Вахониҳо
Вахониҳо, Вахиён (худ ном: x̆ik) — яке аз халқҳои помирӣ мебошанд. Аз рӯи дин – мусулмони исмоилия бештар аз ақидаҳои низорӣ мебошанд.
Ҳудуди истиқомат
[вироиш | вироиши манбаъ]Вахиён дар худуди як қатор кишварҳо [2] маскан гирифтаанд:
- дар Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшони Точикистон дар болооби дарёҳои Панҷ ва Помир — дар водии Вахони райони Ишкошими ВАБК ;
- дар Афғонистон, дар шарқитарин (ноҳияи Вахон) вилояти Бадахшони Афғонистон дар соҳили чапи болооби Панҷ ва Вахондарё (дар нишебиҳои қаторкӯҳҳои Вахон);
- дар Покистон дар шимол дар водиҳои дарёхои Ярхун, Хунзаи боло (Гулмит), Ишкуман дар Читрал ва дар вилояти Кашмири Гилгит-Балтистон;
- дар вилояти мухтори Шинҷон-Уйғури Чин дар болооби дарёҳои Ёрканд ва Сарикӯл — аз ҷумла дар ҳавзаи Кошғар (аз ҷумла ноҳияи Мухтори Тоҷикистон — Тошқӯрғон).
Миқдор
[вироиш | вироиши манбаъ]Шумораи умумии вахониҳо аз 100 то 120 ҳазор нафарро ташкил медиҳад.
Дар Тоҷикистон 11,9 ҳазор нафар забони вахониро забони модарии худ номидаанд (бар асоси барӯйхатгирии соли 1989)[3][4]. Имрӯз шумораи онҳо дар ВМКБ ба 15-20 ҳазор нафар мерасад.
Дар Покистон — 10 — 40 ҳазор нафар.
Дар Шинҷони Чин — то 15 ҳазор нафар, аз 41 ҳазор нафари тоҷикони кӯҳистонии Чин, тибқи барӯйхатгирии соли 2000 ба ин тартиб ишора шудааст.
Забон
[вироиш | вироиши манбаъ]Онҳо бо забони вахонии гурӯҳи шарқии шохаи эронии оилаи забонҳои ҳиндуаврупоӣ ҳарф мезананд. Тоҷикӣ, русӣ, дарӣ, урду низ маъмуланд. Қариб ҳама бо лаҳҷаи бадахшонии забони тоҷикӣ ҳарф мезананд.
Фаъолиятҳои анъанавӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]
Онҳо ба типи иқтисодӣ ва мадании деҳқонон ва чарогоҳҳои нишастгоҳ дар минтақаҳои баландкуҳи Помири Ғарбӣ, Ҳиндукуш, Ҳимолойи Шимолӣ ва Қаракорум тааллуқ доранд. Оилае, ки дар як хона зиндагӣ мекунад, одатан аз 15 нафар зиёд нест. Мардон ба кишоварзӣ, чорводорӣ, ҳунарҳои гуногуни хонагӣ ва ҳунарҳои мардумӣ машғуланд. Кӯдакон ба пирон дар чаронидани чорво ва ҷамъоварии ҳезум ва партовҳои чорво, ки ҳангоми хушк шудан барои сӯзишворӣ истифода мешаванд, кӯмак мекунанд. Занон ба говчушй ва коркарди шир машгуланд. Техникаи ба обьёрй тайёр кардани майдонхо ба райони Ишкошим монанд аст, усулхои асосй бо ротан ва рах-кашй буданд. Хиссаи чорводорй дар хочагии халк бо баланд шудани махалхои ахолинишин афзуд. Мисли дигар помирихо бофандаги (машгули мардона) васеъ пахн шуда, пашми чорвои майда ва аз пашми бузу кутос — дар дастгоххои амудй — колинхои рах-рахи линбоф (паланг) бофта мешуданд. Матоъхои пашмин барои либоси мардумй дар дастгоххои горизонтали бофта мешуданд. Мардон пашми бузу қутос, занҳо пашми гӯсфанду шутур мересанд.
Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Sir Thomas Edward Gordon (1832—1914), «Lake Victoria, Great Pamir, May 2nd, 1874»(пайванди дастнорас — таърих). 23 ноябри 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 октябри 2018.
- ↑ Архивированная копия(пайванди дастнорас — таърих). 6 Декабри 2014 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 9 Декабри 2014.
- ↑ Итоги переписи населения Таджикистана 2000 года: национальный, возрастной, половой, семейный и образовательный составы(пайванди дастнорас — таърих). 30 Январ 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 7 августи 2011.
- ↑ Или свыше 7 тысяч человек (в пределах бывшего СССР, перепись 1959 года)
Сарчашмаҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]- Бобринский А. Баландкуххои болооби Панч. Вахиён ва ишкоимиён. М., 1908.
- Энсиклопедияи бузурги шӯравӣ: дар 30 ҷилд / ч. ред. Прохоров А.М. — М.: Сов. Энсикл., 1970-1981.
- Камолиддинов Ш. БО. Географияи таърихии Сугд ва Тохористони Чанубй аз руи маъхазхои арабии асри 9— ибтидои асри 13. – Тошкент: Ўзбекистон, 1996.
- Стеблин-Каменский И.Н. Ғизои ҳаррӯза ва маросимии Ваханҳо / Кишварҳои Шарқ. Нашри 16. Помир. – М., 1975. – С.192-202.