Гили махтум

Гили махтум (лот. terra sigillata), гили набишта — яке аз қадимтарин навъҳои гили давоӣ.

Корбурд

Дар тибби қадими мардумони эронӣ фаровон истифода мешуд. Таркибаш асосан аз Fe(OH)3, силикату алюмосиликатҳо, пайвастҳои намакмонанди Al ва Si иборат аст. Дар бораи гили махтум қиссаву ривоятҳои гуногун вуҷуд доранд. Муаллифи китоби «Бурҳони қотеъ» гуфта, ки «…Армотус номи яке аз подшоҳони Юнон аст, гӯянд гили махтум дар замони ӯ ба ҳам расид ва сурати ӯро бар он нақш мекардаанд». Ҳакими бузург Ҷолинус (Гален) гили махтумро «гили лемносӣ» номидааст. Лемнос (Ламнийа) ҷазираест дар қисми шимоли баҳри Эгей. Зане (соҳиби ҳамин гил) онро аз ҷазира ба шаҳр оварда бо об месиришт. Сипас гилобаро чанд гоҳ мегузошт, то ки таҳшин бишавад. Он гил баъди хушкидан шабеҳи мум нарм мегашт. Зан гилро порча-порча бурида, дар ҳамин ҳолат ба он муҳреро, ки акси Армотусро дошт, пахш мекард. Ҷолинус дар китоби Дисқуридус (Диоскорид) хондааст, ки гили махтумро бо хуни буз сиришта ба кор мебаранд. Ба гуфтаи Ҷолинус ва Абуалии Сино, навъи беҳтарини гили махтум онест, ки бӯи шибит кунад, хуни аз даҳон шорандаро боздорад ва ба забон бичаспад. Мосирҷувайҳи Яҳудӣ, ки муосири халифаи умавӣ Марвон ибни Ҳакам буд, мегӯяд, ки агар гили махтумро бо сирка, равғани гул ва оби сард сиришта ба омоси гарм бимоланд, давобахш аст, хуншории узвҳоро низ қатъ мегардонад. Абуалии Сино мизоҷи гили махтумро дар сардию гармӣ муътадил гуфтааст. Ба гуфтаи Шайхурраис, гили махтум ба решҳо, хусусан ба реши оташсӯхта суд дорад. Омосҳои гармро дар оғоз нофеъ аст, ба ҷароҳати тоза ва решҳо давост. Ба шикастурехт нафъ мебахшад, назла ва обравии даҳонро қатъ мегардонад. Ба сил давост ва аз сабаби реши шушро хушк кардан ҳини муолиҷаи хунпартоӣ судбахш аст. Ҳуқна кардану ошомидани он ба омоси палиди рӯда нафъ дорад. Гили холисро биошоманд, заҳрро тавассути қай дафъ мекунад. Гили махтум аз зумраи адвияи дил, мизоҷи он шабеҳи мизоҷи инсон муътадил аст. Ба қавли Амасиасӣ агар гили махтумро ба шиками бемори ниқрис бимоланд, нафъ дорад, сипурзи калоншударо ба ҳоли муътадил меоварад, омоси нармро мехушконад, агар ба ҷои газидаи саг гилро бо сирка бимоланд, нофеъ аст. Гили махтум бӯи бади ҳама гуна решу ҷароҳати куҳна, римнок ва мағорзадаро рафъ месозад. Гили махтумро гоҳе бо шароб, май, сирка, сикангубин ва ғ. сиришта, вобаста ба табиати беморӣ истифода мебаранд. Дар ноҳияи Исфараи Тоҷикистон кони гили гулобие мавҷуд аст, ки ба гили махтум шабоҳат дорад.

Адабиёт

• Халифаев Д. Р. Использование бентонитов Таджикистана в фармации//Актуальные вопросы диагностики, лечения, реабилитации. Ч. II. Д., 1995;
• Халифаев Д., Ҳоҷиматов М. Гил ва гилдавоӣ. Д., 2002.

Сарчашма

• Гили махтум / М. Ҳоҷиматов, Д. Халифаев // Вичлас — Гӯянда. — Д. : СИЭМТ, 2015. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 4). — ISBN 978-99947-33-77-4.