Абдулқодир Хон
| урду: عَبْد الْقَدِير خان | |
 | |
| Таърихи таваллуд | 1 апрел 1936[1] |
| Зодгоҳ | |
| Таърихи даргузашт | 10 октябр 2021[2] (85 сол) |
| Маҳалли даргузашт | |
| Кишвар | |
| Фазои илмӣ | физик, физики ҳастаӣ[d] ва metallurgy[d] |
| Ҷойҳои кор | |
| Алма-матер | |
| Ҷоизаҳо | |
| Вебгоҳ | web.archive.org/web/2019… |
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Абдулқодир Хон (англ. Abdul Qadeer Khan, урду: عبدالقدیر خان 1 апрел 1936[1], Бҳопал, Роҷи Бритониё — 10 октябр 2021[2], Исломобод) — физики ҳастаӣ ва муҳандиси металлурги покистонӣ, асосгузор ва раҳбари барномаи ҳастаии Покистон.
Зиндагинома[вироиш | вироиши манбаъ]
Хон дар соли 1936 дар Бҳопали Мадҳя Прадеши Ҳиндустон дар оилаи паштунҳо таваллуд шудааст[3][4]. Падари ӯ Абдулғафур муаллими мактаб буда, муддати кӯтоҳ дар Вазорати маорифи Ҳинд кор мекард ва модараш Зулайхо хонашин буд ва ҷаҳонбинии хеле диндор [5] . Пас аз тақсимоти Ҳиндустон, вақте ки писарбача 11-сола буд, бародарону хоҳарони калонии ӯ ба Покистон кӯчиданд ва аз он ҷо онҳо аксар вақт ба волидони худ дар бораи ҳаёти нави худ навиштанд [6] . Пас аз хатми мактаби Бҳопал, Хон ва падару модараш дар соли 1952 ба Покистон кӯчиданд ва дар он ҷо бо дигар аъзоёни оила муттаҳид шуданд [7] .
Маориф[вироиш | вироиши манбаъ]
Вай дар Коллеҷи Даярама Ҷетмал дар Карочӣ таҳсил карда, ихтисоси физика ва математикаро гирифтааст. Соли 1960 дараҷаи бакалаврро аз Донишгоҳи Карочӣ бо ихтисоси физикаи ҷисмҳои сахт гирифт [8] . Ҳангоми таҳсил дар донишгоҳ ӯ ба ҳайси нозири вазн ва ченак кор мекард ва барои ин ба ӯ стипендия дода шуд, ки имкон дод дар Олмони Ғарбӣ таҳсил кунад [7] [9] Дар соли 1961 Хон ба Олмон рафт, то дар факултети материалшиносӣ таҳсил кунад. Донишгоҳи техникии Берлин ( Берлини Ғарбӣ ), ки дар он дар курсҳои металлургӣ намоён буд, аммо дар соли 1965 Олмонро тарк карда, ба Донишгоҳи технологии Делфт (Нидерландия) гузашт [6] . Соли 1967 ӯ дараҷаи муҳандисиро бо ихтисоси маводшиносӣ гирифт ва ба докторантура дар бахши металлургияи Донишгоҳи католикии Левен (Белгия) дохил шуд [10] .
Профессори Белгия Мартин Браберс роҳбари Хон оид ба докторантура гардид, ки асосан ба шарофати он олими ҷавон дар соли 1972 рисолаи номзадиашро бомуваффақият дифоъ намуда, соҳиби унвони доктори муҳандисӣ дар соҳаи металлургия гардид [10] . Рисола як тадқиқоти бунёдӣ буд, пеш аз ҳама дар соҳаи мартенсит .
Кор[вироиш | вироиши манбаъ]
Пас аз ҳимояи рисолаи номзадӣ бо тавсияи профессор Браберс дар Лабораторияи физикаи динамикаи Амстердам (NID: FDO) ба кор даромад. FDO зерпудратчии гурӯҳи URENCO Group буд, ки корхонаи муштараке буд, ки аз ҷониби Олмони Ғарбӣ, Британияи Кабир ва Нидерландия барои иҷрои корҳои махфии марбут ба сӯзишвории ҳастаӣ таъсис дода шудааст. Urenco оператори корхонаи ғанисозии уран дар Алмело (Нидерландия) буд ва системаи истифодаи сентрифугаҳои газро барои таъмини таъминоти сӯзишвории ҳастаӣ ба нерӯгоҳҳои атомии Ҳолланд таҳия намуд . Дере нагузашта Уренко ба Хон пешниҳод кард, ки ба ширкати онҳо дар вазифаи баланде, ки дар ибтидо бо тадқиқот дар соҳаи металлургияи уран алоқаманд буд, кор кунад .
Лоиҳаи ҳастаӣ[вироиш | вироиши манбаъ]
Мохи май соли 1974 Хиндустон аввалин озмоиши яроқи ядроиро анҷом дод. Абдулқодирхон дар он вақт дар URENCO вазифаи масъулиятнокро ишғол мекард ва сатҳи дастрасии хеле баланд дошт.
Дар охири соли 1975 Хон бо сирри ҳастаии дуздидашуда дар дасташ ба Покистон бармегардад. Сарвазири Покистон Зулфиқор Алӣ Бҳутто вазифа гузошт, ки дар заминаи урани ғанишуда бомби ҳастаӣ эҷод кунад. Хон дар ихтиёри худ лабораторияи тадқиқоти илмӣ гирифт, ки баъдтар ба номи ӯ номида шуд. Дар баробари ин, Комиссияи энержии атомии Покистон бо сарварии Мунир Аҳмад Хон як бомбаи ҳастаӣ дар асоси плутонийро таҳия мекард. Баъдан, ҳарду барнома муттаҳид карда шуданд ва дар натиҷа 28 майи соли 1998 бомби ҳастаии Покистон бар асоси урани ғанишуда озмуда шуд.
Ҳабси хонагӣ[вироиш | вироиши манбаъ]
Моҳи феврали соли 2004, баъд аз мулоқот бо президент Мушарраф, Хон дар телевизиони миллӣ баромад ва дар фурӯши мавод ва таҷҳизоти ҳастаӣ гунаҳкор дониста шуд. Пас аз ин олимро ба ҳабси хонагӣ гирифта, аз тамос бо бозпурсандагони хориҷӣ комилан ҳифз карданд. Худи Хон борҳо дар мусоҳибаҳои худ ишора кардааст, ки тиҷорати маводи ҳастаӣ ва таҷҳизот бо огоҳии роҳбарияти Покистон, аз ҷумла президент Мушарраф сурат гирифтааст. Дар соли 2007 Беназир Бҳутто гуфт, ки пас аз пирӯзӣ дар интихобот ба хориҷиён, аз ҷумла МАГАТЭ - иҷозат медиҳад, ки Хонро дар бораи фаъолияташ дар бозори сиёҳи ҳастаӣ бозпурсӣ кунанд. Аммо пас аз кушта шудани Бҳутто дар охири моҳи декабри соли 2007, роҳбарияти нави Ҳизби Халқии Покистон, ки дар интихоботи соли 2008 ба қудрат расид, барои бозпурсии Хон [11] иҷоза надоданд.
Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]
- ↑ 1.0 1.1 Norris R. S., Bell A. Encyclopædia Britannica (ингл.брит) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
- ↑ 2.0 2.1 https://ecodiario.eleconomista.es/asia/noticias/1018764/02/09/Liberan-a-Abdul-Qadeer-Khan-el-padre-de-la-bomba-atomica-en-Pakistan.html
- ↑ Overview of Dr.Abdul Qadeer Khan's Life on his 83rd Birth Anniversary, ARY News (1 апрели 2019). Бойгонӣ шудааст 10 октябри 2021 сол. Проверено 17 октябри 2021.
- ↑ Tribute to Dr A Q Khan, Pakistan Observer (newpaper) (2 апрели 2021). Бойгонӣ шудааст 10 октябри 2021 сол. Проверено 17 октябри 2021.
- ↑ Chronology: A.Q. Khan (16 апрели 2006). Бойгонӣ шудааст 27 марти 2015 сол. Проверено 17 октябри 2021.
- ↑ 6.0 6.1 Dr. Abdul Qadeer Khan. storyofpakistan.com. Islamabad: Story of Pakistan Press Foundation (17 октябри 2013). 22 Январ 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 Январ 2015.
- ↑ 7.0 7.1 Ansari, Iqbal Ahmad (2006). Political representation of Muslims in India, 1952-2004 (1st ed.). New Delhi, India: Manak Publications. p. 418. ISBN 9788178271309.
- ↑ Karachi University Physics Department alumni. Karachi University. 22 Январ 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 Январ 2015.
- ↑ Dr. Abdul Qadeer Khan, Founder and Ex-Chairman Dr. A Q Khan Research Laboratories. Pakistanileaders. 26 сентябри 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 сентябри 2010.
- ↑ 10.0 10.1 Bowcott, Owen Profile: Abdul Qadeer Khan. The Guardian (6 феврали 2009). 19 июни 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 июни 2018.
- ↑ Абдул Кадыр Хан добивается своего освобождения от новых властей Пакистана(пайванди дастнорас — таърих). 30 май 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 сентябри 2019.
Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]
- Bernstein, Jeremy (2008). Physicists on Wall Street and other essays on science and society. New York: Springer. ISBN 978-0387765068.
- Masood E. Abdul Qadeer Khan (1936–2021) // Nature. — 2021. — Vol. 599. — P. 31. — doi:10.1038/d41586-021-02997-3.