Пешовар

Шаҳр
Пешовап
урду: پشاور, санскр. पुरुषपुर или गंधार — Пурушапура, пашту: پېښور‎, پِشور
34°00′ с. ш. 71°30′ в. д.
Кишвар
Роҳбар	Haji Ghulam Ali[d]
Таърих ва ҷуғрофиё
Масоҳат	1 257 км²
Баландии марказ	359 м
Навъи иқлим	континенталии тропикӣ
Минтақаи замонӣ	UTC+05:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ	3 625 000 тан (2010)
Эътиқодот	мусулмонон (90 %), дигар динҳо (%)
Забони расмӣ	урду
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	091
Нишонаи почта	25000
Пешовап
Парвандаҳо дар Викианбор

Мақолаи асосӣ: Шаҳрҳои бузурги Покистон

Пешовар

Пешовар (паштуӣ: پېښور‎, پِشور‎; санскр. पुरुषपुर или गंधार — Пурушапура — «шаҳри Пуруш»;  англ. Peshāwar) — пойтахти музофоти шимолу ғарбии Покистон дар иёлати Хайбер-Пухтунхво воқеъ аст.

Пешовар дар канори роҳрави ағбаи маъруфи Хайбер воқеъ аст ва маркази тиҷоративу сиёсӣ ва фарҳангии сарҳади Покистон ва минтақаҳои паштун мебошад. Дар навиштаҷоти Каъбаи Зардушт: "Шопур ман ин шаҳрро ҳамчун қаламрави Эрон мехонам".

Шаҳри бостонӣ ва қадимаи Пешовар тақрибан 50 километр дарозӣ ва 20 километр паҳнӣ дорад. Фосилаи ин шаҳр аз пойтахт 150 км аст. Пешовар инчунин бо номи шаҳри гулҳо шинохта шудааст ва дар ҳар чор фасли сол дар боғҳои шаҳр гулҳои гуногунро дидан мумкин аст. Шаҳр дар аввали даромадгоҳи водии Хайбер, дар роҳи пайвастагии қадимаи Осиёи Миёна бо минтақаи Ҳиндустон ҷойгир аст.

Шаҳри Пешовар ба ду қисм ҷудо мешавад: куҳна ва муосир. Қисмати пешинаи шаҳр, ки бо ду дарвоза ва бо услуби шаҳрҳои қадимаи Осиёи Миёна сохта шудааст, хонаҳои хиштӣ ва хиёбонҳои тақаллубӣ дорад. Қисмати навбунёди шаҳр, ки як қаламрави ҳарбӣ аст, хонаҳои бузурги замонавӣ ва кӯчаҳои тозаву озода дорад ки юештарт он хонаҳои нерӯҳои ҳавоии Покистон аст.

Аҳолии Пешовар аз ду гурӯҳи қавмии паштун, ки аксарияти аҳолии ин шаҳрро ташкил медиҳанд ва дар Пешовар, мардуми маҳаллӣ мебошанд, иборат мебошад. Ба ғайр аз ду гурӯҳи этникӣ, тоҷикон, ҳазораҳо ва чипканҳо низ дар ин шаҳр зиндагӣ мекунанд. Мардум бештар ба забони пашту, дар айни замон, ба забонҳои форсӣ, ҳиндӣ, панҷобӣ ва урду дар Пешовар сухан бигӯянд.

Масофа аз Пешовар то гузаргоҳи сарҳади Торхам чилу панҷ километр ва аз шаҳри сарҳади Торхам то Кобул дусаду бисту чор километр аст. Садҳо афғонҳо ва даҳҳо коргарони покистонӣ ҳар рӯз ба шоҳроҳи Пешовар-Кобул мераванд.

Таърих

Номи Пешавар аз забони эронӣ аст ва аз калимаи Пешовар дар лаҳҷаи шимолу шарқии забони пушту, калимае бо номи Шопури I, подшоҳи Сосониён, ки шаҳрро ҳукмронӣ мекард ва ба империяи Кушон ҳамроҳ шуд, мутобиқ карда шудааст. Дар оғоз, дар замони Кушониён, шаҳр ҳамчун Пурушапура маълум буд ва яке аз марказҳои муҳими тиҷоратӣ ба шумор мерафт. Шаҳр дар Роҳи бузурги абрешим ҷойгир шуда барои густариши фарҳанги байни Аврупову Ҳиндустон бо Осиёи Марказӣ саҳмгир буд. Пойтахти тобистонаи подшоҳони Кушон шаҳрҳои Капичи (Каписо ё Баграм) ва Кобул ва пойтахти зимистонаи онҳо Пешовар буданд.

Канишка, подшоҳи Кушониён, пойтахти кишварро дар Пешовар гузошт ва дар ин шаҳр тандиси 150-метра сохтааст, ки дар он замон як бинои бузурге буд. Сулолаи Паҳлавӣ, ки қувваҳои онҳо ӣа он суи сарҳади Ҳиндукуш паҳн шуда буд, давлати Портро таъсис намуданд, ва дар нимаи аввали асри якуми милод қаламрави худро тавассути Панҷоб ва Пешовар бо номи Гандалф васеъ карданд. Як лавҳаи сангин бо номи Гандалф ба наздикӣ дар харобаҳои маъбади буддоӣ дар канори Пешовар пайдо шудааст. Минтақаи Пешовар аз замонҳои қадим макони ориёӣ будааст. Миллати қавмии паштун дар Пешовар аз ҳазорсолаи 1-уми пеш аз милод аз кӯҳҳои Сулаймон ба Балуҷистон кӯчидааст. Пешоварро тӯли солҳои дароз подшоҳони эронӣ, аз ҷумла Султон Маҳмуд ва Нодиршоҳи Афшорро водор карда буданд, ки ба зери итоати хеш ворид созанд.

Шаҳри Пешовар дар давраи Ғазнавиён нуқтаи муҳими иртибот буд. Соли 575-уми ҳиҷрӣ Муҳаммад Асад Ғур Пешоварро забт кард. Камтар аз панҷоҳ сол пас, Чингизхон ба Пешовар ҳуҷум кард ва онро хароб кард. Пешоварро Аҳмадшоҳи Дурронӣ дар 1160- уми ҳиҷрӣ ишғол карда буд. Дар асри XII сикҳҳо дар Панҷоб онро забт карданд ва дар нимаи дуввум онро инглисҳо забт карданд ва то таъсис ёфтани сарҳади шимолу ғарбӣ ба Панҷоб дохил карда шуданд.

Аҳолӣ

Пешовар як шаҳри босуръат рушдёбанда буда, тақрибан 3,6 миллион нафар аҳолӣ дорад (2010). Дар 30 соли гузашта (соли 1981, 1,1 миллион нафар) шумораи сокинони шаҳр бештар аз се баробар афзуд.

Ду гурӯҳи асосии аҳолӣ аксарияти паштузабон (аз ҷумла гурезаҳои ахир аз Афғонистон) ва ақаллияти ҳиндузабони пешаворӣ (ахолии кӯҳнаи шаҳрӣ, ки то миёнаҳои солҳои 1980 аксари сокинонро ташкил медод) мебошанд. Муносибатҳои байни ду ҷомеа баъзан хеле тезутунд мешаванд. Дар ин ҷо ба ғайр аз онҳо ҳазорҳо тоҷикон, ҳазораҳо, ӯзбекҳо, инчунин ҷӯгиҳо зиндагӣ мекунанд. Ҷамъиятҳои хурди муҳоҷирон аз минтақаҳои мусалмонии Русия, асосан чеченҳо ва доғистониён ҳастанд.

Урду ва англисӣ ҳамчун забонҳои муоширати байни миллатҳо ва маъмурият истифода мешаванд (охирин танҳо дар байни табақаҳои болоии ҷомеа).

Зиёда аз 99 дарсади аҳолии Пешовар мусалмон, умдатан сунниҳо ҳастанд, гарчанде ки ҷамоатҳои хурди шиа ва аҳмадӣ низ ҳастанд. Пештар дар Пешовар ҷамоатҳои дигар низ зиндагӣ мекарданд: яҳудиёни афғон, ҳиндуҳо, буддоиҳо ва сикҳҳо. Афзоиши радикализми исломӣ ва таҳаммулнопазирӣ нисбат ба беимонон дар Покистони муосир боиси аз байн рафтани ин гурӯҳҳо гардид, аммо бо вуҷуди погромҳои мунтазам ва ҳамлаҳои террористӣ дар минтақа як ҷомеаи хурди насронӣ ҳанӯз вуҷуд дорад. Охирин ҳодиса 16 декабри соли 2014 дар Пешовар баргузор шуд. Бар асари ҳамлаи ҷангҷӯёни Толибон ба мактаби кӯдакони артиши Покистон беш аз 140 нафар кушта ва 100 нафар маҷрӯҳ шуданд. Ин ҳамла боиси лағви мораторияи ҳукми қатл дар кишвар гардид.

Муҳоҷирони афғон

Пешовар шумораи зиёди гурезаҳои афғонро мепазирад. Пешовар, сарфи назар аз камбудиҳои зиёд дар системаи тандурустӣ, ҳар моҳ шумораи зиёди беморони афғонро қабул мекунад. Пешовар шоҳиди ҳузури созмонҳо ва созмонҳои хайрхоҳонаи ҷаҳонӣ, аз ҷумла кишварҳои исломӣ ва ғайриисломӣ мебошад, ки дар ин шаҳр (баъд аз соли 1980 то 1989, ки артиши Шуравии пешин дар Афғонистон ҳузур дошта буд) ҳоло беш аз 700 созмони ғайридавлатӣ дар бахшҳои мухталиф, аз ҷумлаи таъсиси марокизи беҳдоштиву кумакрасонӣ дар он фаъолият мекарданд

Иқтисод

Асоси иқтисодиёти Пешовар, мисли ду ҳазор сол қабл, тиҷорат аст. Аз сабаби мавқеи ҷуғрофии хуби шаҳр, аз як тараф маркази буриши гардиши молу пули байни Покистон ва Ҳиндустон ва аз тарафи дигар Афғонистон ва кишварҳои пасошӯравии Осиёи Марказӣ мебошад. Ғайр аз ин, дар шаҳр шумораи зиёди корхонаҳои хурд оид ба истеҳсоли мебел, либос ва пойафзол, қолинҳо ва коркарди маҳсулоти кишоварзӣ мавҷуданд. Пешовар бо ширинӣ ва меваҳои хушк дар тамоми минтақа машҳур аст. Дар солҳои охир, истеҳсоли силоҳҳои хурд рушд карда истодааст. Пешовар низ яке аз марказҳои асосии таълим дар кишвар аст.

Фарҳанг

Масҷиди Муҳаббат Хон яке аз ҷойҳои намоёни Пешовар мебошад, ки соли 1630 аз ҷониби Муҳаббат Хон бини Алӣ Мардон Хон сохта шудааст.

Ба ҷойҳои тамошобоб Боғи Шоҳона, Осорхона, Калисои Католикӣ ва Донишгоҳи Пешовар дохил мешаванд. Коллеҷи исломии Пешовар соли 1913 таъсис ёфт, ки баъдтар Донишгоҳи Пешовар номгузорӣ шуд.

Яке аз меросҳои бузургтарини ин шаҳр адабиёти Пешовар аст. Имрӯз Пешовар яке аз марказҳои нашри китобҳои форсӣ аз мамолики хориҷи Эрон ва Афғонистон аст. Тамаркузи нашри китобҳои форсӣ бештар ба нашри достонҳо барои аҳолии паштунҳои шиъа аст.

Бозори қиссахонӣ, ки аз ҳама шуғли серодамтарин дар Пешовар аст, ва яке аз онҳо аҳли шиъа мебошад. Дар гузашта қиссагӯёни касбӣ дар меҳмонхонаҳо ва қаҳвахонаҳо аз достони Шоҳнома ва Маҳҳаратаи Ҳиндӣ ҳикояҳои ҳаяҷонбахш нақл мекарданд, ки дар он хабарҳо ва овозаҳо дар бораи шаҳру кишвар табодул мешуданд. Мухлисони ин бозори қиссагӯйӣ сокинони Покистон, Ҳиндустон, паштуниҳо ва соҳибкорони муҳоҷир аз Афғонистон мебошанд, ки дар қаҳвахонаҳо, кабобхонаҳо, дӯконҳои куҳна ва ҳозиразамони либос мезистанд.

Дин

Пешовар беш аз ҳама сокинонаш аз мусулмонон иборат аст ва мусулмонон 98,5% (барӯйхатгирии соли 1998) аҳолии шаҳрро ташкил медиҳанд. Масеҳиён дуввумин бузургтарин гурӯҳи динӣ мебошанд, ки тақрибан 20,000 ҷонибдоронро доранд, инчунин зиёда аз 7000 аъзои Ҷамоаи Мусулмонони Аҳмадия дар Пешовар зиндагӣ мекунанд. Ин шаҳрро ҳиндуҳо ва сикхҳо низ дар бар мегиранд - гарчанде ки аксарияти ҷомеаи ҳиндуҳо ва сикхҳо дар шаҳр пас аз тақсим шудани Ҳиндустони Бритониё (соли 1947) ба Ҳиндустон муҳоҷират карданд. Гарчанде ки аҳолии шаҳрии Сикхҳо пас аз тақсимшавӣ якбора коҳиш ёфт, пас аз воридшавии тақрибан 4,000 гурезагони сикхҳо аз муноқишаҳо дар минтақаҳои қабилавии дар сатҳи федеролӣ назоратшаванда буда, ҷамоати сикх дар Пешовар тақвият ёфт. Соли 2008, шумораи калонтарини аҳолии сикхҳо дар Покистон ҷойгир буд. Сикҳҳо дар Пешовар худро паштунҳо мешуморанд ва паштуро бо забони модариашон гап мезананд. Ҷамъияти яҳудиёни хурд буд, вале пешрафта ва то охири солҳои 1940 дар шаҳр вуҷуд дошт. Пас аз тақсимшавӣ ва пайдоиши Давлати Исроил, яҳудиён ба Исроил рафтанд.