Вилояти Андиҷон

вилоят
Вилояти Андиҷон
ӯзбекӣ: Andijon viloyati
40°45′ с. ш. 72°10′ в. д.
Кишвар	[[|]]
Шомили	14 ноҳия
Маркази маъмурӣ	Андиҷон
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис	6 март 1941
Масоҳат	4240 км² (13-ум ҷой)
Вақти минтақавӣ	UTC+05:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ	1 899 500 тан (2005)
Шиносаҳои ададӣ
Рамзи ISO 3166-2	UZ-AN
Вебгоҳи расмӣ
Парвандаҳо дар Викианбор

Вилояти Андиҷон (ӯзбекӣ: Andijon viloyati) — шарқтарин вилояти Ӯзбекистон, дар қисми шарқии водии Фарғона ҷойгир аст. Санаи ташкилаш 6 марти 1941. Маркази маъмурӣ — шаҳри Андиҷон.

Ҷуғрофиё

Масоҳаташ 4240 км². Сатҳи ҳудуди Андиҷон асосан аз ҳамворӣ, теппакӯҳи Қувва – Андиҷон ва адирҳо иборат аст. Ҳамворӣ аз Ғарб ба Шарқ тадриҷан баланд шуда меравад (то 400 – 650 м).

Иқлим

Иқлими Андиҷон ниҳоят континентӣ: тобистонаш гарми бардавом, ҳарор. миёнаи июл 27,3°С; зимистонаш сард, ҳарорати миёнаи январ – 3°С, бориши миёнаи солона 200 – 250 мм. Захираҳои обии Андиҷон нисбат ба дигар вилоятҳо ғанитар аст, заминҳо аз Қародарё, Аравансой, дарёчаҳои Оқбура, Мойлисув, инчунин Канали Калони Фарғона ва Канали Ҷануби Фарғона обёрӣ мешаванд. Хоки ҳамвориҳо – хокистарранг, марғзорӣ, марғзорию ботлоқӣ.

Наботот

Дар ҳамвориҳо шӯра, шувоғ, най, дар адирҳо рустаниҳои хоклес (эфемерӣ), дар нишебии кӯҳҳо писта, бодом мерӯяд.

Ҳайвонот

Аз ҳайвонот гург, рӯбоҳ, гуроз, инчунин парандаҳои гуногун вомехӯранд.

Захираҳои табиӣ

Дар Хӯҷаобод, Чалақудуқ ва Марҳамат конҳои газу нефт, ангишт, гаҷ, оҳаксанг мавҷуданд.

Аҳолӣ

Аҳолиаш 2 981 900 нафар (1 июли 2017), ӯзбекҳо, тоҷикон, русҳо, қирғизҳо, уйғурҳо ва дигар миллатҳо зиндагӣ мекунанд. Вилояти Андиҷон аз рӯи масоҳат хурдтарин, аммо аз ҳама сераҳолитарин, тақрибан 10 % аҳолии ҳамаи Ӯзбекистон, агарчӣ масоҳати он камтар аз 1 % ҷумҳуриро ташкил медиҳад.

Тақсимоти маъмурӣ

Маркази маъмурии вилоят — шаҳри Андиҷон, калонтарин шаҳри вилоят 425 500 нафар (Агломерасия 676 ҳазор бошанда).

Дар қаламрави ноҳияи Қӯрғонтеппа анклави Қирғизистон — Барак ҷойгир аст.

Вилоят ба 14 ноҳияи маъмурӣ – туман, 11 шаҳр (Андиҷон, Асака, Марҳамат, Охунбобоев, Пахтаобод, Пойтуғ, Хонобод, Хӯҷаобод, Шаҳрихон, Қаросув, Қӯрғонтеппа), 5 шаҳрак (Андиҷон, Бӯз, Оламушуки Ҷанубӣ, Куйганёр, Полвонтош) ва 95 ҷамоати деҳот тақсим шудааст. Марказаш – шаҳри Андиҷон.

Шаҳрҳо ва туманҳо

Тақсимоти маъмурии вилояти Андиҷон

Ноҳия (шаҳр)	Аҳолӣ (ҳамагӣ) наф. 1-01-2017	Аҳолии шаҳр наф. 1-01-2017	Аҳолии деҳот наф. 1-01-2017
Андиҷон (шаҳр)	416 243	416 243	-
Хонобод (шаҳр)	40 124	33 234	6 890
Олтинкӯл	163 230	86 147	77 083
Андиҷон	250 500	189 837	60 663
Асака	300 962	91 775	209 187
Балукча	185 548	65 127	120 421
Боз	66 621	22 995	43 626
Булакбошӣ	132 903	65 111	67 792
Ҷалакудук	173 543	72 218	101 325
Избаскан	219 237	69 866	149 371
Қӯрғонтеппа	200 136	86 590	113 546
Марҳамат	160 412	126 545	33 867
Пахтаобод	177 612	65 417	112 195
Улуғнор	55 267	5 656	49 611
Хоҷаобод	102 089	42 876	59 213
Шаҳрихон	275 841	91 407	184 434
Ҳамагӣ вилояти Андиҷон:	2 929 525	1 540 301	1 389 224

Саноат

Дар Андиҷон саноати энергетика, нефту газ, мошинсозӣ, химия, электротехникӣ, масолеҳи бинокорӣ, хӯрокворӣ ва саноати сабук (масалан, «АНТЕКС» – коргоҳи ресмонресию нассоҷӣ) тараққӣ кардааст. Байни Хӯҷаобод, Андиҷон, Асака қубури интиқоли газ гузаронида шудааст. Дар вилоят ҳанӯз аввали садаи XX заводи равғанкашӣ (1907, Андиҷон), заводҳои пахтатозакунии Андиҷон (1911), Асака (1912), Шаҳрихон (1915) сохта шуданд; ҳоло (соли 2010) шумораи заводҳои пахта ба 13 адад расидааст. Соли 1941 заводи моторсозӣ, 1954 – заводи равғану чарбу (собиқ заводи равғанкашӣ), солҳои 1960–70 корхонаҳои калони «Электродвигател», «Электроаппарат», «Электротехника» ба кор даромаданд. Дар даврони истиқлол аксари корхонаҳои бузургу миёна ба ҷамъиятҳои саҳҳомӣ мубаддал шуданд (зиёда аз 160), наздики 8,5 ҳазор корхонаҳои хурди хусусӣ таъсис ёфтанд. 79 корхонаи муштарак бо давлатҳои хориҷӣ: бузургтаринашон – «УзДЭУавто» – Заводи худрави Асака (якҷоя бо Корея), «ФАМ» (бо Италия), «Андиҷон – Прага», «Маск» (бо Русия ва Британия), «ӯздунробита» (бо ИМА) ва ғайра маҳсулоти ба талаботи бозори ҷаҳонӣ мувофиқ истеҳсол мекунанд. Барномаҳои нави ҳамкорӣ бо кишварҳои хориҷӣ роҳандозӣ мешаванд.

Кишоварзӣ

Соҳаҳои асосии кишоварзӣ ва хоҷагидорӣ: пахтакорӣ, кирмакдорӣ, шоликорӣ, боғдорӣ, токпарварӣ, чорводорӣ ва ғайра Соҳаи селексия, таъмин кардан бо нуриҳои минералию маҳаллӣ (тайёр кардани компост, истеҳсоли аммиак ва ғайра) хуб ба роҳ монда шудааст. Оид ба роҳҳои нави технологияи ҳосилрӯёнӣ, масалан, зери плёнка сабзондани чигити пахта, ба шароити маҳал мутобиқ кардани навъҳои дигари пахта (масалан, навъи «Оқдарё», «Армуғон», «Фарғона-5»), зудрасии ҳосил, баланд бардоштани ҳосил корҳои бисёре бурда мешаванд; дар соҳаи ғаллакорӣ бо истифода аз навъҳои «Элита», «Суперэлита», «Андиҷон-1», «Андиҷон-2», «Чиллакӣ» аз 1 га то 85 сентнер ҳосил мерӯёнанд. Ҷорӣ шудани соҳибкорӣ ба пешравии тамоми соҳаҳои кишоварзӣ мусоидат кард. Дар давоми сол 2 – 3 ҳосил мегиранд.

Нақлиёт

Дарозии роҳи оҳан дар дохили вилоят наздики 2500 км, роҳҳои асфалтпӯш – 6,2 ҳазор км; аэропорти дорои аҳамияти байналхалқӣ дорад.

Тандурустӣ

Дар Андиҷон зиёда аз 70 муассисаи табобатӣ, 5 санатория, пойгоҳи ёрии таъҷилӣ, наздики 6,5 ҳазор духтур, 22 ҳазор мутахассисони дараҷаи миёнаи тиббӣ кор мекунанд.

ВАО

Дар Андиҷон 575 ташкилоти ғайридавлатӣ, 35 нашрия («Андиҷоннома», «Андижанская правда», «Андиҷон тонги», «Андиҷон ёшлари», «Давр садоси» ва ғайра), ширкати радио ва телевизиони вилоятӣ, ширкатҳои телевизион ва радиои ғайридавлатии «Тасвир», «Водий садоси», «Тараққиёт» фаъолият доранд.

Маориф ва фарҳанг

Дар Андиҷон соли 2010-ум 585 мактаби таҳсилоти ибтидоӣ, 746 мактаби таҳсилоти миёнаи умумӣ, 28 литсеи академӣ, 21 коллеҷи касбӣ, 24 гимназия, 28 мактаби мусиқӣ, 62 мактаби варзишӣ амал мекард. Дар Андиҷон 4 музей, 3 театр, 5 боғи маданияту истироҳат, амфитеатр, китобхонаи вилоятӣ, 508 китобхонаи маҳаллӣ, 183 клуб, 37 хонаи маданият, 966 дастаи ҳавасмандони бадеӣ фаъолият доранд. Дар ҷанубӣ шарқии маркази вилоят дар ҳудуди 300 га Боғи миллии Бобур (Боғи Бобур) ва Боғи Чӯлпон бунёд шудаанд. Зиёратгоҳҳои зиёд дорад (дар Лотконтеппа, теппакӯҳи Ширмонбулоқ, Чилустун).

Ёдгориҳои меъморӣ

Аз ёдгориҳои меъморӣ Масҷиди ҷомеъ (охири садаи XIX, Андиҷон), Масҷиди Понсад (аввали садаи XIX, Шаҳрихон), мадрасаи Гунбаз (1827, Шаҳрихон), Хонаи Аҳмадбекҳоҷӣ бо шипанги мунаққаш (аввали садаи XX, Андиҷон), Мадрасаи Отақӯз бо 5 манорааш (аввали садаи XX, Пахтаобод) маҳфуз мондаанд.

Сарчашма

• Андиҷон / М. Шарифзода // А — Асос. — Д. : СИЭМТ, 2011. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир А. Қурбонов ; 2011—2021, ҷ. 1). — ISBN 978-99947-33-45-3.