Ақл

Ақл барои падидаҳое, ба монанди дарк, фикр, эҳсос ва амал масъул аст.

Ақл он чизест, ки фикр, эҳсос, дарк, тасаввур мекунад, ба ёд меорад ва ирода мехоҳад. Маҷмӯи падидаҳои равонӣ, аз ҷумла ҳам равандҳои бошууронаро дар бар мегирад, ки тавассути онҳо шахс аз ҳолатҳои берунӣ ва дохилӣ огоҳ аст ва равандҳои ғайрӣ, ки метавонанд ба фард бидуни ният ё огоҳӣ таъсир расонанд. Ақл дар аксари ҷанбаҳои ҳаёти инсон нақши марказӣ мебозад, аммо табиати дақиқи он баҳснок аст.

Таърихи таҳаввулоти ақл бо рушди системаҳои асаб алоқаманд аст, ки боиси ташаккули майна гардид. Тафаккури фардии инсон низ баробари омӯхтани таҷриба ва аз марҳилаҳои равонӣ дар раванди пиршавӣ инкишоф меёбад.

Соҳаҳои асосии таҳқиқоти омӯзиши ақл психология, асабшиносӣ, илми маърифатӣ ва фалсафаи ақлро дар бар мегиранд. Ақл ба бисёр соҳаҳои дигар, аз ҷумла маърифатшиносӣ, инсоншиносӣ, дин ва маориф дахл дорад.

Таъриф

Ақл маҷмӯи падидаҳо ва қобилиятҳои равонӣ мебошад, ки ҳам ҳолати бошуурона ва ҳам ғайрро фаро мегирад. Истилоҳи ақл баъзан ба маънои танг истифода мешавад, ки танҳо ба вазифаҳои маърифатии марбут ба идрок, тафаккур, огоҳӣ ва хотира ишора мекунад. Ба маънои васеътар, он инчунин равандҳоро ба монанди эҳсос, ҳавасмандӣ ва рафторро дар бар мегирад. Сарфи назар аз ин баҳсҳо, мувофиқати васеъ вуҷуд дорад, ки ақл дар аксари ҷанбаҳои ҳаёти инсон ҳамчун макони шуур, эҳсосот, фикрҳо ва ҳисси шахсӣ нақши марказӣ мебозад. Соҳаҳои гуногуни тадқиқот ақлро меомӯзанд; аз ҷумла равоншиносӣ, илми маърифат, асабшиносӣ ва фалсафаи ақлро дар бар мегиранд.

Кортекси мағзи сар ба минтақаҳои гуногун бо вазифаҳои фарқкунанда тақсим карда мешавад, ба монанди кортекси префронталӣ (бо ранги афлесун нишон дода шудааст), ки барои вазифаҳои иҷроия масъул аст.

Соҳаҳо ва усулҳои тадқиқот

Омӯзиши ақл мушкилоти гуногунро ба миён меорад, зеро бевосита тафтиш кардан, идора кардан ва чен кардани он душвор аст. Кӯшиши бартараф кардани ин мушкилот тавассути таҳқиқи мағзи сар бо мушкилоти нави худ меояд, асосан аз сабаби мураккабии мағзи сар ҳамчун шабакаи нейронҳо, ки аз миллиардҳо нейронҳо иборатанд, ҳар кадоми онҳо то 10 000 пайванд ба нейронҳои дигар доранд. Шаблон:Philosophy of mindРавоншиносӣ омӯзиши илмии ақл ва рафтор аст. Он падидаҳои равонӣ, аз ҷумла дарк, хотира, эҳсос, фикр, қарор, зеҳн ва шахсиятро таҳқиқ мекунад. Вай минбаъд ба зуҳуроти зоҳирии онҳо дар шакли намунаҳои рафтори мушоҳидашаванда, омӯхтани он, ки ин намунаҳо ба шароитҳои беруна чӣ гуна вобастагӣ доранд ва тавассути омӯзиш ташаккул меёбанд, манфиатдор аст. Психология як фанни васеъест, ки зерсоҳаҳои зиёдеро дар бар мегирад. Психологияи маърифатӣ ба фаъолиятҳои сатҳи олии равонӣ, ба монанди тафаккур, ҳалли мушкилот, мулоҳиза ва ташаккули консепсия таваҷҷӯҳ дорад. Зерсоҳаҳои минбаъда муқоисавӣ, клиникӣ, таълимӣ, касбӣ ва нейропсихологияро дар бар мегиранд. Ривоншиносӣ ҳа илмӣ дар охири асри XIX аз кори таҷрибавии Вилгельм Вундт (1832—1920) ба вуҷуд омад. Мактабҳои ибтидоии фикрӣ сохторализм, психоанализ, гешталтпсихология, функсионализм ва бихевиоризмро дар бар мегирифтанд.

Асабшиносӣ

Тамошои функсионалии магнитии резонансӣ — техникаи нейровизуалӣ (асабнишондиҳӣ) барои муайян кардани минтақаҳои мағзи сар бо зиёд шудани фаъолияти асаб (бо ранги афлесун нишон дода шудааст).

Асабшиносӣ омӯзиши системаи асаб аст. Диққати аввалиндараҷаи он системаи марказии асаб ва махсусан майна мебошад. Асабшиносӣ я фанни алоҳидаи таълимӣ эътироф карда шуд, зеро пешрафтҳои технологӣ, ба монанди рушди усулҳои нейровизуалӣ, ин соҳаро инқилоб карданд.

Френология як кӯшиши псевдо-илмӣ буд, ки функсияҳои равониро бо минтақаҳои майна алоқаманд кунад.

Ҳамчунин нигаред

• Виҷдон