Аҳмади Фарғонӣ

аҳмади Фарғонӣ
форсӣ: فَرغانی‎ ар. أحمد الفرغاني‎
Санаи таваллуд:	790
Зодгоҳ:	Водии Фарғона
Санаи марг:	860 ё 861
Мамлакат:	Хилофати Аббосиён
Фазои илмӣ:	риёзиёт
Ҷойҳои кор:	Байт-ул-ҳикмат

Абулаббос Аҳмад ибни Муҳаммад ибни Касири Фарғонӣ (форсӣ: ابوالعباس احمد ابن محمد ابن کثیر فَرغانی‎; ар. أحمد بن كثير الفرغاني‎; тақр. 798, Фарғона —861, Қоҳира) — мунаҷҷим, риёзидон ва ҷуғрофидони машҳури асрҳои 8–9. Дар Шарқ бо тахаллуси «Ҳосиб» (риёзидон) ва дар Ғарб бо номи «Алфараганус» маъруф буда, дар пешрафти илмҳои номбурдаи замонааш саҳми бузург гузоштааст.

Зиндагинома

Аҳмади Фарғонӣ дар Бағдод ва Димишқ дар замони хилофати Маъмун (813–833) дар бунёди расадхонаҳо ширкат варзидааст. Ӯ дар рисолаи «Мадхал-ун-нуҷум» («Муқаддимаи ситорашиносӣ»)-и худ илми ситорашиносии замонаашро мураттаб сохта, аз ҷумла ба ислоҳу танқиди Батлимус (Птолемей)-и юнонӣ пардохтааст. Аҳмади Фарғонӣ соли 812 кусуфи Офтобро дар Бағдод пешгӯӣ ва курашакл будани Заминро исбот кард. Ӯ «миқёси ҷадид» ном асбобе сохта буд, ки онро барои андоза кардани оби дарёи Нил истифода мекарданд ва ин асбоб имрӯз бо номи «нилометр» шинохта шудааст.

Осор

Рисолаҳои зерин аз намунаи осори Аҳмади Фарғонӣ мебошанд: «Китоб-ул-комил фи-л-устурлоб» («Китоби комил дар бораи устурлоб»), «Фӣ санъат-ил-устурлоб» («Дар санъати [сохтани] устурлоб»), «Рисола фӣ маърифат-ил-авқот-ил-лати якун-ул-қамару фӣ фавқ-ил-арзи ав таҳтаҳо» («Рисола дар бораи донистани вақтҳое, ки Моҳ дар болои Замин ё зери он воқеъ мегардад»), «Ҳисоб-ул-ақолим-ис-сабъа» («Ҳисоби ҳафт иқ­лим»), «Китоб-ул-амал-ир-рухомот» («Китоб оид ба кор­карди мармар»), «Китоб-ул-ҳаракат-ис-самовия ва ҷа­вомеъ-ин-нуҷум» («Китоби ҳаракати ҷирмҳои осмонӣ ва маҷмӯи ситораҳо») ва ғ. Қисме аз осори Аҳмади Фарғонӣ ҳанӯз дар асрҳои 12–13 ба лотинӣ тарҷума шуда буданд.

Адабиёт

• Ибни Қурбон. Дар дуроҳаи фано ва эҳёи миллати қадим. — Д., 2007.
• Матвиевская Г. П. Учение о числе на средневековом Ближнем и Среднем Востоке. — Ташкент: Фан, 1967.
• Розенфельд Б. А., Добровольский И. Г., Сергеева Н. Д. Об астрономических трактатах ал-Фаргани. — Историко-астрономические исследования, 11, 1972, с. 191—210.
• Richard Lorch (ed.) Al-Farghānī on the Astrolabe. Arabic text edited with translation and commentary. Stuttgart, 2005.

Сарчашма

• Асос — Боз. — Д. : СИЭМТ, 2013. — 664 с. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2017, ҷ. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.