфт.

Хунармандии хонагӣ дар тамоми таърихи чамъиятхои пеш аз сармоядорӣ васеъ паҳн шуда буд. Аҳолии деҳот қисми зиёди маҳсулоти дастии кардаашонро истеҳсол мекарданд. Оҳиста-оҳиста ҳунарҳои аз рӯи фармоиш ва барои бозор сохташуда намоён шуданд. Дар Юнони Қадим, Руми Бостон ва кишварҳои Шарқи Қадим шумораи зиёди ҳунармандоне буданд, ки тиҷорати шахсии худро пеш бурда, тибқи фармоиш ё барои бозор мол истеҳсол мекарданд.

Охангархо ва яроксозон. Миниётура аз асрҳои охири миёна.
Маҳсулоти нонӣ. Намоишгоҳ дар ш Душанбе


Дар давраи инқилоби саноатӣ (миёнаи асри 18 – нимаи якуми асри 19) саноати мошинсозӣ ҳунармандиро аз байн бурд. Ҳунарҳо (аз рӯи фармоиш ва барои бозор истеҳсол карда мешуданд) дар соҳаҳои қонеъ кардани ниёзҳои инфиродии истеъмолкунандагон ё истеҳсоли молҳои гаронбаҳои бадеӣ — кулолӣ, бофандагӣ, кандакории бадеӣ ва ғайра боқӣ мемонданд.

Баъзе ҳунарҳо, ки ба вуҷуд омадаанд, дар сатҳи косибӣ ё нимҳунарӣ боқӣ монда, аз рӯи хусусиятҳои технологии худ муодили саноатӣ намеёбанд (масалан, бастани анҷоми моҳидорӣ, истеҳсоли асбобҳои мусиқии мардумӣ ва баъзе маҳсулоти қаннодӣ дар таомҳои миллӣ).

  • нонвойхона ва фрезер ҳар кадом ба як қисми ба худ хоси саноати хурокворӣ табдил ёфтанд;
  • Дар тӯли солҳо, ҳунари кафшдӯзӣ ба саноати пойафзолдузӣ табдил ёфт;
  • ҳунарҳои бофандагӣ ва ресандагӣ якҷоя саноати нассоҷӣ ба вуҷуд омад;
  • ҳунари дӯзандагӣ ба саноати дӯзандагӣ табдил ёфт;
  • ҳунари оҳангарӣ ба як қатор соҳаҳои марбут ба коркарди металл табдил гардид.

Дар Россия баъди соли 1917 шумораи косибон ва устохо якбора кам шуд  ; ба кооперативхои саноатй муттахид карда шуданд. Танҳо якчанд ҳунарҳои машҳури санъати халқӣ боқӣ мондаанд: сафолҳои Гжель, бозичаҳои Дымково, миниатюрҳои Палех, наққошии Хохлома ва ғайра.

Истеҳсоли ҳунарӣ дар ҷаҳони муосир

[вироиш | вироиши манбаъ]

Инқилоби саноатӣ ва навовариҳои технологӣ ба зинда мондани косибон таҳдид карданд. Бо вуҷуди ин, тасаввуроти маъмулӣ дар бораи ҳунармандӣ ҳамчун падидаи кӯҳна дар ҷомеаи муосир гумроҳкунанда аст. Ҳатто имрӯз ҳам ҳунарҳои нав пайдо мешаванд (масалан, тугмачасоз — устое, ки метавонад тугмаи эҳтиётии либосро аз маҷмӯаи таъмир барои иваз кардани либоси шикаста насб кунад, қуттии шикастаи сарпӯши сумкаро иваз кунад ё як қатор дигар таҷҳизоти зарурии парчиндорро барои мӯддорон насб кунад, ки ҳангоми набудани таҷрибаи насбкунӣ дар хона дуруст насб кардан ва дуруст интихоб кардан душвор аст).

Намунаҳои маҳсулоти ҳунарҳои дӯзандагӣ ва кашидадӯзӣ.Намоишгоҳ дар ш. Душанбе

Истеҳсоли ҳунарӣ дар саноати хӯрокворӣ, заргарӣ ва чармгарӣ, инчунин дар сохтмон (сохтмони фармоишӣ ва коттеҷ ва ободонии амволи деҳот) ҷойҳои назаррасро ишғол мекунад. Истеҳсоли мебели фармоишӣ бештар талабот дорад [1] .

Тибқи истилоҳоти Иттиҳоди Аврупо, СҶТ ва СММ, фаъолияти ҳунармандӣ як намуди фаъолияти касбӣ оид ба истеҳсоли мол, кор, хизматрасонӣ, пеш аз ҳама барои мақсадҳои истеъмолӣ дар қисмҳои хурд, ба таври инфиродӣ, аз ҷумла бо фармоишҳои инфиродӣ бо истифода аз донишҳои махсус, технологияҳои махсус, малака, қобилият, анъанаҳо, асрор мебошад [1] . Фаъолияти ҳунармандӣ дар кишварҳои Аврупо бо қонунҳои махсус танзим карда мешавад: дар Фаронса ин Кодекси истеҳсолоти ҳунармандӣ, дар Олмон Қонуни федералии «Дар бораи фаъолияти ҳунармандӣ» мебошад. Муассисаи дифоъ аз манофеи косибон дар ин кишварҳо утоқҳои ҳунарӣ ҳастанд, ки мақомоти худидоракунии ҳунармандон ҳастанд. Онҳо ба ҳунармандон диплом медиҳанд, таълим ва бозомӯзии касбии онҳоро ташкил мекунанд [2] .

Ҳунарҳо бештар дар кишварҳои аз ҷиҳати истеҳсолити саноатӣ сусттараққикарда боқӣ мондаанд. Вале хатто дар ин ҷо ҳам дар натиҷаи индустрикунонӣ маҳсулоти истеҳсолоти саноатӣ ҷойи ҳунар ва косибиро гирифта истодааст. Ҳунарҳои мардумӣ ва ҳунарҳои марбут ба сайёҳӣ ва содирот бо ҷучуд боқӣ мондаанд.

То соли 2020, дар Олмон тақрибан 12% тамоми коргарон дар бахши ҳунармандӣ машғул буданд, дар Фаронса тақрибан 10% аҳолии фаъоли ғайриқишоварзӣ бо бахши ҳунармандӣ алоқаманд буданд ва дар Италия корхонаҳои ҳунармандӣ 21% аҳолии кишварро бо кор таъмин карданд [1] .

Ҳунарҳо бештар дар кишварҳои сусттараққикарда боқӣ мондаанд. Вале хатто дар ин чо хам дар натичаи индустрикунонй онхоро истехсолоти заводй чой дода истодаанд. Ҳунарҳои мардумӣ ва ҳунарҳои марбут ба сайёҳӣ ва содирот боқӣ мондаанд.

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Новая ремесленная экономика как вид малого предпринимательства. 21 марти 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 марти 2023.
  2. ↑ СИСТЕМА ИНСТИТУТОВ ПОДДЕРЖКИ РЕМЕСЕЛ ГЕРМАНИИ И ВОЗМОЖНОСТИ ЕЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ. 21 марти 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 21 марти 2023.

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пайвандҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]
commons: Ҳунар дар Викианбор
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҳунар&oldid=1443855"