Машҳад

Маҳалли аҳолинишин
Машҳад
форсӣ: مشهد‎‎ англ. Mashhad
Кишвар	[[|]]
Роҳбар	Mohammad Reza Ghalandar[d]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис	818
Масоҳат	328 км²
Баландии марказ	982 м
Минтақаи замонӣ	UTC+03:30[d]
Аҳолӣ
Аҳолӣ	▲3 208 000 тан (2020)
Забони расмӣ	форсӣ
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	۰۵۱۳
Нишонаи почта	1333591886
mashhad.ir
Парвандаҳо дар Викианбор

Машҳад

Машҳад (порсӣ: مشهد) — шаҳрест дар Шаҳристони Машҳади Устони Хуросони Разавии Эрон. Дар саршумории соли 2006, аҳолии он 2,387,734 нафар будааст.

Таърих

Машҳад дар тӯли таърихи худ як маркази муҳими сиёсӣ, фарҳангӣ ва динӣ буд. Соли 818 имоми ҳаштуми шиъа Алӣ ибни Мӯсо Алризо (форсӣ: Имом Ризо), домоди халифа ал-Маъмун дар деҳаи Синобод дар наздикии Тӯс ногаҳон вафот кард. Тибқи ривоят, ӯро писари Ҳорун ар-Рашид, маъруфтарин халифаҳои Бағдод заҳролуд кардааст. Ҷойи шаҳодати Имом Ризо (ба забони арабӣ: Машҳад) аз ҷониби мусулмонон, бахусус шиъаи дувоздаҳимомиҳо эҳтироми зиёд дорад. Баъдтар мақбараи Имом Ризо дар ҷои мазори ӯ сохта шуд. Баъдтар деҳаи Синобод дар замони харобии Тӯс ба нашъунамо ёфта, ба шаҳри Машҳад табдил ёфт. Калимаи "машҳад" ҳамчун номи шаҳр бори аввал дар асри X аз ҷониби ҷуғрофиё Ал-Мақдисӣ истифода шудааст. Ва сайёҳи араб Ибни Баттута дар асри XIV дар бораи «шаҳри Машҳади ар-Ризо» навиштааст.

Машҳад барои шиъаи дувоздаҳимомиҳо шаҳри муқаддас аст . Дар он мақбараи Имом Ризо, шахсияти бахусус эҳтиром дар Эрон ҷойгир аст. Ҳар сол аз Машҳад тақрибан 20 миллион зоир ва сайёҳон дидан мекунанд.

Ҳамлаи муғулҳо: Илҳониятҳо

Туркон Хотун, амалан ҳокими Хоразмшоҳ Муҳаммади II, маъруф ба "маликаи туркҳо" аз ҷониби артиши муғул асир шуд.

Ҳарчанд иддае бар ин боваранд, ки маҳз баъд аз марги Ризо шаҳр Машҳади Ризо (ҷои шаҳодати Ризо) номида шудааст, ба назар мерасад, ки Машҳад ҳамчун номи макон бори аввал дар Ал-Мақдисӣ, яъне дар сеяки охири асри X омадааст. Тақрибан дар миёнаҳои асри XIV сайёҳ Ибни Баттута ибораи «шаҳри Машҳади Ризо»-ро истифода мебарад. Дар охири асрҳои миёна номи Нуқон, ки то ҳол дар сиккаҳои Илхонӣ аз нимаи аввали асри XIV дида мешавад, зоҳиран тадриҷан ҷои худро ал-Машҳад ё Машҳад гирифтааст.

Ҳанӯз дар асри IX зиёрати макони дафни ар-Ризо оғоз шуда, дар охири асри IX дар болои қабри ӯ гунбазе сохта мешавад, ки дар атрофи он биноҳо ва бозорҳои зиёде ба вуҷуд омадаанд. Дар давоми таърихи зиёда аз ҳазорсолаи худ шаҳр чандин маротиба хароб ва аз нав сохта шуд. Соли 1161 Машҳадро туркҳои оғуз ишғол карданд, вале онҳо макони муқаддасро ҳифз карданд. Машҳад то замони ҳуҷумҳои муғулҳо дар соли 1220, ки боиси хароб шудани бисёре аз шаҳрҳои бузурги Хуросон гардид, шаҳри бузург ба ҳисоб намерафт ва Машҳадро ба сабаби қабрҳои Имом Ризо ва Ҳорун ар-Рашид дар дасти фармондеҳони муғул нисбатан бетаъсир монд (ҷасадҳои охирин баъдан бардошта ва дуздида шуданд) . Ҳамин тариқ, наҷотёфтагон аз куштор ба Машҳад муҳоҷират карданд.

Ягона таоме, ки аз Машҳад маълум аст, “Шолеҳ Машҳадӣ” (شله مشهدی) ё “Шолеҳ” ба даврони истилои муғулҳо рост меояд. Гумон меравад, ки онро бо ҳама гуна ғизои дастрас омода мекунанд (компонентҳои асосӣ гӯшт, ғалладона ва ҳанутҳои фаровон мебошанд) ва калимаи муғулист. Вақте ки сайёҳ Ибни Баттута дар соли 1333 ба ин шаҳр сафар кард, онро ҳамчун як шаҳри калон бо дарахтони мевадиҳанда, дарёҳо ва осиёбҳои фаровон хабар дод. Гунбази боҳашамате, ки аз бинои боҳашамат дар болои мақбараи наҷиб мебарояд, деворҳо бо сафолҳои рангоранг оро дода шудаанд.

Имперотурии Темуриён

Ба назар мерасад, ки аҳамияти Санобод-Машҳад бо шуҳрати афзояндаи осори муқаддасаш ва таназзули Тӯс, ки дар соли 1389 аз дасти Мироншоҳ, писари Темур ва волии Хуросон зарбаи марговаре гирифт, пайваста афзоиш ёфтааст. Вақте ки ҳокими муғул, ки ин мавзеъро идора мекард, шӯриш кард ва кӯшиши истиқлолиятро дошт, Мироншоҳ аз ҷониби падараш бар зидди ӯ фиристода шуд. Тӯс пас аз муҳосирае, ки чанд моҳ тӯл кашид, ғасб карда, ғорат ва ба хок яксон шуд ва 10 000 нафар сокинон кушта шуданд. Онхое, ки аз харобй рахо ёфтаанд, дар панохгохи мукаддаси Алид маскан гирифтанд. Пас аз он Тӯсро тарк карданд ва Машҳад маркази ноҳия гардид.

Дар соли 1418 зани ӯ Гавҳаршодбегим сохтмони масҷиди аҷибе дар паҳлӯи зиёратгоҳро маблағгузорӣ кард, ки ҳоло бо номи Масҷиди Гавҳаршод маъруф аст. Масҷид то имрӯз нисбатан солим боқӣ мондааст; бузургии он аз мақоми шаҳр дар асри XV шаҳодат медиҳад.

Ҷуғрофия ва иқлим

Дар канори Машҳад

Масоҳати шаҳр ва атрофи он зиёда аз 270 км² аст. Он тақрибан 900 км дуртар аз Теҳрон ҷойгир аст. Он дар наздикии қаторкӯҳҳои Хазар-Дарре ва Ғари Доғ дар баландии тақрибан 980 метр ҷойгир аст. Ҳарорати баландтарин 50,2 °C аст .

Аҳолӣ

Шумора

Машҳад пас аз пойтахти Теҳрон дуввумин шаҳри сераҳолӣ дар Эрон аст. То соли 2018 дар Машҳад беш аз 3 миллион нафар зиндагӣ мекунанд, дар ҳоле ки минтақаи ба истилоҳ шаҳри Машҳад беш аз 3,4 миллион аҳолӣ дорад. Машҳад яке аз босуръат рушдёбандаи шаҳрҳои Эрон ва яке аз ҷолибтарин маконҳои кӯчонидани шаҳрвандон аз манотиқи дигари кишвар аст. Ҳар сол зиёда аз 20 миллион нафар зиёраткунандагон ва сайёҳон аз ин шаҳр дидан мекунанд.

Таркиби миллӣ

Таркиби этникии шаҳр умдатан форсӣ аст. Дар шаҳр инчунин ҷамъиятҳои назарраси туркманҳо, курдҳо ва туркҳои хуросонӣ мавҷуданд. Дар шаҳр озарбойҷониҳо, арабҳо ва чораймоқҳо низ зиндагӣ мекунанд. Машҳад яке аз марказҳои асосии диаспораи афғон дар Эрон аст. Муҳоҷирон ва муҳоҷирон аз Афғонистон дар ҷустуҷӯи кор ва зиндагии беҳтар ба Машҳад мераванд. Аз ин рӯ, дар шаҳр диаспораҳои хеле зиёди тоҷикони афғон, ӯзбекҳо, туркманҳо, ҳазорҳо ва паштунҳо низ мавҷуданд. Дар ин шаҳр шумораи ками муҳоҷирон ва муҳоҷирон аз Покистону Ироқ[[]] низ ба сар мебаранд.

Забонҳо

Забони расмӣ ва густардатарин забони Машҳад форсист. Дар миёни сокинони ин шаҳр лаҳҷаи ба истилоҳ Машҳад роиҷ аст, ки бархе аз забоншиносон онро як лаҳҷаи форсӣ медонанд, ки Машҳадӣ ном дорад. Машҳадӣ аз форсии адабӣ ва ҳамчунин аз гӯиш ё лаҳҷаи Теҳрон каме тафовут дорад ва бештар ба гӯиши Ҳиротӣ ё лаҳҷаи дарӣ, ки дар шимолу ғарби Афғонистон гуфтугӯ мекунад [1] ва дар талаффуз низ ба тоҷикӣ шабоҳат дорад. Ба далели талаффузи бостонӣ дар қиёс бо лаҳҷаи адабии форсӣ ё гӯиши Теҳрон, дар солҳои ахир, чун дар тамоми Эрон ва ба вижа дар Теҳрон, мардум дар миёни ҷавонони Машҳад аз корбурд мондаанд, мардум бо истинод ба лаҳҷаи машҳадӣ онро як забони рустоӣ ва забони афғонҳо медонанд. Матбуоти Эрон низ дар ин [2] саҳми бузург дорад. Дар лаҳҷаи машҳадӣ номи шаҳри Машҳад ҳамчун Машад талаффуз мешавад, на Машҳад чун дар тамоми Эрон. Дар Машҳад ба ҷуз форсӣ, туркманӣ, курдӣ, туркии хуросонӣ, дарӣ, арабӣ, озарӣ, узбекӣ, ҳазора, пашту ва дигар забонҳо низ гуфтугӯ мекунанд. Аз забонҳои аврупоӣ забони англисӣ маъмултарин аст, ки бо теъдоди қобили мулоҳизаи ҷавонони Машҳад ва ҳамчунин онҳое, ки дар соҳаи сайёҳӣ кор мекунанд, ҳарф мезананд. Фаронса низ то андозае маъмул аст.

Ҷозибаҳои гардишгарӣ

Дар Машҳад қабри Фирдавсӣ мавҷуд аст. Он дар 20 километрии Машҳад дар боғе ҷойгир аст.

Сарчашмаҳо

• Шумори аҳолии шаҳрҳои Эрон

Нигористон

• 
  Мазори Имом Ризо
• 
  Гипермаркети Proma
• 
  Машҳад як маркази бузурги тиҷорати заъфарон дар Эрон аст.
• 
  Дар Машҳад бисёр маҳсулоти зебои дастӣ фурӯхта мешавад.
• 
  Баъзе ҳунарҳои филизии эронӣ дар Торғабеҳ
• 
  Рӯтахтаи асосии оромгоҳи Фирдавсӣ дар Тӯс
• 
  Гунбази Ҳоруния дар Тӯс
• 
  Хонаи Малик дар Машҳад
• 
  Saint Mesrop, калисои арманӣ дар Машҳад
• 
  Осорхонаи Тӯс дар наздикии Машҳад
• 
  Шандиз - шаҳри сайёҳӣ дар наздикии Машҳад
• 
  Меҳмонхонаи Хома
• 
  Манзараҳои деҳоти назди Машҳад