Забонҳои ҷаҳон
Дар соли 2020 дар рӯи замин 7117 забон вуҷуд дорад [1].
Бо рушди алоқа шумораи забонҳои зинда бо суръати миёнаи 1 забон дар ду ҳафта кам мешавад [2].
40 забони маъмултаринро тақрибан 2/3 аҳолии ҷаҳон гуфтугӯ мекунанд. Аксарияти одамон забонҳои чинӣ, ҳиндӣ, англисӣ, испанӣ, арабӣ, русӣ ва португалиро медонанд. Фаронсавӣ низ васеъ паҳн шудааст, аммо шумораи онҳое, ки онро забони аввалини худ медонанд, нисбатан кам аст.
Дар айни замон каме бештар аз 400 забон вуҷуд дорад, ки дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд.
Забонҳо дар якҷоягӣ бо интиқолдиҳандаи охирин мемиранд ва аз ин рӯ, хатар пеш аз ҳама ба халқҳое таҳдид мекунад, ки аз навиштан истифода намекунанд [3].
Яке аз сабабҳои марги забонҳо тақсимоти нобаробар аз рӯи шумораи гӯяндагон аст. Ҳамин тариқ, 80% аҳолии кураи замин 80 забон доранд ва 3,5 ҳазор забон - танҳо 0,2% аҳолии кураи замин. Ҷаҳонишавӣ ва муҳоҷират сабабҳои асосии аз байн рафтани забонҳо дониста мешаванд. Мардум аз деҳаҳо ба шаҳрҳо мераванд ва забони мардуми худро гум мекунанд [4].
Тақрибан нисфи забонҳои дар айни замон мавҷудбуда дар миёнаи асри XXI аз истифода хоҳанд рафт [5]. Бисёр забонҳо аз сабаби он, ки гӯяндаҳои онҳо бо муҳити пурзӯртари забонӣ тамос мегиранд(забонҳои давлатӣ ва байналмилалӣ), аз байн рафта истодаанд, аз ин рӯ забонҳои миллатҳои хурд ва забонҳои халқҳои бидуни давлатдорӣ дар навбати аввал дар зери хатари нестшавӣ қарор доранд. Агар камтар аз 70% кӯдакон забон омӯзанд, он дар хатар ҳисобида мешавад. Тибқи "Атласи забонҳои дар зерм хатари нестшавӣ қарордоштаи ҷаҳон"-и ЮНЕСКО дар Аврупо ҳоло нопадид шудан, тақрибан 50 забонро таҳдид мекунад.
Забонҳои аборигенҳои Австралия, Ҳинду Чин, Амрико, Африқо ва ҷазираҳои аз материкҳо ҷудошуда дар мавқеи осебпазир қарор доранд - бисёр миллатҳои хурд, ки аз ҷониби дигар миллатҳои пурқувваттар ронда мешаванд, инчунин ҷазираҳое, ки бо марги оммавии мардум касе нахоҳад буд, ки онро (забонро) зинда кунад. Забонҳои Аврупо тобовартаринанд - кишварҳои аврупоӣ рушд карда, дар онҳо сокинони зиёде зиндагӣ мекунанд; бинобар ин, аз даст додани ҳатто якчанд ҳазор гӯяндагони ин забонҳо аҳамият надорад. Танҳо истисно лотинист, ки яке аз забонҳои расмии Ватикан мебошад ва аллакай забони мурда ба ҳисоб меравад.
Систематикаи забон
[вироиш | вироиши манбаъ]Оила сатҳи асосиест, ки тамоми систематикаи забон ба он асос ёфтааст. Оила ин як гурӯҳи забонҳои бешубҳа, вале ба қадри кофӣ ба ҳам алоқаманд мебошад, ки дар рӯйхати асосӣ ҳадди аққал 15% мувофиқат мекунанд (варианти садкалимаи рӯйхати Сводеш).
Барои ҳар як оила рӯйхати шохаҳо, гурӯҳҳо ва ғ. бо назардошти гурӯҳҳои анъанавӣ фарқшаванда, дараҷаи наздикии онҳо ба якдигар ва вақти парокандашавии онҳо ба ҷузъҳо муайян карда мешавад. Дар айни замон, шохаҳо ва гурӯҳҳои оилаҳои гуногун набояд дар сатҳи якхела амиқ бошанд, танҳо тартиби нисбии онҳо дар як оила муҳим аст.
Масалан, барои оилаи ҳиндуаврупоӣ маҷмӯи зерини шохаҳоро фарқ кардан мумкин аст: анатолийӣ, тохарӣ, келтӣ, балто-славянӣ, ҳиндуэронӣ, олмонӣ, итолиёӣ-романӣ, юнонӣ-македонӣ, арманӣ, албанӣ ва як қатор забонҳои қадимӣ, ки ба таври шартӣ ба минтақаи палеобалкан ҳамҷоя карда шудаанд.
Дузабонагӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Шумораи одамоне, ки бо ду ва ё зиёда забон гап мезананд, доимо меафзояд. Масалан, тибқи як таҳқиқоти охирин, қисми зиёди донишҷӯёни Ҳиндустон (беш аз нисф дар як иёлот) нисбат ба забонҳои модарии худ бо забони англисӣ беҳтар ҳарф мезананд.
Аксари оилаҳои забонҳои маъмул
[вироиш | вироиши манбаъ]- Забонҳои ҳиндуаврупоӣ ~ 2,5 миллиард гӯянда, аз ҷумла забонҳои романӣ, забонҳои ҳинду-ориёӣ, забонҳои олмонӣ ва забонҳои балто-славянӣ ;
- Забонҳои сино-тибетӣ ~ 1,2 миллиард гӯянда, аз ҷумла забони хитоӣ ;
- Забонҳои уралуолтоӣ (таъсис дар сатҳи як оила) ~ 500 миллион гӯянда, аз ҷумла забонҳои асосӣ – туркӣ.
Забонҳои дорои аҳамияти ҷаҳонӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Забонҳои муосири байналмилалиро метавон баррасӣ кард [6] (бо тартиби кам шудани шумораи умумии онҳое, ки бо ин забон ҳарф мезананд):
| Рутба | Забон | Модарӣ | Дуюм | Шумораи умумии гӯяндагон |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Забони чинӣ [8] | 1,3 миллиард | то 300 миллион | то 1,6 миллиард |
| 2 | Забони англисӣ [6] | ~ 500 миллион | то ~ 1 миллиард | то ~ 1,5 миллиард |
| 3 | Забони испанӣ [9] | 425 миллион | то 125 миллион | то 550 миллион |
| 4 | Забони арабӣ [10] | 280 миллион | то 100 миллион | то 380 миллион |
| 5 | Забони русӣ | 130 миллион | то 130 миллион | то 260 миллион |
| 6 | Забони португалӣ [11] | 200 миллион | то 30 миллион | то 230 миллион |
| 7 | Забони олмонӣ [12] | 80 миллион | то 80 миллион | то 160 миллион |
| 8 | Забони фаронсавӣ [13] | 80 миллион | то 200 миллион | то 280 миллион |
Харитаи паҳнкунии забонҳои байналмилалӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]Харитаҳое, ки паҳншавии забонҳои байналмилалиро нишон медиҳанд:
.svg)
Забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид
[вироиш | вироиши манбаъ]Инглисӣ, арабӣ, испанӣ, чинӣ, русӣ ва фаронсавӣ забонҳои расмии Созмони Милали Муттаҳид мебошанд [14].
Ҳамчунин нигаред
[вироиш | вироиши манбаъ]Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Ethnologue — крупнейший в мире каталог языков(англ.)
- ↑ Почти половине языков мира грозит исчезновение
- ↑ Когда умирают языки
- ↑ Мир теряет языки(пайванди дастнорас — таърих). 5 июли 2015 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 июли 2011.
- ↑ Роман Фишман Лингвистический гомункул // Популярная механика. — 2017. — № 5. — С. 78-82. — URL: http://www.popmech.ru/magazine/2017/175-issue/ Бойгонӣ шудааст 23 апрели 2017 сол.
- ↑ 6.0 6.1 The triumph of English: A world empire by other means | The Economist
- ↑ Summary by language size
- ↑ China — Wikipedia, the free encyclopedia
- ↑ El español será la segunda lengua de comunicación internacional
- ↑ L’arabe. 8 октябри 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 26 феврали 2013.
- ↑ Ethnologue report for language code
- ↑ Ethnologue: Statistical Summaries
- ↑ La francophonie
- ↑ Официальные языки ООН
Пайвандҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]- Иванов В. В. Языки мира // Лингвистический энциклопедический словарь / Главный редактор В. Н. Ярцева. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — 685 с. — ISBN 5-85270-031-2.