Сӯзанӣ

Сӯзанӣ (форсӣ: سوزنى) — порчаи бо ресмонҳои рангоранг гулдӯзишуда.

Сӯзаниҳои Тоҷикистон

Шуда аз ғам саропои дилам гулдӯзӣ , Дили пурбахяи ман сӯзании мижгон аст. Муфиди Балхӣ

Сӯзанӣ / Сӯзандӯзӣ - нигораи серранг ё сиёҳу сафеди росткунҷаи девории матоӣ мебошад. Сӯзанӣ - маъмултарин ҷиҳози гулдӯзишудаи рӯзгори тоҷикон аст, ки тақрибан дар ҳар хонавода мавҷуд мебошад. Он аз ҷиҳати шаклу андоза (2х3, 3х4, 4х5 ва беш аз ин) гуногун мешавад. Нақшҳои сӯзанӣ хусусияти хос ва андозаи мухталиф доранд. Сӯзаниҳои Тоҷикистон вобаста ба тарзу тариқаи зиндагӣ ва мавқеи зист (Самарқанд, Бухоро, Ӯротеппа, Конибодом, Кӯлоб, Панҷакент, Шаҳритус, Бадахшон, Рашт, Ҳисор) фарқ мекунанд. Сӯзаниҳои Ӯротеппа гирдагулҳои бузург, рангҳои назаррабо, сӯзаниҳои Самарқанд нақшҳои қадимаи пурмазмун (бештар бо нахи шоҳӣ дӯхта мешаванд), сӯзаниҳои Бухоро рангомезии хос (истифодаи омехтаи нахҳои ранги хокистарӣ бо кабуд, арғувонӣ бо бунафш, зарди паст бо норинҷӣ), сӯзаниҳои Кӯлобу Шаҳритус нақшу нигори муҷаллои табиӣ (қисман ҳандасӣ) ва мутаносибу мувофиқ доранд. Ба ҳамин тартиб борпӯш, қарс, рӯйҷо ва ҷойнамоз (1,5х1м, 1,7х1,2м), ки бештар дорои нақшҳои ҳандасианд ва ин нақшҳо аксаран шакли меҳробӣ доранд, дӯхта мешавад. Тарҳи сӯзанӣ аз нақшҳои паргорӣ иборат буда, аксар дар мобайни худ гули доирамонанд ва дар канораҳояш ҳошияҳо дорад. Маъмулан, сӯзанӣ акси бо сӯзан дар матоъ ҳаккокишудаи чамани шукуфон ва пур аз гул мебошад. Аммо чашми ҳамабин дар ин чаман ҳамчунин рамзҳои сеҳрнок, орзуву омол ва ормонҳои мардумро мебинад, ба мисли рамзи фаровонӣ, ҳимоя аз чашми баду ҳифозат аз мавҷудоти бадтинат, зиёву равшанӣ, кушоиши бахт ва дигар. Анъанаи оро додани манзил бо сӯзанӣ аз замонҳои қадим ба мерос мондааст. Номи «сӯзанӣ»-ро аз он лиҳоз гирифтааст, ки бо сӯзан дӯхта мешавад (маънои ин калима дар забони форсӣ/тоҷикӣ «бо сӯзан дӯхтан» мебошад). Сӯзаниро дар матоъи махмалин, абрешимӣ ё пахтагин медӯзанд. Онро махсусан дар тӯйҳои арӯсӣ модар ба духтар ҳадя мекунад ва ё худи духтар онро барои бисоташ медӯзад. Сӯзанидӯзӣ - ҳунари хеле қадимаи тоҷикон аст. Мутаассифона, аз намунаи сӯзаниҳои асрҳои миёнаву қадим осоре боқӣ намондааст. Сӯзаниҳои осорхонаву шахсони алоҳида асосан ба садаи XIX тааллуқ доранд.

Сарчашма

Фарҳанги забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд) Ҷ. 2 П – Ҷ./Дар зери таҳрири М.Ш.Шукуров, В.А.Капранов, Р.Ҳошим, Н.А. Маъсумӣ. – Москва 1969, - c. 287