Эквадор

**Эквадор**
**República del Ecuador**
	Шиор: «Dios, patria y libertad»
	Суруди миллӣ: «[[Суруди миллии Эквадор\|Salve, Oh Patria ]]»
Рӯзи истиқлолият
Забони расмӣ	Забони
Пойтахт	Кито
Шаҳри калонтарин
Идораи давлат
Масоҳат; • Ҳамагӣ; • Фоизи об.	-ум ҷой дар ҷaҳон; км²; %
Аҳолӣ; • Ҳамагӣ ; • Зичӣ	-ум ҷой дар ҷaҳон; 13,228,000; нафар/км²
Дини давлатӣ	{{{Дини давлатӣ}}}
Пули миллӣ
Интернет-Домен	.ec
Коди телефон	+
Соат	UTC
Имрӯз қисми	{{{Имрӯз}}}

Экуадор (испанӣ: República del Ecuador) — яке аз кишварҳои Амрикои Ҷанубӣ аст. Эквадор,^{[lower-alpha 1]} расман Ҷумҳурии Эквадор, — кишваре дар шимолу ғарби Амрикои Ҷанубӣ аст, ки дар шимол бо Колумбия, дар шарқ ва ҷануб бо Перу ва дар ғарб бо Уқёнуси Ором ҳамсарҳад мебошад. Ҳамчунин Ҷазираҳои Галапагос, ки дар масофаи тақрибан 1,000 килоmetres (3,281,000 ft) дар ғарби қитъа дар уқёнус воқеъанд, ба ҳудуди он дохил мешаванд. Пойтахти кишвар Кито, ва бузургтарин шаҳри он Гуаякил мебошад.^[3]

Заминҳое, ки имрӯз Эквадор ном доранд, дар гузашта макони зиндагии чандин гурӯҳи халқҳои бумӣ буданд, ки тадриҷан дар асри 15 ба таркиби Империяи Инка дохил шуданд. Ин қаламрав дар асри 16 зери тасарруфи Империяи Испания даромад. Эквадор соли 1820 ҳамчун қисми Гран Колумбия истиқлол ба даст овард ва соли 1830 ҳамчун як давлати соҳибихтиёр ташаккул ёфт. Мероси ҳар ду империя дар таркиби қавмии аҳолии кишвар инъикос ёфтааст: аксари миллион нафар аҳолии он местисоҳо мебошанд, ва пас аз онҳо ақаллиятҳои бузурги Аврупоиҳо, бумии амрикоӣ, африқоӣ ва осиёӣ ҷой доранд. Забони испанӣ забони расмӣ ва аксарият аст, аммо 13 забони маҳаллӣ низ ба расмият шинохта шудаанд, аз ҷумла кечуа ва шуар.

Эквадор як демократияи намояндагӣи президентӣ мебошад ва ҳамчун як кишвари рӯ ба тараққӣ шинохта мешавад.^[4] Иқтисодиёти кишвар ба содироти ашёи хом, махсусан нефт ва маҳсулоти кишоварзӣ сахт вобаста мебошад. Эквадор яке аз кишварҳои муассис ва узви Созмони Милали Муттаҳид, Созмони Кишварҳои Амрикоӣ, Меркосур, PROSUR ва Ҷунбиши адами тааҳҳуд мебошад. Тибқи маълумоти Маркази тадқиқоти иқтисодӣ ва сиёсӣ, дар солҳои 2006 то 2016 сатҳи фақр аз 36,7% то 22,5% коҳиш ёфт ва афзоиши солонаи ММД барои ҳар нафар 1,5 фоизро ташкил дод (дар муқоиса ба 0,6 фоиз дар ду даҳаи қаблӣ). Ҳамзамон, нишондиҳандаи Коэффисиенти Ҷини — индекси нобаробарии иқтисодӣ — аз 0,55 то 0,47 беҳтар гардид.^[5]

Эквадор яке аз 17 кишварҳои ниҳоят гуногунбаён (мегагуногун) дар ҷаҳон мебошад,^[6]^[7] ки дар он шумораи зиёди растаниҳо ва ҳайвоноти эндемикӣ, аз ҷумла дар Ҷазираҳои Галапаго, ба назар мерасанд. Бо дарназардошти мероси нодири экологии худ, Конститутсияи нави кишвар, ки соли 2008 қабул шудааст, аввалин санади ҳуқуқии ҷаҳон мебошад, ки ҳуқуқҳои табиатро ба таври ҳуқуқӣ эътироф ва таъмин мекунад.^[8]

Дар Индекси ҷаҳонии гуруснагӣ (GHI) барои соли 2024, Эквадор дар байни 127 кишвар ҷойи 58-умро ишғол мекунад ва бо холаи 11.6 нишондиҳандаи сатҳи миёнаи гуруснагӣ дорад.^[9]

Этимология

Номи кишвар дар забони испанӣ Экватор (Ecuador) маънои "экватор"-ро дорад, ки шакли ихтисорёфтаи номи расмии испанӣ República del Ecuador мебошад (lit. "Ҷумҳурии Экватор"). Ин ном аз Шуъбаи Эквадор дар таркиби Гран Колумбия гирифта шудааст, ки соли 1824 ҳамчун як шохаи маъмурии Аудиенсияи шоҳии Кито таъсис ёфта буд. Шаҳри Кито, ки ҳамчун пойтахти ҳам шуъба ва ҳам ҷумҳурӣ боқӣ монд, тақрибан дар масофаи 40 килоmetres (25 mi) ё ¹⁄₄ дараҷа ҷанубтар аз экватор ҷойгир аст.

Таърих

9 октябри соли 1820, Департаменти Гуаякил аввалин қаламрав дар ҳудуди Эквадори имрӯзӣ гардид, ки аз ҳокимияти Испания истиқлол ба даст овард. Он баъдан асоси таъсиси аксари вилоятҳои соҳилии Эквадорро гузошт ва ҳамчун як давлати мустақил амал кард. Сокинони он имрӯз рӯзи 24 майи соли 1822-ро ҳамчун Рӯзи расмии Истиқлоли Эквадор ҷашн мегиранд. Боқимондаи ҳудуди Эквадор баъди пирӯзии Антонио Хосе де Сукре бар нерӯҳои шоҳгарои испанӣ дар Ҷанги Пичинча, дар наздикии Кито, истиқлол пайдо кард. Пас аз ин ҷанг, Эквадор ба Ҷумҳурии Гран Колумбия, ки ҳамчунин Колумбия, Венесуэла ва Панама-и имрӯзаро дар бар мегирифт, ҳамроҳ шуд. Соли 1830 Эквадор аз Гран Колумбия ҷудо шуда, ба як ҷумҳури мустақил табдил ёфт. Ду сол баъд, он Ҷазираҳои Галапагосро ба қаламрави худ ҳамроҳ кард.^[10]

Сиёсат ва ҳукумат

Бахшбандии кишварӣ

Ҷуғрофия

Аҳолӣ

Иқтисод

Фарҳанг ва маориф

Пайвандҳо

Ин мақолаи хурд аст. Бо густариши он ба Википедия кӯмак кунед.
Дар сурати имкон ин ёддошт бояд дақиқтар ҷойгузин шавад.

Эзоҳ

↑ Constitución de la República del Ecuador en Shuar. Issuu (27 June 2011). 6 апрели 2025 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 апрели 2019.
↑ ¡Iniuri seamkur!, Ayamrumamu nuyá Iniankasrik Ayamruma Papi. INREDH.
↑ Población y Demografía (2024).
↑ World Economic Outlook Database, April 2019. IMF.org. Фонди Байналмилалии Асъор.
↑ Decade of Reform: Ecuador's Macroeconomic Policies, Institutional Changes, and Results.
↑ South America Banks on Regional Strategy to Safeguard Quarter of Earth's Biodiversity., Conservation.org (16 September 2003).
↑ Oficialmente Ecuador es el país de las orquídeas- Noticias de Cuenca – Azuay – Ecuador – Eltiempo de Cuenca. 6 апрели 2025 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 ноябри 2014.
↑ Ecuador Adopts New Constitution – With CELDF Rights of Nature Language. 6 апрели 2025 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 октябри 2008., Community Environmental Legal Defense Fund. Retrieved 7 September 2009.
↑ Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank(англ.). Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels.
↑ Galápagos celebra un año más de provincialización(исп.). Presidencia de la República del Ecuador.

Хатои ёдкард: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found

[1] Constitución de la República del Ecuador en Shuar. Issuu (27 June 2011). 6 апрели 2025 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 апрели 2019.

[2] ¡Iniuri seamkur!, Ayamrumamu nuyá Iniankasrik Ayamruma Papi. INREDH.

[4] Población y Demografía (2024).

[5] World Economic Outlook Database, April 2019. IMF.org. Фонди Байналмилалии Асъор.

[6] Decade of Reform: Ecuador's Macroeconomic Policies, Institutional Changes, and Results.

[Conservation_International_Site-7] South America Banks on Regional Strategy to Safeguard Quarter of Earth's Biodiversity., Conservation.org (16 September 2003).

[8] Oficialmente Ecuador es el país de las orquídeas- Noticias de Cuenca – Azuay – Ecuador – Eltiempo de Cuenca. 6 апрели 2025 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 ноябри 2014.

[9] Ecuador Adopts New Constitution – With CELDF Rights of Nature Language. 6 апрели 2025 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 октябри 2008., Community Environmental Legal Defense Fund. Retrieved 7 September 2009.

[10] Global Hunger Index Scores by 2024 GHI Rank(англ.). Global Hunger Index (GHI) - peer-reviewed annual publication designed to comprehensively measure and track hunger at the global, regional, and country levels.

[11] Galápagos celebra un año más de provincialización(исп.). Presidencia de la República del Ecuador.

[lower-alpha 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]



Шиор: «Dios, patria y libertad»
Суруди миллӣ: «[[Суруди миллии Эквадор\|Salve, Oh Patria ]]»
Рӯзи истиқлолият
Забони расмӣ	Забони
Пойтахт	Кито
Шаҳри калонтарин
Идораи давлат

Масоҳат • Ҳамагӣ • Фоизи об.	-ум ҷой дар ҷaҳон км² %
Аҳолӣ • Ҳамагӣ • Зичӣ	-ум ҷой дар ҷaҳон 13,228,000 нафар/км²
Дини давлатӣ	{{{Дини давлатӣ}}}
Пули миллӣ
Интернет-Домен	.ec
Коди телефон	+
Соат	UTC
Имрӯз қисми	{{{Имрӯз}}}