Ғолиби Деҳлавӣ

Ғолиби Деҳлавӣ
Ном ба ҳангоми таваллуд:	форсӣ: Mirza Asadullah Baig Khan‎
Тахаллусҳо:	مرزا غالب
Таърихи таваллуд:	27 декабр 1797(1797-12-27)
Зодгоҳ:	Kala Mahal[d], Агра ё Bharatpur State[d]
Таърихи даргузашт:	15 феврал 1869(1869-02-15) (71 сол)
Маҳалли даргузашт:	Kala Kasim Khan[d], Деҳлии Куҳна[d], Деҳлӣ, Роҷи Бритониё, Империяи Бритониё
Шаҳрвандӣ (табаият):	Империяи Муғул  Роҷи Бритониё
Навъи фаъолият:	шоир, нависанда, насрнавис, муаррих
Жанр:	ғазал
Забони осор:	форсӣ, урду ва арабӣ
Парвандаҳо дар Викианбор

Мирзо Асадулоҳхон Ғолиби Деҳлавӣ (форсӣ: مرزا اسداللہ‌خان غالب دهلوی‎; 27 декабр 1797, Kala Mahal^[d], Агра ё Bharatpur State^[d] — 15 феврал 1869, Kala Kasim Khan^[d], Роҷи Бритониё) — шоир, нависанда, пажӯҳишгар ва адиби форсигӯи Ҳинд, донишманди муътабари тасаввуфу улуми қуръонӣ.

Зиндагинома

Гузаштагонаш аз Самарқанд будаанд. Дар 5-солагӣ ятим монд, маълумоти ибтидоиро дар хона, дар назди модараш Иззатуннисо гирифт ва дар як муддат улуми роиҷи замон — мантиқ, фалсафа, тиб, ҳайат, сарфу наҳви арабӣ, арӯз, мусиқӣ, таъ­рих, Қуръону ҳадис, фиқҳ, тафсир ва тасаввуфро аз худ намуд. Дар 15-солагӣ аз Акбаробод ба Деҳлӣ рафта, ба­қи­яи умрро он ҷо гузаронд ва бо муқаррари моҳонае, ки подшоҳи Деҳлӣ барояш таъйин карда буд, зист. Соли 1850 ба дарбори Темуриёни Ҳинд ба ҳайси воқеанависи дарбор даъват шуд; соли 1854 мушовири Баҳодуршоҳи II — охирин фармонравои муғулон дар Ҳинд таъйин гардид. Дар ҳодисаи шӯриши сипоҳиён алайҳи ишғолгарони Бри­тания дар Ҳинд гумонбар шуд, вале бо заҳамоти зиёд аз пайгард раҳоӣ ёфт.

Ғолиби Деҳлавӣ аз шоирони пуркор буда, аз даҳсолагӣ ба шеър­нависӣ пардохтааст. Асосан ба форсӣ шеър гуфтааст, ам­мо ашъори ба урду сурудааш низ ҷойгоҳи вижа дорад. Аз ин рӯ, ӯро «падари шеъри урду» лақаб додаанд. Ӯ бори нахуст андешаҳои фалсафиро вориди шеъри урду кард ва ба шоирони пас аз худ таъсир гузошт. Осори Ғолиби Деҳлавӣ ба ур­ду инҳоянд: «Девони урду», «Уди ҳиндӣ», «Муаммоҳои урду», «Макотиби Ғолиб», «Нодироти Ғолиб» ва «Нукоти Ғолиб» (ин рисола оид ба сарфу наҳви форсист). Дар назми форсӣ пайрави сабки ҳиндӣ буд. Осораш: «Куллиё­ти назми форсӣ» (10522 байт, иборат аз қасида, ғазал, ру­боӣ, мухаммас, қитъа, таркиббанд, тарҷеъбанд ва мас­на­вӣ), «Сабадчин» (825 байт аз назми форсӣ, ки пас аз «Кул­лиёт»-аш эҷод шуда), «Мута­фар­риқоти Ғолиб» (аз ду қисм иборат буда, қисми аввал мактубҳои ба дӯстон навиштааш, қисми дуввум ду шеъри урду ва ду қитъаю ду маснавии форсиро дар бар гирифтааст), «Сабади боғи дудар» (осори манзуму мансур, ки дар охири ҳаёташ таълиф шу­да), «Дуои сабоҳ» (манзумае иборат аз 129 байт бар асоси як қиссаи динии арабӣ), «Панҷ оҳанг» (баррасии мав­зӯъ­ҳои мухталиф дар но­ма­ни­горӣ, ки Мирзо Али­­бахш­хо­ни Ранҷур — фарзанди Илоҳибахшхон онро гирдо­варӣ кар­дааст; оҳанги якум дар фанни номанигорӣ, оҳан­ги дуввум дар дастури забони форсӣ, оҳанги севум дар интихоби ашъорест, ки онро ба муносибате дар но­ма­­нигорӣ метавон истифода бурд, оҳанги чаҳорум дар де­боча, оҳанги панҷум дар нома­ҳоест, ки барои амирон, дӯстон ва ошноёни хеш навиштааст), «Меҳри имрӯз» (таърихи хонадони Темуриёни Ҳинд дар ду ҷилд, ҷилди аввал аз оғози офариниш то аҳди Ҳумоюн­под­шоҳ, ҷилди дуввум аз аҳди Акбар то Баҳодуршоҳи II — охирин под­шоҳи темурии Ҳинд), «Дас­танбӯ» (тафсили воқеъа­ҳое, ки дар давраи шӯриши хал­қии солҳои 1857-59 дар Деҳлӣ аз сар гузаронидааст ва дигар воқеаҳои таърихии он давр), «Қотеъи бурҳон» (дар нақди фар­ҳанги «Бурҳони қо­теъ»-и Мавлавӣ Му­ҳам­мадҳусайни Таб­резӣ) ва «Дирафши ковиёнӣ» (фар­ҳанги тафсирӣ).

Дар ибтидо пайрави мактаби Мирзо Абдулқодири Бедил буд. Баъдан бо ташвиқи донишманд ва адиб Мавлоно Фазлиҳаққи Ҳайдарободӣ аз пайравӣ ба сабки Бедил даст кашид, аммо таъсири афкору андешаи Бедил дар ҳа­маи давраҳои эҷодиёти ӯ эҳсос мегардад. Дар осори Ғолиби Деҳлавӣ масоили мухталифи рӯзгори адиб, аз ҷумла танқиди зулму золимон, шикоят аз нобасомониҳои зиндагӣ, мазамма­ти таассубу хурофот, бовар ба ояндаи нек, тасвири рӯз­го­ри пурмашаққаташ, тараннуми ишқу ихлоси поки ин­со­нӣ, башардӯстию меҳри ватан, фалсафа ва панду ҳикмат ҷои намоён дорад.

Соли 1958 нусхаи ҷадиди маҷмӯаи ашъораш (ғаза­лиёту рубоиёти форсӣ) бо тасҳеҳу таҳқиқи Муҳаммад­ҳасани Ҳоирӣ ва соли 1962 қасоиди форсияшро бо номи «Суманоти хаёл» ҳамин муҳаққиқ дар Теҳрон ба чоп расонд. Соли 1954 коргардони ҳиндӣ Суҳроб Мудӣ пиромуни зиндагиномаи Ғолиби Деҳлавӣ филми бадеӣ таҳия кард, ки мух­лисони зиёде пайдо намуд. Ин байт аз Ғолиби Деҳлавӣ аст:

Нагуфтаӣ, ки ба талхӣ бисозу панд пазир,
Бирав, ки бодаи мо талхтар аз ин панд аст!

Ва ин рубоӣ низ:

Эй он ки диҳӣ моя каму хоҳиш беш,
Он рӯз, ки вақти бозпурс ояд пеш,
Бигзор маро, ки ман хаёле дорам
Бо ҳасрати айшҳои нокардаи хеш!

Адабиёт

• Ғолиби Деҳлавӣ / А. Ғаффоров, З. Ғаффорова, Ҳ. Қаландаров // Ғ — Дироя. — Д. : СИЭМТ, 2016. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2023, ҷ. 5). — ISBN 978-99947-33-67-5.