Ғилзой

Гурӯҳи пешвоён ва хонҳои ғилзоӣ дар Кобул

Ғилзой, Ғилзуй (пашту: غلزی‎) — яке аз бузургтарин иттиҳодияи қа­би­лавии паштуҳо (афғонҳо).

Маҳалли асосии сукунати қа­билаҳои Ғилзой вилоятҳои ҷанубу шарқӣ — Зобул ва Ғаз­нӣ бу­да, як қисми бузурги онҳо дар минтақаҳои наздимарзии По­кистон зиндагӣ мекунанд.

Гурӯҳбандӣ

Ғилзойҳо ба ду гурӯҳи калон: ғарбӣ ё туран (қабилаҳои харутӣ, тухӣ, ҳутакӣ, андарӣ ва ғайра) ва шар­қӣ ё иброҳимхел буран (қабилаҳои сулаймонхел, али­хел, андархел, насор, таракхел, аҳмад­зуй ва ғайра) ҷудо мешаванд. Забонашон гӯиши шарқии паш­ту, пайрави маз­ҳаби ҳанафӣ.

Шумора

Шумораи умумии Ғилзой дар ибтидои асри 21 тақр. бештар аз 2 млн нафар буд. Қабилаҳои бузурги Ғилзой — хо­такӣ (ҳутакӣ, 80 ҳазор нафар) дар минта­қаҳои шимолу шарқии Қандаҳор ва ҷа­ну­бу шарқии Ғазнӣ сокинанд. Қа­билаи тухӣ (150 ҳазор нафар) дар вилояти Зобул ва водии дарёҳои Парнак ва Андароб сукунат доранд. Андариҳо (130 ҳазор нафар) асосан сокинони мин­тақаи Шилгар мебошанд. Қа­билаи аз ҳама калонтарини шарқӣ — сулаймонхел (бештар аз 350 ҳазор нафар) дар минтақаи байни Кобул ва Ҷа­лол­обод сокинанд. Али­хе­ли­ҳо (70 ҳазор нафар) дар наз­ди­киҳои ш. Муқур, дар вилояти Ғазнӣ сукунат доранд.

Таърих

Аҷдоди гузаштаи Ғилзой туркҳои халаҷӣ дар асрҳои 11-13 аз шимол ба ҷануб кӯчида, бо қабилаҳои дигари пашту оме­зиш ёфтаанд. Дар ибтидои асри 18 қабилаҳои Ғилзой дар ҳаё­ти сиёсӣ ва низомии минтақа нақши роҳба­рикунанда дош­танд. Қабилаҳои Ғилзой баъди ташкил ёфтани давлати Дур­ро­ниҳо ба ҳайати он дохил шуданд.

Шуғл ва шеваи зист

Шуғли асосии Ғилзойҳо чорводории кӯчӣ, кишоварзӣ (қаби­лаҳои султонзуй, умар­хел ва Ғилзой) буда, дар марзи байни Афғонистон ва Покистон ба тиҷорат машғуланд. Дар байни аксарияти қабилаҳои Ғилзой то ҳол муносибатҳои қабилавии пат­риар­халӣ вуҷуд доранд. Сарвари қаби­лаҳои Ғилзой «хон» ва сардори қавмашон «малик» мебошад.

Мавқеи сиёсӣ

Ғилзой яке аз рақибони асосии иттиҳодияи бузурги дигари қабилаҳои пашту — дуррониҳо ба шумор мераванд. Дур­рониҳо баъди ташкили давлаташон (1747) барои ишғоли мин­тақаҳои ғарбӣ, шимолӣ ва шимолу шарқии Афғо­нис­тони муосир аз неруи низомии Ғилзой васеъ истифода бурданд. Аз за­мони ҳукмронии амир Абдурраҳмонхон (1880—1901) му­ҳо­ҷиркунии қабилаҳои Ғилзой ба вилоятҳои дигари кишвар оғоз шуда, то соли 1978 идома ёфт. Роҳбаронии давлати Афғонистон Нурмуҳаммад Таракӣ ва Ҳафизуллоҳ Амин (1978-79) аз байни қабилаҳои Ғилзой баромада буданд.

Адабиёт

• Ғилзой / Р. Абдуллоев // Ғ — Дироя. — Д. : СИЭМТ, 2016. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 5). — ISBN 978-99947-33-67-5.