Барбарҳо

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Imazighen / ⵉⵎⴰⵣⵉⵗⴻⵏ
Berber flag.svg
The Berber ethnic flag
Кулли ҷамъият
20–30 million[1][2][3] – 50 million[4]
Минтақаҳо бо ҷамъияти қобили таваҷҷуҳ
 Morocco from ≈ 14 million[2] to ≈ 20 million[5][6][7]
 Algeria from 9[2] to ≈ 13 million[7][8]
 Libya ~3,850,000[4]
 Tunisia 110,000[9] or >9,589,652[4]
 France more than 2 million[10]
 Mauritania 2,883,000 (2,768,000[11] & 115,000[12])
 Niger 1,620,000[13]
 Mali 850,000[14]
 Belgium 500,000(Including descendants)[15]
 Netherlands 367,455(Including descendants)[16]
 Burkina Faso 50,000[17]
 Egypt 34,000[18] or 1,826,580[4]
 Canada 37,060 (Including those of mixed ancestry)[19]
 Israel 3,500[20]
 United States 1,327[21]
Забонҳо
Berber languages (Tamazight), traditionally written with Tifinagh alphabet, also Berber Latin alphabet;
Maghrebi Arabic dialects (among Arabized Berbers)
Дин
Predominantly Sunni Islam.
Small minorities adhere to other Islamic denominations (Shia, Ibadi), Christianity (chiefly Protestantism),[22][23] Judaism, and traditional faith
Гурӯҳҳои қавмии марбут
other Afro-Asiatic peoples[24][25][26][27][28][29][30]

Барбарҳо (аз юн. βάρβαροι, лот. barbari; номи қавмӣ амазиг, амахаг — «мардони озод[31]», мозиған; қаб. Imaziɣen) — мардумони бумии Африқои Шимолӣ.

Мансубияти ирқии Б., ки баъди футӯҳоти араб дар шим. Африқо роиҷ гардида буд ва ибтидоан аз тарафи аъроб ба маънои «ғайриараб», «кофир» ба кор мерафт, набояд аз калимаи юн. barbaros – барбар (аҷнабӣ) ваҷҳи тасмия дониста шавад. Маъмулан, урупоиён барои надонистани забони эшон ба амсилаи варвар онҳоро Б. номгузорӣ кардаанд. Юнониён қавмҳоеро барбар мегуфтанд, ки забонашон аз забони юнонӣ комилан тафовут дошт ва барояшон аҷибу ғариб менамуд. Румиҳо қавмҳои бегона ва душманро Б. меномиданд. Маъмулан, аз қадимулайём шимоли Африқоро сарзамини Б. мегуфтанд ва дар нақлу ривоёти исломӣ доир ба Б. ва қалъае ба номи Барбар қиссаҳо мавҷуданд. Дар бораи мансубияти қабоили Б. ба миллате дар байни муаррихон то ҳанӯз ҳам ақидаҳои мухталиф мавҷуданд; гурӯҳе онҳоро қибтиён (мисрӣ), бархе мардуми Шому Фаластин ва иддае тоифаи канъониён донистаанд. Теъдоди умуми нуфуси онҳо дар ибтидои садаи 21 бештар аз 17 млн нафарро ташкил медиҳад, ки аз ҷумла дар Марокаш беш аз 10 млн нафар аз қабилаи тамазигтҳо, дар Алҷазоир тақр. 6 млн нафар – қабоили нефуса ва туарегҳо, Тунис (Ифриқия) ва ҳавзаи Ҷерба 100 ҳазор нафар (ҷербаиҳо, матматаҳо), Мавритания 25 ҳазор нафар (занота) ва 5 ҳазор нафар дар Миср, Мали ва Нигерия будубош доранд.

Асосан ба забони барбарии гӯиши либиёӣ (лубнонӣ) такаллум мекунанд. Забонҳои арабӣ ва фаронсавӣ низ фаровон ба кор мераванд. Хатташон лотинӣ ва алифбои арабиасос аст. Эътиқодмандон суннимазҳабони моликиянд. Ҳамчунин пайравони дини яҳудӣ ва насрониёни католик низ ҳастанд. Баъзе боварҳои тоисломӣ низ роиҷанд. Аз Б. дар маъхазҳои Мисри Қадим ёд шудааст. Дар масири солиён таъсири маданияти финиқӣ, юнонӣ ва румӣ ба ин мардум бармало эҳсос мегардад. Румиҳо ва олмониҳо дар қарнҳои мутамодӣ бар сарзаминҳои Б. мусаллат буданд ва то фатҳи аъроб шим. Африқо ҳанӯз бахши муҳимми ин сарзамин дар дасти фарангиён буд. То футӯҳоти араб қабоили Б. ба гурӯҳҳои занота – кӯчиёни шутурпарвар ва санҳоҷа – кишоварзону чорводорон тақсим шуда, фарқи забонӣ ва тарзи хосси зиндагӣ доштанд.

А-ҳои 7–12 аксари Б.-ро аъроб ба навоҳӣ танг карда, наслан омезиш дода, забони арабӣ, дини ислом ва маданияти худро ҷорӣ карданд. Минбаъд танҳо қисмати мардуми Мағрибро, ки забонҳои барбарӣ ва худогоҳии нажодиро ҳифз карда буданд, Б. мегуфтанд. Нахустин давлати ниммустақил ва баъдҳо мустақиле, ки дар шим. Африқо ба вуҷуд омад, давлати Идрисиёни шиамазҳаб буд ва дар ҳимояти Б. қарор дошт. Аммо давлатҳои Барғавота (дар соҳили Баҳри Атлас), Никур (дар Риф), Банӣ Зирӣ, Банӣ Ҳамуд, Муробитун, Муваҳҳидун, Банӣ Зиён ё барбарӣ буданд ё аз тарафи онҳо идора мешуданд. Байнашон ҳамеша даргириҳо вуҷуд доштанд ва ин мухолифат сабабгори он шуд, ки давлати ягона ба вуҷуд наояд. Кӯшиши Фотимиён барои тасаллут бар Б. бенатиҷа монд.

Аксарияти мардуми мутааллиқи Б. деҳотӣ буда, дар воҳаҳою кӯҳдоманҳо зиндагии нимкӯчӣ ва ниммуқимӣ доранд. Муқимиён ба зироаткорӣ, боғпарварӣ, полезбонӣ, зайтуну хурмопарварӣ ва кӯчиён ба чорводорӣ – бузу гӯсфандпарварӣ, шутурдорӣ, аспу говпарварӣ машғуланд. Ҳамчунин кулолӣ, заргарӣ, силоҳсозӣ, кандакорӣ, даббоғӣ ва нассоҷии пашмию мӯинагӣ ривоҷ ёфтааст. Бархе аз мардум дар мамолики Аврупо – Испания, Фаронса ва диг. кишварҳо мардикоранд. Хонаводаҳояшон сернуфус буда, майлони падаршоҳӣ доранд. Маъмулан дар соҳилҳои дарёҳо зиндагӣ мекунанд. Дар деҳоти кӯҳдоманӣ хонаҳои сангин дар гирдогирди сахраҳо сохта шудаанд. Ҳанӯз қисме аз кушкҳои манорадор (ксур, касба, тигремт) ва хазина – ганҷинаҳои ғалланигоҳдории умум ҳифз шудаанд. Кӯчиён дар чодарҳои чармӣ ва хаймаҳои аз пашми гӯсфанд ва мӯинаи буз бофташуда зиндагӣ мекунанд. Дар Ифриқия бархе аз Б. дар заминканҳо мезистанд.

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ Native Peoples of the World: An Encyclopedia. Ed. Steven L. Danver, M. E. Sharpe/Mesa Verde Publishing, 2013, p. 23f.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Berber people.
  3. ↑ North Africa's Berbers get boost from Arab Spring. Fox News (5 May 2012). 8 Декабри 2013 санҷида шуд.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Tej K. Bhatia, William C. Ritchie (2006). The Handbook of Bilingualism. John Wiley & Sons. p. 860. ISBN 0631227350. Retrieved 16 July 2016. 
  5. ↑ Хатои ёдкард: Барчасби <ref> ғайримиҷоз; матне барои ёдкардҳо бо номи minorityrights.org ворид нашудааст
  6. ↑ Peter Prengaman: Morocco's Berbers Battle to Keep From Losing Their Culture / Arab minority forces majority to abandon native language, Chronicle Foreign Service, March 16, 2001, on sfgate.com.
  7. ↑ 7.0 7.1 Хатои ёдкард: Барчасби <ref> ғайримиҷоз; матне барои ёдкардҳо бо номи axl.cefan.ulaval.ca ворид нашудааст
  8. ↑ Algeria reinstates term limit and recognises Berber language. BBC News.
  9. ↑ Tunisia. The World Factbook.(пайванди дастнорас)
  10. ↑ Les langues de France : un patrimoine méconnu, une réalité vivante Бойгонӣ шудааст 29 сентябри 2014  сол., originally published by CultureComm unication.gouv.fr.
  11. ↑ Scholastic Library Publishing (2005). Lands and Peoples: Africa. Grolier. p. 135. ISBN 0717280241. Retrieved 17 August 2016. ; Moors 80% of population of 3,460,000
  12. ↑ Joshua Project. Tuareg, Tamasheq in Mauritania.
  13. ↑ Niger. The World Factbook. 12 ноябри 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 24 апрели 2020.
  14. ↑ Mali. The World Factbook. 12 ноябри 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 10 ноябри 2015.
  15. ↑ Truong, Nicolas. Au cœur des réseaux djihadistes européens, le passé douloureux du Rif marocain(фр.) (23 mars 2016).
  16. ↑ https://www.gatestoneinstitute.org/4271/moroccans-netherlands
  17. ↑ Joshua Project. Tuareg, Tamasheq in Burkina Faso.
  18. ↑ Joshua Project. Berber, Siwa in Egypt.
  19. ↑ [1]
  20. ↑ Moshe Shokeid: The Dual Heritage: Immigrants from the Atlas Mountains in an Israeli Village. Manchester University Press, 1971.
  21. ↑ US Census Bureau. The Arab Population: 2000. 4 май 2013 санҷида шуд.
  22. ↑ Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census | Duane A Miller Botero - Academia.edu. academia.edu. 27 марти 2016 санҷида шуд.
  23. ↑ *(French) Sadek Lekdja: Christianity in Kabylie, Radio France Internationale, 7 mai 2001 Бойгонӣ шудааст 18 октябри 2017  сол..
  24. ↑ Blench, Roger. Archaeology, Language, and the African Past. Rowman: Altamira, 2006 ISBN 9780759104662
  25. ↑ Diakonoff, Igor. The Earliest Semitic Society: Linguistic Data. Journal of Semitic Studies, Vol. 43 Iss. 2 (1998).
  26. ↑ Shirai, Noriyuki. The Archaeology of the First Farmer-Herders in Egypt: New Insights into the Fayum Epipalaeolithic and Neolithic. Leiden University Press, 2010. ISBN 9789087280796.
  27. ↑ Blench R (2006) Archaeology, Language, and the African Past, Rowman Altamira, ISBN 0-7591-0466-2, ISBN 978-0-7591-0466-2, books.google.be/books?id=esFy3Po57A8C
  28. ↑ Ehret C, Keita SOY, Newman P (2004) The Origins of Afroasiatic a response to Diamond and Bellwood (2003) in the Letters of SCIENCE 306, no. 5702, p. 1680 doi:10.1126/science.306.5702.1680c
  29. ↑ Bender ML (1997), Upside Down Afrasian, Afrikanistische Arbeitspapiere 50, pp. 19-34
  30. ↑ Militarev A (2005) Once more about glottochronology and comparative method: the Omotic-Afrasian case, Аспекты компаративистики - 1 (Aspects of comparative linguistics - 1). FS S. Starostin. Orientalia et Classica II (Moscow), p. 339-408. http://starling.rinet.ru/Texts/fleming.pdf Бойгонӣ шудааст 7 Декабри 2020  сол.
  31. ↑ Народы мира. Люди, культуры, образы жизни. пер. с немецкого Л. Кайсарова // «Die Volker der Erde». —
    {{{1}}}
    : Аст, Kunth, 2009. — С. 54. — 143 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-059220-3.

Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Толстов С. П. К вопросу о периодизации истории первобытного общества // Советская этнография. М., 1946;
  • Сергеев М. С. Берберы Северной Африки: прошлое и настояще. М., 2003;
  • .دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج. ۲. تهران، ۱۳۸۱؛
  • آریانا. دائرةالمعارف. ج ۲. کابل، ۱۳۸۷.

Сарчашма[вироиш | вироиши манбаъ]

Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Барбарҳо&oldid=1317238"