Jump to content

Ҳайз

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Давраи ҳайз

Ҳайз ё Менструатсия (аз лот. mēnsis - моҳ, mēnstruus - моҳона) - қисми давраи ҳайзии бадани занон ва модаҳои баъзе ширхӯрони пласенталӣ (приматҳо, куршапаракҳо ва мушҳо ҷаҳандаҳо) [1] . Ҳайз хунравист, ки одатан ҳар моҳ дар занони аз ҷиҳати ҷинсӣ баркамол, агар онҳо ҳомиладор набуданд, рух медиҳад. Аз рӯзи аввали ҳайз ҳисобкунии давраи ҳайз оғоз мешавад.


Ҳангоми ҳайз пардаи луобии бачадон, эндометрия ихроҷ мешавад, ки бо хунравӣ ҳамроҳӣ мекунад.

Хуни ҳайз лахта намешавад ва ранги он назар ба хуне, ки дар рагҳо давр мезанад, тиратар аст.

Дар давраи ҳомиладорӣ ва синамаконӣ ҳайз (ва умуман давраҳои ҳайз) рух намедиҳад; набудани ҳайз дар вақти пешбинишуда як аломати маъмулии ҳомиладорӣ мебошад.

Ҳангоми ҳайз зан метавонад нороҳатии ҷисмонӣ ва дарди шадидро эҳсос кунад [2] . Пеш аз ҳайз, метавонад асабоният, хоболудӣ, хастагӣ, каме баланд шудани суръати дил, ҳангоми ҳайз - каме суст шудани набз ба назар мерасад [3] .

Давраҳои ҳайзӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар занон, одатан, ҳайз ҳар моҳ рух медиҳад, аммо давраҳои ғайриоддӣ ҳайз низ мавҷуданд. Пеш аз балоғат, ҳангоми ҳомиладорӣ ва дарҳол пас аз таваллуд, дар давраи менопауза ҳайз мавҷуд нест. Ихроҷ дарҳол пас аз таваллуд лохияҳо[en] номида мешавад ва чанд ҳафта давом мекунад. Баъзан ҳангоми синамаконӣ ҳайз метавонад барои муддате вуҷуд надошта бошад ва дар ин набудани ҳайз чунин усули пешгирии ҳомиладорӣ, ба монанди усули аменореяи лактатсия сохта мешавад [4]

Менархе - ҳайзи аввал

[вироиш | вироиши манбаъ]

Аввалин пайдоиши ҳайз (менархе) дар зан одатан ба 9-15 сол рост меояд. Синну соли ҳайз тафовути муайяни нажодро ошкор мекунад: масалан, як қатор тадқиқотҳо нишон доданд, ки ҳайзи негроид назар ба қафқозиёне, ки дар як шароити иҷтимоию иқтисодӣ зиндагӣ мекунанд, барвақттар рух медиҳад [5] [6] [7] .

Пас аз ҳайзи аввал, давраи дигар метавонад пас аз 2 ё 3 моҳ бошад. Бо гузашти вақт, давраи ҳайз муқаррар шуда, 28 рӯз давом мекунад, аммо давомнокии давра аз 21 то 35 рӯз муқаррарӣ аст. Танҳо 13% ҳамаи занон як давраи 28 рӯз доранд. Ҳайз тақрибан 2-8 рӯз давом мекунад. Ҳама ихроҷҳо аз маҳбал меоянд.

Аломати пеш аз ҳайз

[вироиш | вироиши манбаъ]

Баъзе занҳо тағироти эҳсосоти хоса ба ҳайзро ҳис мекунанд. Баъзан асабоният, хастагӣ, ашковарӣ, аломати депрессия вуҷуд дорад. Чунин таъсири эҳсосоти ва тағйирёбии рӯҳӣ низ бо ҳомиладорӣ алоқаманд аст ва бо норасоии эндорфинҳо ба вуқӯъ меояд . Баҳодиҳии ҳодисаҳои пайдоиши аломати пеш аз ҳайз, аз 3% [8] то 30% [9] мебошад. Дар баъзе мавридҳо, он метавонад дар шакли шадид идома ёбад - ки он бемории пеш аз ҳайзи дисфорикӣ номида мешавад.

Менопауза

[вироиш | вироиши манбаъ]

Синну соли фарорасии менопауза (қатъ шудани ҳайз): меъёр 40-57 сол, эҳтимолан 50-52 сол аст. Дар иқлими мӯътадил ҳайз ба ҳисоби миёна то 50 солагӣ давом мекунад, ки пас аз он климакс фаро мерасад; аввал, регулаҳо тӯли якчанд моҳ нопадид мешаванд, баъд онҳо пайдо мешаванд ва аз нав нопадид мешаванд ва ғайра. Аммо, заноне ҳастанд, ки ҳайзро то 70 сол нигоҳ медоранд. Аз нуқтаи назари тиб, агар дар давоми сол ҳайз комилан вуҷуд дошта набошад, менопауза фарорасида ҳисоб мешавад.

Ҳамоҳангии ҳайзӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Аз соли 1971 инҷониб, баъзе тадқиқотҳо нишон доданд, ки давраҳои ҳайзи заноне, ки якҷоя зиндагӣ мекунанд, тадриҷан ҳамоҳанг мешаванд. Баъзе антропологҳо тахмин мезананд, ки ин як маънои таҳаввулӣ дорад: дар ҷомеаҳои қадимии шикорчиён, мардон вақте ба шикор мебаромаданд, вақте ки духтарони болиғи қабила дар як вақт ҳайз ба сар мебурданд (фарз мекунем, ки зан ҳангоми ҳайз ҳамчун объекти алоқаи ҷинсӣ, қобили қабул барои онҳо дида намешуд) [10] . Бо вуҷуди ин, худи мавҷудияти таъсири ҳамоҳангии ҳайз ҳоло баҳснок аст [11] .

Хуни ҳайзӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Хуни ҳайз ин ихроҷи моеъ аз маҳбал ҳангоми ҳайз аст. Ба таври қатъӣ, истилоҳи дурусти моеъи ҳайзӣ аст, зеро ба ҷуз аз худи хун, таркиби он секрецияи луобпардаи ғадудҳои гарданаки бачадон, секрецияи ғадудҳои маҳбал ва бофтаи эндометрияро дар бар мегирад. Ҳаҷми миёнаи моеъи ҳайз, ки дар давоми як давраи ҳайз хориҷ мешавад, тибқи Энсиклопедияи Бузурги Тиббӣ, тақрибан 50-100 миллилитр аст. Аммо, варианти инфиродӣ аз 10 то 150 ва ҳатто то 250 миллилитр аст. Ин диапазон муқаррарӣ ҳисобида мешавад, ихроҷи фаровон (ё, баръакс, ночиз) метавонад аломати беморӣ бошад. Моеъи ҳайз ранги сурху қаҳваранг дорад, аз хуни вена каме тиратар [12].

Зиёда аз 7 рӯз зиёд шудани давомнокии хунравӣ ва талафоти зиёда аз 80 мл ба ҳолати патологӣ ишора мекунад - меноррагия (гиперменорея).

Қоидаҳои рафтор ва гигиенаи шахсӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Қоидаҳои умумии гигиенӣ барои ҳайз

[вироиш | вироиши манбаъ]
Косаи ҳайз
Салфеткаи санитарии аз нав истифодашаванда
Салфеткаи якдафъаинаи санитарӣ
Тампон дар дохили вагиналӣ

Барои гигиенаи шахсӣ, духтарон ва занони наврас аз рӯйпӯшҳое истифода мебаранд, ки ба либоси таг ва/ё тампонҳое, ки ба маҳбал ворид карда мешаванд, часпонида мешаванд. Дар ҳарду ҳолат, матои ҷома ё тампон ҷараёни ҳайзро ба худ мегирад. Дар кишварҳои аврупоӣ, Иёлоти Муттаҳида ва Канада, косаҳои ҳайзӣ ва таҳпӯши ҳайзӣ[en] ҳамчун маҳсулоти гигиенаи шахсӣ торафт маъмул шуда истодаанд .

Ҳангоми ҳайз, махсусан қоидаҳои гигиениро риоя кардан лозим аст. Тавсия дода мешавад, ки дар як рўз на камтар аз 2-3 маротиба узвҳои ҷинси беруниро бо оби гарм ва собун шустан, ҳар рӯз дар душ шустан [3]. Ваннаҳои гарм, болиштҳои гармкунӣ ва доруҳои бедардкунанда метавонанд нороҳатии ҳайзҳои дарднокро коҳиш диҳанд [2] [13] .

Қобилияти кории зан дар ин давра то андозае нигоҳ дошта мешавад, вале аз зиёдшавии фаъолияти ҷисмонӣ, гипотермия ва аз ҳад зиёд гармшавӣ пешгирӣ кардан лозим аст [3].

Алоқаи ҷинсӣ ҳангоми ҳайз

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар муддати тӯлонӣ, боварӣ дошт, ки аз сабаби зиёд шудани осебпазирӣ ба намудҳои гуногуни сироятҳо, ҳангоми ҳайз аз алоқаи ҷинсӣ худдорӣ кардан лозим аст [3]. Тибқи тавсияҳои мавҷуда, алоқаи ҷинсӣ ҳангоми ҳайз манъ нест, аммо бинобар афзоиши эҳтимолии хатари интиқоли сироятҳои ҷинсӣ, истифодаи рифола (презерватив) тавсия дода мешавад [14]. Дар баробари ин, як қатор муҳаққиқон ба пайдо шудан ва ангезиши мавҷи ретроградии бачадони кашидашуда, аз гардана ба поёни бачадон ҳангоми алоқаи ҷинсӣ, ишора мекунанд, ки ин боиси интиқоли эндометрияи қобили ҳаёт ва пайдо шудани ҳуҷчаҳои эндометриоз мегардад.

Вайроншавии давраи ҳайз

[вироиш | вироиши манбаъ]

Ихтилоли давраи ҳайз хеле маъмул аст ва аз инҳо иборат аст:

  • қатъ ё боздоштани ( аменорея );
  • хунравии дигар ё ивазшаванда ( ҳайзи викарӣ );
  • афзоиши шиддати хунравӣ ( меноррагия );
  • ҳайзи дарднок ( дисменорея, алгоменорея ) [15] .

Ишораҳои зерини хоси вайроншавиҳоро фарқ мекунанд:

  • тағирёбии миқдори хун (гиперменорея - ҳайзи вазнин, гипоменорея - ҳайзи кам, опсооолигоменорея - ҳайзи кӯтоҳ ва кам);
  • вайронкунии давомнокӣ (полименорея - ҳайзи тӯлонии зиёда аз 6-7 рӯз, олигоменорея - ҳайзи кӯтоҳ, ки 1-2 рӯз давом мекунад);
  • вайроншавии ритми (пройоменорея - ҳайзҳои зуд-зуд, бо давраи камтар аз 21 рӯз, опсоменорея - ҳайзҳои камёб, бо давраҳои зиёда аз 35 рӯз, то 3 моҳ).

Қатъи ҳайз метавонад бо сабабҳои гуногун ба амал ояд. Консепсия ҷараёни муқаррарии хунро қатъ мекунад ва сабаби физиологиро ташкил медиҳад. Ҳайз метавонад бо ҳар гуна талафоти зиёди хун аз ҷузъи дигари бадан қатъ шавад, дар ин ҳолат хуни ҳайз баста мешавад. Дар ин ҳолат, бояд ба назар гирифт, ки сабабе, ки боиси вайрон шудани давраи ҳайз шудааст. Агар пас аз хунукӣ, пас аз нооромиҳои рӯҳӣ, ҳайз муддати тӯлонӣ рух надиҳад, шумо бояд ба духтур муроҷиат кунед. Махсусан ба таъхир афтодани ҳайз бо воситаҳои механикӣ сазовор аст; бо танг шудани даромадгоҳи маҳбал, бо танг шудани худи маҳбал ва гарданаки бачадон ба амал меояд [15] .

Ҳангоми меноррагия ҷараёни хун зиёд мешавад. Меноррагия аксар вақт дар давраи балоғат ва менопауза, инчунин дар заминаи бемориҳои бачадон ё узвҳои ҳамсоя мушоҳида мешавад: бо илтиҳоб, саратон ва эрозияи гарданаки бачадон, бо бандшавии хуни пайвандҳои васеъ, неоплазмаҳои хуб (масалан, фибромиомаи зери луобӣ, полипҳои эндометрия) ), патологияҳои сироятӣ ва ғайра. г.

Ҳайз ва маданият

[вироиш | вироиши манбаъ]

Бисёре аз динҳо анъанаҳои марбут ба ҳайз доранд. Ҳамин тариқ, дар дини яҳудӣ занҳо ҳангоми ҳайз ба мақоми маросими «нидо» дода шуда, дар он онҳо «наҷис» дониста шуда, бар онҳо маҳдудиятҳои динӣ ҷорӣ карда мешавад . Мувофиқи Аҳди Қадим, хуни ҳайз аз рӯи расму оин нопок ҳисобида мешавад, алоқаи ҷинсӣ ва иштирок дар баъзе маросимҳои динӣ ҳангоми ҳайз манъ аст.

Дар ислом тафаккури дар бораи «наҷис» будани хуни ҳайз бо манъи наздикӣ дар вақти ҳайз риоя мешавад .

Ҳайз дар ҳайвонот

[вироиш | вироиши манбаъ]

Хайз, гайр аз одамон, дар модахои баъзе ширхурони плацента низ мушохида мешавад. Ба инҳо, пеш аз ҳама, бисёр приматҳо дохил мешаванд. Ҳайз дар намудҳое маъмул аст, ки намояндагони маймунҳои инфрастративӣ мебошанд, ки ба онҳо одамон, маймунҳои бузург, маймунҳои ҷаҳони кӯҳна (ё маймунҳо ) ва маймунҳои ҷаҳони нав (ё маймунҳои васеъбинӣ ) дохил мешаванд [16] . Ҳайз дар зергурӯҳҳои ибтидоии просимӣ хеле кам ба назар мерасад: он дар зергурӯҳҳои стрепсиррин (ки лемурҳо ва лоризҳоро дар бар мегирад) пайдо нашудааст, вале баъзан дар баъзе намудҳои тарсиерҳо мушоҳида мешавад [16] .

Давомнокии давраи ҳайз дар орангутанҳои занона, ба монанди одамон, ба ҳисоби миёна 28 рӯз аст, ки ба дарозии миёнаи моҳи қамарӣ, ки 29,53 рӯзро ташкил медиҳад, наздик аст, дар ҳоле ки, масалан, дар шимпанзеҳои занона, давомнокии давра аст. тақрибан 35 рӯз [17] .

Пайвандҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ Paul Bischof and Marie Cohen. [1.pdf Course 4:Implantation]. European Society of Human Reproduction and Embryology. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 14 июни 2013.
  2. ↑ 2.0 2.1 Preparing your child for menstruation(англ.). Mayo Clinic(пайванди дастнорас — таърих). 9 октябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 20 октябри 2020.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Бунин А. Т., Аветисова К. Р. (гигиена женщины). Менструальный цикл // Краткая Медицинская Энциклопедия / Гл. ред. Б. В. Петровский. — 2-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — Т. 3: Риккетсиозы — Ящур. — С. 160―161. — 559 с. — ISBN 5-85270-009-6.
  4. ↑ Метод лактационной аменореи (МЛА)(пайванди дастнорас — таърих). 4 феврали 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 8 Январ 2009.
  5. ↑ Anderson S. E., Dallal G. E., Must A. Relative weight and race influence average age at menarche: results from two nationally representative surveys of US girls studied 25 years apart(англ.) // Pediatrics[en] : journal. — American Academy of Pediatrics[en], 2003. — April (vol. 111, no. 4 Pt 1). — P. 844—850. — doi:10.1542/peds.111.4.844. — PMID 12671122.
  6. ↑ Al-Sahab B., Ardern C. I., Hamadeh M. J., Tamim H. Age at menarche in Canada: results from the National Longitudinal Survey of Children & Youth(англ.) // BMC Public Health : journal. — BMC Public Health, 2010. — Vol. 10. — P. 736. — doi:10.1186/1471-2458-10-736. — PMID 21110899.
  7. ↑ Hamilton-Fairley, Diana Obstetrics and Gynaecology(англ.) // Second. — Blackwell Publishing.
  8. ↑ Hormones Trigger PMS Symptoms(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). NIH Press Release (21 January 1998). 18 июни 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 2 май 2015.
  9. ↑ (2006) «Evaluating the Criteria Used for Identification of PMS». Journal of Women’s Health 15 (5): 546—555. doi:10.1089/jwh.2006.15.546. ISSN 1540-9996. PMID 16796482.
  10. ↑ Chris Knight. Blood relations: menstruation and the origins of culture. — New Haven, Conn: Yale University Press, 1991. — ISBN 0-300-06308-3.
  11. ↑ Adams, Cecil Does menstrual synchrony really exist?. The Straight Dope(пайванди дастнорас — таърих). The Chicago Reader (20 Декабри 2002). 14 июли 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 13 июни 2013.
  12. ↑ Ziporyn, Karen J. Carlson, Stephanie A. Eisenstat, Terra. The new Harvard guide to women's health. — Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2004. — ISBN 0-674-01343-3.
  13. ↑ UNICEF. Guideline on Promotion of Menstruation Health and Hygiene For Trainers and Supervisors(англ.)(пайванди дастнорас — таърих) (September 2010). 9 октябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 октябри 2020.
  14. ↑ Can you have sex during a period?(англ.). NHS(пайванди дастнорас — таърих) (27 June 2018). 9 октябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 1 ноябри 2020.
  15. ↑ 15.0 15.1 Гинекологические нарушения / Под ред. Дж. Пауэрстейна. — М., 1985.
  16. ↑ 16.0 16.1 Strassmann B. I. The evolution of endometrial cycles and menstruation(англ.) // Q Rev Biol[en] : journal. — University of Chicago Press, 1996. — Vol. 71, no. 2. — P. 181—220. — doi:10.1086/419369. — PMID 8693059.
  17. ↑ Lacreuse A., Chennareddi L., Gould K. G., et al. Menstrual cycles continue into advanced old age in the common chimpanzee (Pan troglodytes)(англ.) // Biology of Reproduction[en] : journal. — 2008. — September (vol. 79, no. 3). — P. 407—412. — doi:10.1095/biolreprod.108.068494. — PMID 18495682.

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]
  • Гинекологические нарушения / Под ред. Дж. Пауэрстейна. — М., 1985.
  • Инфекции в акушерстве и гинекологии / Ред. кол.: Макаров О.В., Алешкина В.А., Савченко Т.Н.. — М.: МЕДпресс-информ, 2001. — 461 с. — ISBN 5-98332-263-5.
  • В. И. Кулаков, В. Н. Серов. Рациональная фармакотерапия в акушерстве и гинекологии. — М.: Литтерра, 2005. — ISBN 5-98216-025-3.
  • Курс лекций для беременных женщин / Ред. кол.: Л. Г. Степанов. — 3-е. — М.: Медгиз, 1959.
  • Руководство по эндокринной гинекологии / Под ред. E.M. Вихляевой. — 3-е изд.. — М., 2006.
  • В. Н. Серов, В. Н. Прилепская, Т. В. Овсянникова. Гинекологическая эндокринология. — 3-е изд.. — М.: МЕДпресс-информ, 2008. — ISBN 5-98322-449-2.
  • Менструация // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Т.А. Агапкина. Месячные // Славянские древности. Этнолингвистический словарь / под ред. Н.И.Толстого. — М., 2004. — Т. 3. — С. 241—245.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҳайз&oldid=1349448"