Jump to content

Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Литва

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
(Тағйири масир аз РСС Литва)
Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Литва
←
3 август 1940 — 11 март 1990


→
Дирафш[d] Нишон[d]
Гимн[d]
Пойтахт Вилнюс
Забон(ҳо) забони литвонӣ[d] ва русӣ
Воҳиди пул Soviet ruble[d]
Майдон
  • 65 200 км²
Аҳолӣ
  • тақрибан 3 689 779 тан (1989)
Шакли ҳукмронӣ ҷумҳурии шӯравӣ[d]

Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Литва (литвонӣ: Lietuvos Tarybų Socialistinė Respublika Lietuvos TSR) (ҶШСЛ, Литваи шӯравӣ) - ҷумҳурии иттифоқии шӯравӣ-сотсиалистӣ. Яке аз ҷумҳуриҳои ИҶШС дар солҳои 1940-1990, ки қаламрав ва сарҳадҳои он аз соли 1946 бо қаламрав ва сарҳадоти Ҷумҳурии Литваи ҳозира рост меоянд (бо назардошти танҳо тағироти ночиз дар марз бо Беларус). ҶШСЛ дар ғарби қисми аврупоии СССР ҷойгир буда, дар шимол бо РСС Латвия, дар ҷануб ва шарқ бо РСС Белоруссия, дар ҷанубу ғарб бо вилояти Калинингради РСФСР ва Полша ҳамсарҳад аст. Дар ғарб онро баҳри Балтика мешустааст. Масоҳат - 65,2 ҳазор км². Пойтахт — Вилнюс. Ин ягона ҷумҳурӣ дар СССР буд, ки аҳолияш асосан католикҳо буданд. 11 марти 1990 Шӯрои Олии ҶШС Литва дар бораи тағйири номи давлат ба Ҷумҳурии Литва [1] қонун баровард ва санадро дар бораи барқарор кардани истиқлоли Литва имзо кард [2]. 6 сентябри 1991 Шӯрои давлатии СССР истиқлоли Литваро эътироф кард.

Таърихи РСС Литва

[вироиш | вироиши манбаъ]

Шарти пешакии ташкили РСС Литва

[вироиш | вироиши манбаъ]

23 августи 1939 Олмон ва СССР ба ном паймони Молотов-Риббентроп ва протоколҳои махфии онро ба имзо расониданд [3]. Мувофиқи ин ҳуҷҷатҳо, ин ду давлат Аврупои Шарқиро ба соҳаҳои таъсир тақсим карданд [4]. Дар аввал зери таъсири Олмон, пас аз 28 сентябри 1939 имзо шудани Шартномаи дӯстӣ ва сарҳад байни СССР ва Олмон ва протоколи махфӣ, Литва ба доираи нуфузи СССР гузашт. Як рӯз пас аз созишномаи нав СССР ба Литва пешниҳод кард, ки созишнома дар бораи дар қаламрави худ ҷойгир кардани пойгоҳҳои низомиро имзо кунад. Дар рафти гуфтушунид дар Москва ба ҳайати вакилони Литва дар бораи тақсими доираи нуфуз ошкоро накл карданд. Ҳукумати Шӯравӣ таҳдид кард, ки дар сурати рад кардани ҷойгиркунии пойгоҳҳои низомӣ, Литва Вилнюсро, ки аз Полша гирифта шуда буд, аз даст хоҳад дод, ки он вақт эҳтимолан ба ҳайати ҶШС Белоруссия дохил мешавад. Дар чунин шароит, 10 октябри соли 1939 дар Маскав байни Литва ва СССР шартномаи кумаки тарафайн ба имзо расид, ки ба ҳузури низомии Шӯравӣ дар Литва дар шакли пойгоҳҳо ва шумораи маҳдуди кормандони низомӣ бо таҷҳизот имкон дод [5]. Дар натиҷа, 18.786 сарбози Артиши Сурх дар нуқтаҳои стратегии кишвар мустақар карда шуданд: дар Алитус, Пренай, Гайдюнай ва Вилнаи Нав [6]. Дарвоқеъ, ин маънои аз даст додани бетарафӣ аз ҷониби Литва буд ва далели он буд, ки вай зери таъсири бевоситаи СССР қарор гирифт.

Ба ҳайати СССР дохил шудани Литва

[вироиш | вироиши манбаъ]

Моҳи майи соли 1940, вақте ки Олмон дар Аврупои Ғарбӣ ҷанг оғоз кард, СССР ба ишғоли кишварҳои назди Балтика оғоз кард. 14 июни соли 1940, як ултиматум ба Литва дар робита ба рабуда шудани сарбозони Артиши Сурх дода шуда буд. Талаб карда шуд, ки ҳама шахсоне, ки ба талаботи СССР ҷавобгӯ нестанд (вазири корҳои дохилӣ, сардори Раёсати амният) аз вазифа барканор карда шаванд; ҳукуматро иваз шавад, шумораи номаҳдуди сарбозони Артиши Сурх ворид шаванд. Қабули ултиматум маънои аз даст додани давлатдориро дошт, гарчанде Вячеслав Молотов ба Юозас Урбшис эълом дошт, ки сарфи назар аз посух, "артиш фардо баа ҳар ҳол ба қаламрави Литва ворид мешавад" [7]. Ин ҳуҷҷат пеш аз ҳама ин созишномаи байни Литва ва СССР, ҳуқуқи байналмилалиро, ки муносибатҳои кишварҳои мустақилро танзим мекард, комилан вайрон мекард. Барои муҳокимаи ултиматум охирин ҷаласаи Ҳукумати Ҷумҳурии Литва даъват карда шуд, ки дар он аксарият ба қабули ултиматум овоз доданд [8]. Субҳи 15 июн президент Антанас Сметона маъмурияти кишварро ба сарвазир Антанас Меркис супурд ва худи ӯ аз Литва ба Ғарб рафт, ба умеди бозгашт дар сурати тағйири вазъи геополитикӣ [9]. Худи ҳамон рӯз СССР аз ҷониби артишҳои 8 ва 11 (дар маҷмӯъ 15 дивизия) аз сарҳади Литва гузашт. Гурӯҳи ҳавопаймоҳо фурудгоҳи Каунас, Радвилискис ва Шяуляйро ишғол карданд. Артиши Сурх роҳи муқовиматҳои эҳтимолиро баста, артиши Литваро безарар гардонд, дороии онҳоро гирифт ва коммунистони маҳаллиро дастгирӣ кард. 17 июни 1940 таҳти фишори Маскав Меркис Юстас Палетскисро сарвазир таъйин кард ва худи ӯ ба зудӣ истеъфо дод. Сипас уҳдадориҳои президент ба Палетскис дода шуд ва Винтсас Крев сарвазир шуд[10]. Ҳизби коммунист боз қонунӣ шуд, нашрияҳои таблиғотии он нашр шуданд, гирдиҳамоиҳо барои дастгирии ҳукумати нав ташкил карда шуданд. Дар айни замон мухолифин манъ карда шуданд, нашрияҳояш нашр нашуданд, созмонҳояш фаъолият накарданд, иртибот бо хориҷи кишвар маҳдуд буд. Интихобот ба Сейми халқӣ рӯзҳои 14-15 июл баргузор шуд. Шаҳрвандон маҷбур шуданд, ки ба раъйдиҳӣ раванд. Натиҷаҳои охирин қалбакӣ мебошанд. 21 июл Сейми нави ҷамъшуда эълон кард, ки Литва хоҳиши пайваст шудан ба СССР-ро нишон медиҳад. Худи ҳамон рӯз қарор дода шуд, ки мамлакат советӣ карда шавад. 3 август ҳайати вакилони Литва, ки дар ҳайати он ходимони машҳури ҷамъиятӣ буданд, барои имзо кардан ба созишнома дар бораи ба СССР дохил шудани Литва фиристода шуд. Бо имзои ин санад Литва ба ҳайати СССР дохил шуд [11]. Дар соли 1940, 25 август, Сеймҳои халқӣ конститутсияи ҶШСЛ-ро тасдиқ карданд (шабеҳ ба конститутсияи ҶШС Литва аз соли 1936, 5 декабр) [12].

Ишғоли ҶШС Литва аз ҷониби Олмон

[вироиш | вироиши манбаъ]

22 июни 1941, Олмон ба СССР ҳамла кард, Ҷанги Бузурги Ватанӣ оғоз ёфт. Ҳанӯз дар моҳи ноябри соли 1940, ҷабҳаи фаъолони Литва, ки дар Берлин таҳти роҳбарии Казис Шкирпа таъсис ёфта буданд, дар Вилнюс ва Каунас исён ташкил карданд. Олмон дар ҳафтаи аввали ҷанг қаламрави Литваро ишғол кард. Дар Каунас Ҳукумати муваққатӣ ташкил карда шуд, ки сарвазири он Юозас Амбразявичюс буд. Олмонҳо Ҳукумати муваққатии Литваро эътироф накарданд, зеро онҳо намехостанд ба Литва ҳуқуқи мавҷудияти мустақилро диҳанд. Онҳо кадрҳо ва муассисаҳои Ҳукумати муваққатиро барои мақсадҳои худ истифода мебурданд, дар ҳоле ки қудрати воқеӣ ба комендантҳои ҳарбӣ ва полис тааллуқ дошт. 17 июли 1941, мақомоти Олмон Литваро ба Рейхскомиссариати Остланд шомил карданд. 5 августи соли 1941 Ҳукумати муваққатӣ пароканда карда шуд. Дар солҳои ҷанг дар хоки Литва якчанд отрядҳои калони партизании советӣ амал мекарданд. Дар давоми ҷанг, сарбозони Олмон дар Литва тақрибан 500 ҳазор ғайринизомиён ва тақрибан 200 ҳазор асирони ҷангиро куштанд ва инчунин тақрибан 70 ҳазор нафарро ба кори иҷбории Олмон ронданд. Дар моҳи июли 1944 — январи 1945 Литва аз ҷониби нерӯҳои шӯравӣ озод карда шуд.

Шӯравикунонии Литва

[вироиш | вироиши манбаъ]
Котиби якуми Кумитаи Марказии Ҳизби Коммунистии Литва дар солҳои 1940-1974 Антанас Снечкус (акси 1970)

Соли 1946 аввалин интихобот пас аз ҷанг дар зимистон баргузор шуд. 35 нафар вакилон ба Совети Олии СССР интихоб карда шуданд. Иштироки интихобкунандагон дар интихобот 90% буд ва номзадҳои коммунистҳо пирӯзии комил ба даст оварданд. Шӯрои Олии ҶШСЛ, ки раисаш Юстас Палетскис буд, воқеан мақоми олӣ буд. Дар асл, қудрати асосӣ дар дасти котиби якуми Ҳизби коммунист буд, муддати тӯлонӣ ин вазифаро Антанас Снечкус ишғол мекард.

Шӯравӣ шудани Литва аз замони таъсиси диктатураи Ҳизби коммунист оғоз ёфт. Роҳбарони вафодор ба режим аз Маскав ба Литва фиристода шуданд, ки онҳо институти қудратро ташкил доданд. Бо мақсади нигоҳ доштани қудрат, литвагиҳо роҳбарони мақомоти давлатӣ ва мутахассисони боэътимоди русзабон, ки воқеан тамоми қудратро дар дасти худ нигоҳ медоштанд, муовинони онҳо таъйин мешуданд. То баҳори соли 1945 ба Литва тақрибан 6100 нафар коргарони русзабон фиристода мешуданд [13]. Аз худи рӯзҳои аввал миллатсозӣ дубора оғоз ёфт. Моликияти хусусӣ дар ҶШС Литва барҳам дода шуд.[14]. Коллективизатсия идома ёфт, ки он соли 1953 ба охир расид.

Дар баробари коллективизатсия, индустриализатсия оғоз ёфт. Дар ҳудуди Литва заводу фабрикаҳо ва стансияҳои электрики сохта шуда, тадриҷан ба системаи иқтисодии СССР дохил карда шуданд. Маҳсулоти барои Литва нолозим берун аз ҳудуди он содир карда мешуданд. Дар баробари индустриализатсия, урбанизатсия сурат гирифт [15]. Посёлкаҳои коргарнишин сохта шуданд. Ҳамин тавр шаҳрҳои нав калон шуданд: Электренай, Йоонава, Науйойи-Акмяне, Висагинас. Дар онҳо одамон аз шаҳру деҳоти мухталифи ҶШСЛ, инчунин аз ҷумҳуриҳои гуногуни ИҶШС зиндагӣ мекарданд [16]. Ҳамзамон, пешрафти идеологияи коммунистӣ дар Литва оғоз ёфт, алалхусус парастиши шахсияти Сталин пайдо шуд. Литвагиҳоро бо ҳар роҳ водор мекарданд, ки ба ҶКЛ ва дигар созмонҳои коммунистӣ шомил шаванд. Илм ва санъат тавассути сензура назорат карда мешуданд. Сиёсати давлат нисбат ба дин дӯстона набуд ва таблиғи атеистӣ гузаронида шуд. Мақомот эътирофкунандагонро таъқиб мекарданд, дайрҳо баста шуданд.

Бародарони ҷангал

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар солҳои пас аз ҷанг, дар Литва бародарони ҷангал, созмонҳои миллатгаро, ки ба муборизаи зидди шӯравӣ машғул буданд, қувват пайдо карданд. Муқовимати мусаллаҳона ба се марҳила тақсим карда шуд. Марҳилаи аввал тобистони соли 1944 оғоз шуда, то тобистони соли 1946 давом кард. Дар ин давра отрядҳо ташкил карда шуданд, вале ягон ташкилоти ягона вуҷуд надошт. Марҳилаи дуюм тобистони соли 1946 оғоз ёфт ва то охири соли 1948 давом кард. Дар ин давра як ташкилоти партизанҳо ташкил карда шуд, шумораи воҳидҳои бародарони ҷангал ба ҳисоби миёна аз 5 то 15 нафарро ташкил медод. Тактикаи ҳамлаҳои ногаҳонии муташаккилона ба намояндагон ва ҷонибдорони Ҳукумати Шӯравӣ истифода шуд. Марҳилаи сеюм аз соли 1949 оғоз шуда, дар охири соли 1953 ба охир расид. Дар ин давра Иттифоқи Мубориза барои Истиқлоли Литва таъсис ёфт, ки ба он Йонас Жемаитис роҳбарӣ мекард. Отрядҳо то 3-5 нафар кам карда шуданд, задухӯрдҳои ошкоро кам ба амал меомаданд, аксар вақт саботаж ва террор истифода мешуданд [17].

Фиристодашавии шаҳрвандони РСС Литва

[вироиш | вироиши манбаъ]

Тирамоҳи соли 1944 рӯйхати "роҳзанон" ва "оилаҳои роҳзанон" таъсис дода шуд. Ба онҳо аъзоёни муқовимати мусаллаҳона шомиланд. Дар ибтидои соли 1945 асирон аз Каунас бо қатора ба қаъри СССР фиристода шуданд, тобистони ҳамон сол ба Тоҷикистон омаданд[18]. Моҳи майи соли 1945 тасмим гирифта шуд, ки аз ҳар як ноҳия депортатсияи нав ташкил карда шавад. : Дар соли 1946, дар 18-21 феврал, ихроҷ аз чор ноҳияи оғоз ёфт: Алитус, Марямполе, Лаздийа, Таурагес. Аммо, 12 декабри соли 1947 бюро тасмим гирифт, ки таъқибот таъсирбахш набошанд ва чораҳо андешида шаванд. Дар он рӯз боз як депортатсия оғоз шуд.[19] Дар давоми моҳи декабр 2782 нафар депортатсия карда шуданд. Дар моҳҳои январ -феврали соли 1948 - аз ҳама навоҳии Литва 1134 нафар. То моҳи майи соли 1948 шумораи бадарғаҳо ба 13304 нафар расид. Бисёре аз онҳо бо сабаби муборизаи синфӣ бадарға шуданд. Моҳи майи соли 1948 омодагӣ ба депортатсияи бузург идома дошт. Барои амалисозии он аз сохторҳои репрессивии СССР 30118 коргар ҷамъ оварда шуд [20]. 22-23 майи соли 1948 амалиёти депортатсияи " Весна " оғоз ёфт, ки дар рафти он 36 932 нафар асир гирифта шуданд, баъдтар шумораи онҳо ба 40 002 расид. Бадарғаи дуюми азим аз 25 то 28 марти соли 1949 сурат гирифт. Дар давоми 4 рӯз 28 981 нафарро ба вагон барои кашонидани ҳайвонот савор карда, ба қаъри СССР фиристоданд. Бисёре аз пинҳоншудагон тавонистанд аз бадарға гурехтаанд. Аммо, дар моҳи апрел ҷустуҷӯи онҳо оғоз шуд ва баъдан боз ду эшелони дигар ба қаъри СССР рафтанд [21]. Дар натиҷа, дар соли 1949, аз моҳи март то апрел, тақрибан 32 ҳазор нафар Литваро тарк карданд. То соли 1952 боз 10 амалиёти депортатсия ташкил карда шуд. Дар соли 1953, охирин муҳоҷирон ба вилояти Томск, инчунин ба Олтой ва қаламрави Красноярск буданд [22].

Ҳаракати диссидент

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар тӯли мавҷудияти ҶШСЛ ҳаракати мухолифон вуҷуд дошт, ки чун қоида ҷонибдори ҷудо шудани Литва аз СССР буданд.[23]. Мухолифон Лигаи Литваи Озодро таҳти сарварии Антанас Терлеткас таъсис доданд. Соли 1972 Ромас Каланта ба нишони эътироз дар Каунас худро оташ зад. Пас аз ин ҳодиса, эътирозҳои умумӣ оғоз ёфтанд, ки нишон дод, ки қисми зиёди аҳолӣ фармони онвақтаро дастгирӣ накардаанд. Католикҳо ба зулм фаъолона муқобилат мекарданд [24]. Намояндагони рӯҳониён солномаҳои калисоҳои католикиро дар Литва нашр карданд, ки пинҳонӣ ҳам дар Литва ва ҳам берун аз он паҳн мешуданд. Муъминон дар гурӯҳҳои хурд ҷамъ омада, ба кӯдакон дар бораи дин таълим медоданд, идҳои диниро ҷашн мегирифтанд ва рамзҳои халқӣ ва мазҳабиро истифода мебурданд [25]. Ҳаракати дигарандешон рӯҳияи мардумро боло бурд, бо мурури замон ба фаромӯш кардани таърих, арзишҳои миллӣ имкон надод. Бо шарофати онҳо, ҷаҳон аз вазъият ва нақзи ҳуқуқи инсон дар ҶШСЛ хабардор шуд [26].

Ҳодисаҳои баъдиҷангӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пас аз ҷанг барқарорсозии фаъоли саноати ҷумҳурӣ, бунёди бисёр корхонаҳои нав, аз ҷумла технологияҳои баланд, корхонаҳо ва соҳаҳо оғоз ёфт. Потенсиали илмӣ рушд мекард. Барои дастовардҳо дар сохтмони коммунистӣ РСС Литва бо ордени Ленин (1965) ва ордени Дӯстии халқҳо (1972) мукофотонида шудааст.

29 сентябри 1960 Ассамблеяи Парлумонии Шӯрои Аврупо ба муносибати 20-умин солгарди "ишғол ва маҷбуран ба ҳайати СССР дохил шудани се давлати Аврупо — Эстония, Латвия ва Литва" қарори 189 (1960)-ро қабул кард [27][28].

Дар соли 1972 дар робита ба худсӯзии Ромас Каланта дар Каунас, намоишҳои оммавии асосан ҷавонон баргузор шуданд ("намоишҳои кӯчагӣ, ки дар онҳо ҳазорҳо ҷавонон иштирок доштанд"), ҳадафи ин амал эътироз ба таъқиби дин дар Литва буд [29].

13 январи 1983 Парлумони Аврупо оид ба масъалаи кишварҳои Назди Балтика қатънома қабул кард, ки дар он замимаро ҳамчун "қонунҳои байналмилалӣ" ва уҳдадориҳои СССР дар шартномаҳои дуҷониба бо кишварҳои Балтика мухолиф донист..

Хуруҷи Литва аз СССР

[вироиш | вироиши манбаъ]

Соли 1985 дар СССР дар замони Михаил Горбачёв ислоҳоти либералӣ оғоз ёфт. 23 августи соли 1987 дар назди муҷассамаи Одам Митскевич дар Вилнюс гирдиҳамоии беиҷозат баргузор шуд. Бори аввал Паймони Молотов-Риббентроп дар назди омма маҳкум карда шуд. Моҳи майи соли 1987 Бунёди фарҳангии Литва таъсис ёфт. 3 июни 1988, Ҳаракати бозсозии Литва таъсис ёфт. 23 августи соли 1988 дар Вилнюс як митинги бузург баргузор шуд, ки дар он тақрибан 250 ҳазор нафар иштирок карданд. Соли 1989 маъракаи роҳи Балтика ташкил карда шуд. Сокинони Литва, Латвия ва Эстония хоҳиши ҷудо шудан азСССР -ро изҳор карда, қариб 600 км дарозӣ занҷири инсонӣ сохтанд. 11 соли 1990 Шӯрои Олии тозаинтихоби ҶШС Литва, ки дар он аъзои "Сайудисҳо" аксариятро ба даст оварданд, санад дар бораи барқарор кардани истиқлоли Литва ва қонун дар бораи барқарор кардани эътибори Конститутсияи соли 1938-и Литва қабул кард.[30][31].

Моҳи январи соли 1991 Кумитаи наҷоти миллии Литва худхонда эълон кард, ки дар ҷумҳурӣ ҳокимияти шӯравӣ барқарор карда мешавад. Бо дархости кумита, ки таркиби шахсии ӯ ҳеч гоҳ нашр нашудааст, сарбозони шӯравӣ ба Вилнюс, Каунас ва дигар шаҳрҳои ҷумҳурӣ оварда шуданд, аммо бо вуҷуди ҳамдардӣ, кумита натавонист ҳукумати Ҷумҳурии Литваро аз қудрат дур кунад.[32] 13 январ дар натиҷаи дар Вилнюс ҷорӣ карда шудани қисмҳои қушунҳои советӣ хунрезӣ ба амал омад; 15 нафар кушта шуд. Тавре баъдтар маълум шуд, аксари онҳо аз снайперҳои номаълум кушта шудаанд.

6 сентябри 1991, пас аз путчи августӣ, Шӯрои давлатии ИҶШС истиқлоли Литва ва ду ҷумҳурии дигари Балтикро эътироф кард.

Рамзҳои давлатӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Герби РСС Литва ба герби дигар ҷумҳуриҳои иттифоқӣ ва мамлакатҳои иттиҳоди сотсиалистӣ мувофиқ аст. Ин тасвири болға ва дос дар зарраҳои тилоии офтоб дар заминаи сафед буд, ки аз гӯшҳо ва баргҳои пӯст часпонида шуда буд (як ишораи олами хоси дарахтони минтақа), ки бо лентаҳои сурх бо навиштаҷоти рӯи чап ба литваг ва дар тарафи рост ба забони русӣ «Пролетарии всех стран, соединяйтесь!» буд. Дар қисми болоии герб ситораи панҷгӯша, дар қисми поёнӣ ҳарфҳо дар лентаи сурхи "LTSR" буданд.

Парчами ҶШС Литва (1988-1991)

Парчами РСС Литва панелест аз се рахи рангаи ба таври уфуқӣ ҷойгиршуда: болоии сурх (ҳаштоду дувоздаҳуми паҳнои парчам); миёна сафед (дувоздаҳуми паҳнои парчам); поёни он сабз аст (се дувоздаҳуми паҳнои парчам). Дар кунҷи чапи болоии қисми сурхи парчам тасвири болға ва доси тилоӣ бо ситораи панҷгӯшаки сурх, ки дар болои он сарҳади тило гузошта шуда буд, буд. Таносуби паҳнои парчам ба дарозии он 1: 2 аст.

18 ноябри 1988 [33] парчам зард-сабз-сурх аз пеш ҷанги Ҷумҳурии Литва ба сифати байрақ дар Литва ҶШС барқарор карда шуд.

Гимни РСС Литва. Баъди дохил намудани Литва ба СССР 1940-1941 ва 1944-1950, суруди Интернгационал, ҳамчун Суруди давлатӣ истифода бурда мешавад. Аз соли 1950 то 1988 Гимни давлатии РСС Литва ҷорӣ шуд (матни Антанас Венклова, мусиқӣ Балис Дварионас ва Юнас Авядас ).

Тақсимоти маъмурӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пас аз таъсиси ҶШС Литва, тақсим ба уездҳо, волостҳо ва апилинкаҳо ворид шуд. То 1 январи соли 1941 Литва дорои 23 вилоят ва 4 шаҳри тобеи ҷумҳурӣ буд [34] :

Вилоятҳои кишварҳои Балтика дар солҳои 1952-1953

Дар нимаи дуюми солҳои 40 -ум шумораи уездҳо тадриҷан афзоиш ёфт: дар соли 1945 уездҳои Ионишкис ва Ладзия ташкил карда шуданд; соли 1946 - Варенский, Кайсиадорский, Клайпеда ва Купишкис; соли 1947 - Анишкшяи, Келмесский, Курсенский, Пасвалский, Плунгеский, Пренайский, Радвилишкий ва Журбаркский; соли 1948 - Вилкианский, Калварийский, Ретавский ва Ширвинский.

20 июни соли 1950 дар ҶШС Литва ба ҷои тақсимоти собиқи маъмурӣ шуъбаи шӯравӣ ба вилоятҳо, ноҳияҳо ва шӯроҳои деҳот иваз карда шуд. Ҷумҳурии Литва ба 4 вилоят (Вилнюс, Каунас, Клайпеда ва Шяуляй) тақсим карда шуд. Вилоятҳо ба 87 ноҳия ва 4 шаҳри тобеи вилоятӣ тақсим карда шуданд. Дар навбати худ, ноҳияҳо ба 2755 шӯрои деҳот, 65 шаҳри тобеи ноҳия ва 8 нуқтаи аҳолинишини шаҳрӣ тақсим карда шуданд [35].

26 апрели соли 1954 вилоятҳо барҳам дода шуданд [36] ; советҳои қишлоқ калон карда шуданд (солҳои 1954—1224, солҳои 1963—653). Дар соли 1963-ум 41 ноҳия, 89 шаҳр, 25 посёлкаи типи шаҳрӣ. Дар солҳои охири мавҷудияти РСС Литва қаламрав ба 44 ноҳияи деҳот ва 11 шаҳри тобеи ҷумҳурӣ тақсим карда шуд.

Шаҳрҳои калонтарин Вилнюс ва Каунас, илова бар ин, ба ноҳияҳои шаҳрӣ тақсим карда шуданд (ҳамагӣ 7). Манотиқи деҳот ба шӯроҳои деҳот тақсим карда шуда, 22 нуқтаи аҳолинишини шаҳрӣ ва 81 шаҳри тобеи вилоятиро дар бар мегирифтанд.

Маркаи почтаи СССР "XX-солагии РСС Литва" (40 копейк, рассом Н. Круглов, 1960 )

Дар солҳои 1940-1990 роҳбарони воқеии ҶШС Литва котиби якуми КМ Ҳизби коммунистии Литва буданд [37] :

20 декабри 1989 Ҳизби коммунисти Литва аз сафи КПСС хориҷ шуд ва 15 январи 1990 раҳбари он Алгирдас Бразаускас Раиси Президиуми Шӯрои Олии ҶШС Литва интихоб шуд. Ҳамин тариқ, ӯ раҳбари ҶШС Литва буд:

11 марти 1990, пас аз интихоботи бисёрҳизбӣ, қудрат ба блоки Саюдисон гузашт ва раҳбари он Витаутас Ландсбергис Раиси Шӯрои Олӣ шуд.

Аҳолӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Аҳолӣ 2.9 миллион ( 1940 ). Тағирот дар таркиби рақамӣ ва миллӣ ба сиёсати репрессивии истилогарони олмонӣ ва иттифоқчиёни маҳаллии онҳо дар қатли оммавии яҳудиён вобаста буд (95% аҳолии яҳудӣ, тақрибан 200 ҳазор нафар, тибқи дигар манбаъҳо, тақрибан 225 ҳазор), ки дар солҳои 1940 - 1950 -ум ба таври оммавӣ ихроҷи полякҳо ба Полша (ба истилоҳ " репатриатсия ") анҷом дода шудааст.

Тибқи барӯйхатгирии соли 1970, 80,1% -ро литвагиҳо (2,507 ҳазор), 8,6% - русҳо (268 ҳазор), 7,7% - полякҳо (240 ҳазор), 1,5% - белорусҳо (45 ҳазор.), 0,8% - украинҳо ташкил медоданд;  инчунин латышҳо, тоторҳо, яҳудиён ва намояндагони дигар миллатҳо зиндагӣ мекарданд

Коллективизатсия ва индустриализатсия таносуби аҳолии шаҳру деҳотро тағйир дод: дар соли 1959 ҳиссаи аҳолии деҳот 61,4%, дар соли 1970 - 49,8% буд [38]. Дар аввали соли 1974 дар шаҳрҳо назар ба деҳот 329 ҳазор нафар зиёд зиндагӣ мекард. Занон 53%, мардон 47% аҳолиро ташкил медиҳанд [39].

Ҷоизаҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ Закон ЛР от 11 марта 1990 № I-11 «О названии и гербе государства»(литв.)
  2. ↑ Акт о восстановлении Литовского государства
  3. ↑ Šepetys N. Molotovo — Ribbentropo paktas ir Lietuva, Vilnius, 2006.
  4. ↑ German-Soviet Nonaggression Pact | History, Facts, & Significance | Britannica.com
  5. ↑ Советско - Германские договорённости 1939 года и Литва. Ультиматум от СССР и возвращение Вильнюса.(литв.). "Источники" — интерактивная литовскоязычная культурно-историческая база данных (28.02.2021 (дата обращения)).
  6. ↑ Lithuania in 1940—1990. A History of Lithuania under Occupation, ed. Anušauskas A., Genocide and Resistance Research Centre of Lithuania, Vilnius, 2007.
  7. ↑ Urbšys J. Lietuva lemtingaisiais 1939—1940 metais, Tautos fondas, 1988.
  8. ↑ Audėnas J. Paskutinis posėdis, Vilnius, 1990.
  9. ↑ Eidintas A. Antanas Smetona and His Lithuania, Brill/Rodopi, 2015.
  10. ↑ Senn A. E. Lithuania 1940- Revolution from Above, Rodopi, 2007.
  11. ↑ Breslavskienė L. Lietuvos okupacija ir aneksija 1939—1940: dokumentų rinkinys, Vilnius: Mintis, 1993.
  12. ↑ The sovietization of Lithuania in 1940—1941 and 1944—1988 — Genocid.lt
  13. ↑ The History of the SSR of Lithuania, vol. 4, Vilnius, 1947.
  14. ↑ Navickas K. Socialistinės visuomenės susiformavimas ir raida Tarybų Lietuvoje, 1940—1980, Vilnius, 1990.
  15. ↑ Grybkauskas S. Sovietinė nomenklatūra ir pramonė Lietuvoje 1965—1985 metais / Lietuvos istorijos institutas. — Vilnius: LII leidykla, 2011.
  16. ↑ Epochas jungiantis nacionalizmas: tautos (de)konstravimas tarpukario, sovietmečio ir posovietmečio Lietuvoje / Lietuvos istorijos institutas. — Vilnius: Lietuvos istorijos instituto leidykla, 2013
  17. ↑ Gailius B. Partizanai tada ir šiandien, Vilnius, 2006.
  18. ↑ Lithuania in 1940—1990, ed. A. Anušauskas, Vilnius: GRRCL, 2005, p. 293.
  19. ↑ Lietuvos sovietizacija 1944—1947 m.: VKP(b) CK dokumentai, sud. M. Pocius, Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 2015, p. 126.
  20. ↑ Lietuvos gyventojų trėmimai 1941, 1945—1952 m., Vilnius, 1994, p. 210.
  21. ↑ Lietuvos gyventojų trėmimai 1941, 1945—1952 m., Vilnius, 1994, p. 386.
  22. ↑ Lietuvos kovų ir kančių istorija. Lietuvos gyventojų trėmimai 1940—1941; 1944—1953 m. Sovietinės okupacija valdžios dokumentuose, red. A. Tyla, Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 1995, p. 101.
  23. ↑ Vasiliauskaitė V. [null Lietuvos Ir Vidurio Rytų Europos šalių periodinė savivalda], 1972-1989, 2006.
  24. ↑ Bagušauskas J. R. [null Lietuvos jaunimo pasipriešinimas sovietiniam režimui ir jo slopinimas], 1999.
  25. ↑ Neginkluotas antisovietinis pasipriešinimas 1954—1988 m. — Genocid.lt
  26. ↑ Štromas A., Mockūnas L. Laisvės horizontai, Vilnius, 2001.
  27. ↑ Lettonie (136) Council of Europe 1960(пайванди дастнорас — таърих). 26 марти 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июни 2014.
  28. ↑ John Hiden & other. The Baltic Question During the Cold War. — Routledge, 2008. — P. 119. — 224 p. — (Cold War History). — ISBN 9781134197309.
  29. ↑ Сокуренко, Сергей. 1972 — двадцать первая неделя. Русский Журнал(пайванди дастнорас — таърих) (20 май 2002). 20 июни 2008 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 23 ноябри 2012.
  30. ↑ Anušauskas A. Kelias į nepriklausomybę — Lietuvos sąjūdis, Kaunas, 2010.
  31. ↑ Закон Литовской Республики от 11 марта 1990 года «О восстановлении действия Конституции Литвы от 12 мая 1938 года» // Советская Литва, 13 марта 1990
  32. ↑ В ЦК КПСС. О событиях в Литве // Архив Егора Гайдара
  33. ↑ Закон Литовской ССР от 18 ноября 1988 года № XI-2660 «Об изменении статей 168 и 169 Конституции Литовской ССР»(литв.)
  34. ↑ СССР. Административно-территориальное деление союзных республик на 1 января 1941 года. — 1941.
  35. ↑ Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}.
  36. ↑ s:Закон СССР от 26.04.1954 Об утверждении Указов Президиума Верховного Совета СССР
  37. ↑ 07636(пайванди дастнорас — таърих). 29 ноябри 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 марти 2018.
  38. ↑ Henryk Wisner. Litwa i Litwini. Szkice z dziejów państwa i naroda. Olsztyn: Spręcograf, 1991. S. 214.(лаҳс.)
  39. ↑ Акстинас Б. Знакомьтесь: Литва. Вильнюс: 1975. С. 5—6.
  40. ↑ 40.0 40.1 40.2 Lietuvos TSR atlasas / Lietuvos TSR valstybinis plano komitetas, Lietuvos TSR aukštojo ir specialiojo vidurinio mokslo ministerija; red. kolegija: A. Drobnys (pirmininkas) ir kt. — Maskva: Vyriausioji geodezijos ir kartografijos valdyba prie TSRS Ministrų Tarybos, 1981. — С. 2—3.

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]
  • Путинайте Н. «Надломленная сосна. Атеизм как личное решение в советской Литве».
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҷумҳурии_Шӯравии_Сотсиалистии_Литва&oldid=1351146"