Фисоғурис

Фисоғурис
юн.-қад. Πυθαγόρας ὁ Σάμιος
Таърихи таваллуд	на пештар аз 586 то м. и на дертар аз 569 то м.
Зодгоҳ	Samos[d], North Aegean Region[d], Юнон
Таърихи даргузашт	490-уми то м.
Маҳалли даргузашт	Metapontum[d], Bernalda[d], province of Matera[d], Базиликата, Итолиё
Кишвар	Samos[d]
Фазои илмӣ	ҳандаса, риёзиёт, фалсафаи ахлоқ, сиёсат, фалсафа, ахтаршиносӣ, мусиқӣ ва метафизик
Шогирдон	Philolaus[d] ва Эмпедокл
Парвандаҳо дар Викианбор

Фисоғурис, Пифагор (юнонӣ: Πυθαγόρας; на пештар аз 586 то м. и на дертар аз 569 то м., Samos^[d], North Aegean Region^[d] — 490-уми то м. , Metapontum^[d], Базиликата) — риёзидон ва файласуфи Юнони бостон, тахминан соли 586 — 569 то милод таваллуд ёфтааст.

Зиндагинома

Дар асри VI то милод маркази илмию мусиқии Юнон галаҷазираҳои Ионияи баҳри Эгейи Осиёи Сағир ба ҳисоб мерафтанд. Дар ҳамин ҷо, дар оилаи устои ҳунарманд, наққошу кандакори мумтоз Мнесарх писаре таваллуд шуд. Аз рӯи ривоятҳо Аполлон ба Мнесарх ва завҷаи ӯ Парфенис хабар расонидааст, ки онҳо соҳиби писар мешаванд ва тавсия медиҳад, ки ба Сурия шино намоянд. Парфенис дар Судон чашм равшан намуд. Мувофиқи анъанаи қадим ба шарафи Аполлони Пифийи модар Пифиада ва тифл Пифагор ном гирифтанд. Падар ба таълиму тарбияи фарзанд сахт камар баст. Математик ва файласуфи оянда аз хурди ба илмомӯзӣ беҳад ҳарис буд. Аз омӯзгори нахустинаш Гермодамас асосҳои мусиқӣ ва рассоиӣ омӯхт. Муаллим барои сайқал ёфтани хотира шогирдонашро маҷбур мекард, ки пораҳои достонҳои «Илиада» ва «Одиссея»-ро аз ёд намоянд. Гермодамас дар қалби Пифагори наврас меҳр ба табиат ва сирру асрори онро ҷойгузин сохт. Пас аз чанд сол ӯ бо маслиҳати устодаш баҳри идомаи таҳсил рӯ ба Миср овард. Аммо то Миср роҳ хеле душвору тӯлонӣ буд. Баъди тарки ҷазираи Самое дар ҷазираи Леебое, дар хонаи Зоил ном хешаш ҳаёт ба cap мебарад. Дар ин ҷо шиносоии Пифагор бо Ферекид, файласуф, дӯсти Фалеси Милетӣ, ба вуқӯъ мепайвандад. Пифагор аз Ферекид илми астрология, пешгӯии гирифтани моҳу офтоб, асрори ададҳо, тиб ва ғайраро меомӯзад. Сипае маърӯзаҳои Фалес ва шогирди ҷавону болаёқати ӯ Анаксимандр, ҷуғрофидон ва астрономи мумтозро дар Милет мешунавад. Аз ин мактаб сабақи бузурге мегирад ва бо тавсияи Фалес баҳри пажӯҳиши минбаъда ба роҳи Миср мебарояд. Дар Финикия аз коҳинон низ таълим мегирад. Дар Миср ба шарофати ҳимояи Амазис ӯ бо коҳинони мемфией ошно шуд. Бо ёрии онҳо ба маъбадҳои миерй, ки барои ғайр дастнорас буданд, роҳ ёфт. Барои асрори маъбадҳоро омӯхтан ба тариқати коҳинон мегаравад. Пажӯҳиши муттасил ӯро ба олими забардасти замон мубаддал месозад. Дар Миср Пифагор ба форсҳо асир меафтад. Ровиёни ахбор иттилоъ додаанд, ки ҳангоми асирӣ дар Вавилон Пифагор бо муғони форс вохӯрда, сирри ситорашиноей ва тасаввуф дарёфт, бо таълимоти донишмандони халдейй ошно гашт. Илми нуҷум, ситорашиносӣ, тиб ва арифметикаи халқҳои шарқро аз олимони Халдей омӯхт. Дувоздаҳ сол асир буд Пифагор, то даме, ки шоҳи форс Дорои Гуштосп овозаи шуҳраташ нашуниду озодаш накард. Пифагор озими ватан шуд, мехост дониши андӯхтаашро ба халқаш бахшад. Аммо Юнон акнун дигар буд. Донишмандон ба истисмори форсҳо тоб наоварда, рӯ ба гарибй меоварданд. Бисёриҳо ҷануби Италияро маъво гирифтанду Юнони Бузургаш хонданд. Сиракуз, Агригент, Кротон ном шаҳрҳо сохтанд. «Дар чилсолагӣ, — мегӯяд Аристоксен, — Пифагор аз ҷабру зулми Поликрат ҷигаркабоб шуду рӯ ба Италия овард».

Соли аз Самос рафтани ӯро Аполлодор соли якуми олимпиадаи 62-юм (солҳои 532—531 то милод), Тимей бошад соли 529 то милод ҳисоб кардаанд. Дар шаҳри Кротон Пифагор мактаби файласуфии худро созмон додан хост. Дар байни мардум обрӯ, шаъну эътибори ӯ барқосо боло рафт. Ба шунидани ақидаҳои ӯ на танҳо мардон, балки бонувон низ гирд меомаданд, ҳарчанд барои онҳо ширкат варзидан дар ҷамъомадҳо аз рӯи қонун манъ буд. Дере нагузашта яке аз чунин қонуншиканҳо, духтари Боронт, Теано, завҷаи Пифагор мешавад. Тимей иттилоъ додааст, ки «духтари Пифагор дар хори духтарона ва баъди ба шавҳар баромадан дар хори занона овозхони аввалин буд». Ба ақидаи Порфирия номи ӯ Мийа будааст. Аз писарони Пифагор бештар Телавг ва Аримнест маъруфанд. Ровиёни минбаъда бо номҳои гуногун боз писару духтарони дигари файласуфро зикр кардаанд. Пас аз сини 60 солагиаш ба Ватан бармегардад.

Мактаби Пифагор

Вақте ки Пифагор дар Кротон пайдо гашт, дар ин ва дигар шаҳрҳои Юнонӣ Бузург нобаробарии аҳли ҷомеа ба авҷ расида буд. Дорою нодор дар ҳамсоягӣ мезист. Пифагор бо барномаи мушаххаси ахлоқӣ баромад кард. Халқ ӯро нозири ахлоқ баргузид. Файласуф ҷиҳатҳои беҳтарини динҳои гуногунро чида, таълимоти худашро ба як шакли муайян даровард, ки дар он табиат, инсон ва кайҳон бо ҳам дар алоқамандии муттасил буда, ҳамаи одамон дар рӯбарӯи абадият ва табиат баробаранд. Пифагор, ки усулҳои корбарии коҳинони мисриро омӯхта буд, «рӯҳи шунавандагонашро тоза мекард, аз дилашон бадиро дур месохт ва ақлашонро бо ҳақиқати кул мепайваст». Дар сатрҳои зарринаш Пифагор қоидаҳоеро васфу тараннум мекард, ки онҳо рӯҳи роҳгумзадаҳоро ба сӯйи ҳақиқат, камолот интиқол медоданд. Баъдтар Пифагор дар дайру майдонҳо ваъз гуфтанро тарк карда, таълимоти шогирдонро дар хона ба роҳ мемонад. Усули таълимаш басо мураккаб буд. Шогирдонро аз 3 то 5 сол месанҷид. Дар ин муддат шогирд ҳақи сухан рондан надошт, саволе намедод, танҳо устодро мешунид. Яъне сифатҳои пуртоқатию фурӯтании шогирдон аз санҷиш мегузаштанд. Пифагор аз тиб, назокатҳои фаъолияти сиёсӣ, кайҳоншиносӣ, риёзиёт, мусиқӣ, этика ва ғайраҳо ба шогирдон сабақ медод. Дар мактаби ӯ бисёр арбобони сиёсию давлатӣ, таърихдонҳо, математикҳо ва ситорашиносон сабзиданд.

Фаъолияти илмӣ

Дар соҳаи геометрия низ саҳми Пифагор бузург аст. Теоремаи собитсохтааш номи ӯро дороет. Пифагор асосгузори таълимоти динию фалсафии Пифагореизм (файсогурасия) мебошад. Пифагореизм ба ташаккул ва таркиби арифметикию геометрии унсурҳо аҳамият дода, онҳоро ба астрономия алоқаманд медонист, «ҳамаи чизҳо- асли адад», мегуфт. Яъне асоси Пифагореизм таълимотест дар бораи ададҳо. Таълимот ба ададҳо мазмуни ҳаётӣ медиҳад. Даҳ ҳосили ҷамъи чор адади аввал аст (1+2+3+4=10), ки дар он як ифодагари адади ягона, ду — ҳаракат ба сӯи номаълумӣ, се — нуқтаи беинтиҳоӣ, чор — таҷассуми ҷисмонии шаклҳои мазкур мебошанд. Боз онҳо мегуфтанд, ки нуқта бо адади як, хат бо ду рақам, ҳамворӣ бо се ва ҳаҷм бо чор адад чен карда мешаванд. Ғайр аз ин ба фалсафа мафҳумҳои ба ҳам зид (тазод)-ро низ пифагорейҳо ворид сохтанд. Онҳо ҷадвали даҳҷуфтаи ба ҳам зидҳоро тартиб доданд: интиҳо ва беинтиҳоӣ (ҳудуд вабеҳудудӣ), тоқ ва ҷуфт, як ва бисёр, рост ва чап, мард ва зан, ором ва ҷунбанда, рост ва каҷ, нур ва зулмот, некӣ ва бадӣ, мураббаъ ва чоркунҷа. Яъне, Пифагор ва пайравонаш мехостанд ҳаёти воқеиро дар муносибат бо ададҳо алоқаманд созанд. Ба Пифагор таълимот дар хусуси метемпсихоз, яъне аз як ҷисм ба ҷисми дигар интиқол ёфтани рӯҳро низ нисбат медиҳанд. Гӯё ӯ таъкид карда бошад, ки вай нахуст Эфалид, писари Ҳермес, буд. Баъд рӯҳаш дар рустаниҳо ҷой гирифт, сипас ба ҷисми Эвфорб, яке аз қаҳрамонони муҳорибаи Троя, гузашт, аз вай боз ба тани ду нафари дигар.

Пас аз вафоти Пифагор таълимоти ӯ дар бисёр шаҳрҳои Юнони Бузург рушд ёфт. Файласуфи Юнони Қадим, ходими барҷастаи дину сиёсат, асосгузори пифагореизм мебошад. Дар мактаби Пифагор бори нахуст геометрия ба сифати фанни мустақил шинохта шуд. Маҳз Пифагор ва шогирдони ӯ ба пажӯҳиши геометрия ҳамчун илми назариявӣ дар хусуси шаклҳои геометрии абстракт даст заданд. Дастоварди муҳимтарини илмии Пифагор ба математика муттасил ворид сохтани исбот аст. Қайд кардан ҷоиз, ки танҳо пас аз ҳамин амал математика ба илм табдил ёфт. Бо таваллуд шудани математика илм ба дунё омад, зеро «ягон тадқиқоти инсон, то аз исботи математикӣ нагузарад, илми ҳақиқӣ ба ҳисоб намеравад» (Леонардо да Винчи). Ба ақидаи Пифагор (Самосӣ, Файсоғурас) асосҳои математикаададҳо — дар айни замон асосҳои дунё ва муносибатҳои ададӣ ин инъикоси мутаносиби худи гетӣ мебошад. Аз ин рӯ ҷаҳон «Кайҳон» ном гирифт, зеро дар он қоида ва мутаносиби ҳукмронанд. Бори нахуст фарзияи пуфакмонанд будани замин дар мактаби Пифагор ба миён омад. Пифагор назарияи мусиқӣ ва илми садо (акустика)-ро рушд бахшид.