Набарди Талас
 | |||
| Таърих | июли 751 | ||
| Макон | дарёи Талас | ||
| Натиҷа |
ғалабаи арабҳо, суғдиҳо, қарлуқҳо ва тюргешҳо паҳншавии ислом дар Осиёи Марказӣ манъшавии нуфузи чиниҳо ба ғарб |
||
| Тарафҳо | |||
|
|||
| Фармондеҳ | |||
|
|
|||
| Қувваҳои тараф | |||
|
|||
| Талафот | |||
|
|||
|
|
|||
Ҷанг дар дарёи Талас (чинӣ: 怛羅斯會戰, ар. معركة نهر طلاس Ҷанги Атлах) — набард, ки моҳи июли соли 751 дар соҳили дарёи Талас, дар ноҳияҳои марзии Қазоқистону Қирғизистони ҳозира, тахминан дар наздикии шаҳри Тараз ё Атлах [1] байни аскарони хилофати Аббосиён ва қарлуқҳо аз як тараф ва лашкари Тани хитойӣ барои назорати Осиёи Миёна аз тарафи дигар ба амал омад. Натиҷаи набард ғалабаи Аббосиён бо қарлуқҳо буд, ки ин оғози паҳншавии ислом дар Мовароуннаҳр ва Осиёи Миёна ва нуфузи арабҳо дар бахшҳои Роҳи бузурги абрешим дар ин минтақа буд.
Замина
[вироиш | вироиши манбаъ]То соли 751 арабҳо Эрон, Ироқ, Сурия, Фаластинро забт карданд. Сарфи назар аз муқовимати Хоқонияти Турки Ғарбӣ онҳо тавонистанд қисми ҷанубии онро ишғол намуда, ба ҳайати хилофат дохил кунанд. Бо нуфузи арабҳо, ислом тадриҷан дар минтақа паҳн шудан гирифт.
Дар соли 749 фармондеҳи чинӣ Гао Сянҷӣ Шашро (Тошкандро) забт намуда, ҳокими туркии он Мохэдуро ба қатл расонд. Бо шикояти писараш ва бо мақсади ҳифзи гарнизони араб дар Тарази гирдшуда, ҳокими халиф Абу Муслим аз Самарқанд барои қонеъ кардани пешвозгирии чиниҳо як даста аспсаворонои яманиро зери фармонравии Зиёд ибни Солеҳ Яман равон кард, ки ба онҳо боз иттиҳоди қавмҳои туркӣ пайвастанд, ки пештар бо арабҳо ҷанг карда буданд.
Дар вақти ҷанг аз ҳар ду тараф 20—30 ҳазор нафар аскарон ҷамъ шуда буданд ва онҳо дар майдони ҷанги дар пешистода саф ороста буданд. Ҷанг панҷ рӯзи комил давом кард. Дар рӯзи панҷум қӯшунҳои қарлуқҳо ғайричашмдошт ба ақибгоҳи хитойиҳо зарба заданд. Дар байни ҷанг қарлуқҳо зиддиятҳои дохилиро бо тургешҳо ва дигар қабилаҳо фаромӯш карда, ба муқобили душмани қадимаи сокинони дашт дохил шуданд. Армияи чинӣ ба изтироб афтода гурехт. Корвони Гао Сянҷӣ дар байни ҷанговарони воҳимазада базур ба командир роҳ кушод.
Ҷанг ба пешравии империяи Тан ба ғарб хотима дод. Дар баробари ин ба сардорони чинӣ муяссар гардид, ки ба қушӯнҳои араб зарари калон расонанд, ки пешравии онҳоро ба самти шарқ, ба Ҳафтрӯд, ба хоки Хогони Тургеш бозмедорад. Шӯриши Ан-Лушан, ки чанд сол пас аз ҷанг ба вуқӯъ пайваст, қудрати Тани чиниро барҳам дод ва императорро маҷбур кард, ки гарнизонҳои сарҳадии худро ба шарқ кашад.
Арабхо низ дар водии Талас тоб оварда натавониста, ба Шаш ақибнишинӣ карданд .
Аҳамият
[вироиш | вироиши манбаъ]Тавсифи набард дар маъхазҳо хушку холӣ буда, ҳар ду тараф онро ғалабаи худ медонистанд ва муаррихон дар бахоҳои худ ба аҳамияти он гуногунанд. Дар пайи Василий Бартолд донишмандони шӯравӣ ва Осиёи Марказӣ аҳамияти ҷаҳонӣ-таърихии ҷанги Таласро ҳамчун як бархӯрди бузурги тамаддунҳо таъкид мекунанд, аммо чиниҳо ва бархе аз донишмандони ғарбӣ ин набардро ҷуз як задухӯрди оддии марзӣ чизи зиёдтаре намедонанд. Дар байни оқибатҳои ҷанг инҳоянд:
- Ба пешравии арабҳо ба самти шарқ маҳдудият гузошта шуд.
- Ислом дар байни халқҳои туркӣ паҳн шудан гирифт.
- Қарлуқҳо давлати мустақил барпо карданд.
- Технологияи ихтирои қоғаз ба ғарб паҳн шуд
- Уйғурҳо дар Туркистони Шарқӣ давлати худро барқарор карданд.
- Империяи Тан ба таназзул шурӯъ кард ва густариши чиниҳо ба ғарб тақрибан дар тӯли 1000 сол қатъ карда шуд.
- Экспансияи чиниҳо ба Осиёи Миёна қатъ гардид [2] .
.
Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Большаков, 1980.
- ↑ «…The closest one that comes early in this period may be the Battle of Talas, when Muslim armies of the Abbasid dynasty defeated a Tang army under the Korean com- mander, Kao Sien-Chih, in 751; it is often said that these captives introduced Chinese techniques of paper manufacture into the Islamic world, but what is clearer is that the battle halted Chinese expansionism into Central Asia.». The Oxford History of Historical Writing. Vol. 2. 400—1400, p. 3.
Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Большаков О. Г. К истории Таласской битвы (751 г.) // Страны и народы Востока. — М.: Наука, 1980. — Вып. XXII. — С. 132—135.
- Светлов Р. В. Глава 3. Таласская битва (июль 751 года) // Великие сражения Востока. — М.: Эксмо, 2009. — 416 с. — (Войны мечей). — 3 500 экз. — ISBN 978-5-699-34988-3. Бойгонӣ шудааст 1 Январ 2020 сол. Архивировано 1 января 2020 года.