Суханчинӣ

Ғайбат (ар. غيبت‎ — ғоибӣ, набудан) — дар тасаввуф якҷо бо калимаи «ҳузур» истифода мешавад.

Вақте файз ва таҷаллии Худо пеши солик қарор мегирад, ӯ фаромӯш мекунад, ки вай ки аст ва дар куҷост. Солике, ки ҳамаи ҳис ва фикрашро нисбат ба олами офарида аз даст додааст, ӯ дар ҳузури Худо мебошад. Оне, ки Худоро фаромӯш кардааст, дар ҳузури олами офарида ва нафси худ қарор дорад. Дар оини шиа «ҳолати ғоиб»-и имомро ифода мекунад. Тасаввурот дар бораи имоми «ғоиб» ва баргаштани ӯ миёни пайравони Алии Абӯтолиб ба вуҷуд омадааст. Сабоиҳо, пайравони Абдуллоҳ ибни Сабо низ марги Алиро инкор мекарданд ва бори аввал дар Ислом таълимоти риҷъатро қоил шуда, «боз гаштан»-и ӯро интизор буданд. Барои онҳо Алӣ имоми Маҳдист. Дар вуҷуди ӯ ҷузъе аз аъзои илоҳӣ мавҷуд аст ва вай ба замин нузул хоҳад кард ва аз душманонаш интиқом хоҳад гирифт. Бархе аз сабоиён иддао доранд, ки Алӣ дар абрҳо ниҳон аст, раъду барқ тозиёна ё табассуми ӯст. Ин аст, ки пайравони саббоия ҳангоми раъду барқ мегӯянд: «Бар ту салом, эй амирулмӯъминин». Таълимот дар бораи «ҳолати ғоиб»-и имом, миёни кайсониҳо (пайравони Мухтор ибни Абӯубайда мулаққаб ба Кайсон), тарафдорони имомати Муҳаммад (ваф. 700), писари Алӣ ташаккул ёфтааст. Кайсониҳо иддао доштанд, ки Алӣ на аз рӯи хешу таборӣ бо Муҳаммад (с.), балки аз рӯи ирсияти маънавӣ имом шуд ва Алӣ низ бояд чунин муносибат намуда, имоматро ба ҳасан, ҳусайн ва Муҳаммад ибни ҳанифия медод. Онҳо низ ба марги имоми худ бовар накарда, иддао доранд, ки ӯ дар ҷое пинҳон аст ва ҳамчун Маҳдӣ боз мегдад ва заминро пур аз адлу инсоф мекунад. Таълимот дар бораи «ҳолати ғоиб»-и имом дар дигар фирқаҳои шиа, ба монанди имомия ва исноашария низ ривоҷ ёфтааст. Ин таълимот барои пайравони мазҳаби шиа пас аз солҳои 873-74, вақте имоми охирин, имоми дувоздаҳум «ғайб» мезанад ва давраи «ғоибии хурд» (ал-ғайб ас-сағира) оғоз мешавад, аҳамияти хосса пайдо кардааст. Имомиҳо ин имоми ғайбзадаро имоми «ғоиб» ва Маҳдӣ эълон кардаанд. Давраи ғоибии имом бо зуҳури Маҳдии интизорӣ ва ба даст овардани ҳокимият ба охир мерасад. Мувофиқи таълимоти шиа, дар давраи ғ. иртибототро байни имоми ғоиб ва ҷамъияти ӯ «сафирҳо» амалӣ мекунанд. Пас аз вафоти сафири чаҳорум дар соли 940, давраи «ғоибии хурд» ба охир расида, давраи «ғоибии бузург» (ал-ғайба ал-кабира) фаро расидааст, ки то ҳол давом мекунад.

Адабиёт

• М. ҳазратӣ, И. Саидиён, Ислом: равия, мазҳаб ва фирқаҳои он (маълумотнома), Душанбе, 1993;
• Ислам: энциклопедический словарь, М.: Наука, 1991.

Сарчашма

• Ғайбат / Ф.М. Аҳроров // Ғ — Дироя. — Д. : СИЭМТ, 2016. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 5). — ISBN 978-99947-33-67-5.