Эжен Бюрнеф

Эжен Бюрнеф
Бюрнеф, Эжен
Таърихи таваллуд	8 апрел 1801(1801-04-08)
Зодгоҳ	Порис
Таърихи даргузашт	28 май 1852(1852-05-28)[…] (51 сол)
Маҳалли даргузашт	Порис
Кишвар	Фаронса
Ҷойҳои кор	Коллеж де Франс[d]
Алма-матер	École des chartes[d]
Шогирдон	Rudolf von Roth[d]
Ҷоизаҳо	Volney Prize[d]
Парвандаҳо дар Викианбор

Эжен Бюрнеф (8.4.1801, Порис – 28.05.1852, ҳамон ҷо), шарқшинос˗эроншинос ва ҳиндушиноси фаронсавӣ.

Зиндагинома

Донишгоҳи Порисро дар риштаи адабиёт ва ҳуқуқ хатм кардааст (1824). Забони санскритро аз дӯсти падараш – донишманд Антуан Леонард де Шези, забони хитойиро аз А. Ремюз омӯхт. Б. бунёдгузори Анҷумани осиёии Порис (1822) мебошад. Солҳои 1829–43 дабирии онро ба уҳда дошт. Б. дар Коллеҷ де Франс кор мекард. Дар ин ҷо унвони профессорӣ дошт. Пас аз вафоти А. Шези соли 1832 ба вазифаи мудири кафедраи санскрити Коллеҷ де Франс таъйин гардид. Ӯ ҳамроҳи ҳамкораш Кристиан Лассен ба омӯзиши забони палӣ – забони наздик ба санскрит шурӯъ кард. Забони палӣ забони мазҳабии будоия буд, ки аз тариқи Сейлон ба дигар кишварҳо – Бирма, Тайланд паҳн гардида буд. Дар бораи ин забон ду китоби Б. ва ҳамкоронаш ба табъ расидааст (1826, 1827). Солҳои 30 садаи XIX˗ро, ки Бюрнеф ба омӯзиши Авесто ва бахшҳои он шурӯъ кард, И. С. Брагинский оғози давраи дуюми омӯзиши Авесто дар Аврупо донистааст. Б. усули илмии филологии рамзкушоии матнҳои Авесторо таҳия намуд. Дар корҳои худ аз дастнависҳое, ки Анкетил Дюперрон аз Ҳиндустон оварда буд, инчунин аз дастнависҳои мавҷуда дар китобхонаҳои кишварҳои дигари Аврупо истифода мекард. Бо истифода аз якчанд дастнавис дар тӯли солҳои 1829–43 матни интиқодии яке аз бахшҳои муҳимми Авесто – «Вандидод»˗ро (Бюрнеф асари ба табъ расондаашро «Вандидоди сода» номидааст) интишор намуд. Чопи интиқодии Бюрнеф муқаддима ва таҳқиқи пурарзише дорад ва аз ҷониби пайравони зардуштия, махсусан порсиёни Ҳиндустон, хуб пазируфта шуда буд. Кори арзандаи дигари Бюрнеф оид ба Авесто «Тафсири Ясно»˗ст (бахши якуми Авесто) мебошад, ки солҳои 1833–35 ба табъ расидааст. Аз 72 боби «Ясно» Бюрнеф танҳо бобҳои якум ва нуҳумро тарҷумаву тафсир кардааст, вале шарҳу эзоҳот, рамзкушоиҳои филологии Бюрнефро ба ҳамаи бобҳои «Ясно» ва бахшҳои дигари Авесто татбиқ метавон кард. Б. дар тарҷума ва тафсири худ аз тарҷумаи санскритии «Ясно», ки Нериосанг ном зардуштие анҷом дода буд, истифода кардааст. Дар ин асар Б. алифбои забони авестоиро мураттаб намудааст. Соли 1836 Бюрнеф ба рамзкушоии матнҳои Катибаи Бесутун мансуб ба Доро ва Хашиёршоҳ машғул шуда, дар ин бобат кашфиёте кардааст. Вай пай бурд, ки дар яке аз ин катибаҳо кишварҳои тобеи давлати Ҳахоманишиён номбар шудаанд. Бо муқоисаи ин номҳо ба забони юнонӣ ба вай хондани матни Катибаи Бесутун муяссар гардид. Бюрнеф инчунин аз рӯйи матни катибаҳо алифбои забони форсии қадимро иборат аз 30 ҳарф тартиб додааст. Ӯ инчунин матн ва тарҷумаи фаронсавии яке аз осори адабиёти санскрит «Бҳагават˗пурана»˗ро дар се ҷилд ба табъ расонидааст (1840˗1847). Оид ба таърихи будоияи ҳиндӣ асаре дорад бо номи «Мадхали таърихи будоияи ҳиндӣ».

Осор

Essai sur la Pali. Paris,1826; Vendidad Sade, l’un des livres de Zoroastre. Paris, 1829˗1843; Commentaire sur Yasna, l’un des livres liturgiques des Parses. Paris, 1833˗1835; Memoire sur les inscriptions cuneformes. Paris, 1838; Bhagavata Purana ou histoire poetique de bonne loi, traduit sanskrit, accompagne d’un commentaire et de vingt et un memoires relatives au buddhisme. Paris, 1973.

Адабиёт

• Брагинский И. С. Из истории персидской и таджикской литературы. М., 1975;
• Эрман В. Г. Очерк истории ведийской литературы. М., 1980;
• Историография истории Древнего Востока: Иран, Средняя Азия, Индия, Китай. СПб., 2002;
• دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. جلد ۲. تهران، ۱۳۸۶هـ. ش

Сарчашма

• Бюрнеф / М. Диловаров // Боз — Вичкут. — Д. : СИЭМТ, 2014. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 3). — ISBN 978-99947-33-46-0.