Занҷабил Гунаи умумии рустанӣ бо гул
Zingiber officinale Roscoe , 1807
Занҷабил, гармдору (лот. Zīngiber officināle , ар. زنجبيل ) — рустаниест бисёрсола ва доруӣ мансуби занҷабилиҳо . Дар баъзе минтақаҳои Тоҷикистон қаламфурро низ барғалат «занҷабил» меноманд.
Решапояаш ғафси лӯнда; аз буни соқа навдаю решаҳои иловагӣ нумӯъ мекунанд. Соқааш рост (то 1 м баланд мешавад), баргаш содаи яклухт, нештаршакл (ба барги най мемонад), гулаш бунафши зардча, хӯшагули саракмонанд дорад. Гинетсей аз 3 мевабарги часпида ташаккул ёфтааст. Самараш ғӯзаи сепалла. Решапояи занҷабил хушбӯй ва тунд буда, дар таркибаш равғани эфир, витаминҳои C, B1 , B2 , аминокислотаҳо мавҷуданд.
Ватани занҷабил аслан Осиёи Ҷанубу Шарқист. Дар табиат занҷабили худрӯй дучор намеояд. Онро дар Африқои Ғарбӣ, Хитой, Индонезия, Шри-Ланка ва Австралия парвариш мекунанд. Занҷабил аз ҳама бештар дар Арабистон, Англия ва ИМА истифода мешавад. Занҷабил бо роҳи нашвӣ — аз решааш афзоиш меёбад. Бехи хушки занҷабилро дар саноати хӯрокворӣ дар шакли хока чун адвиёт истифода мебаранд. Он вобаста ба тарзи истеҳсол сафед (аз пӯст тоза карда, дар офтоб хушконда шудааст) ва сиёҳ (бо пӯсташ ҷӯшонда мехушконанд) мешавад.
Дисқуридус гуфтааст: «Занҷабил бехҳои хурде чун бехҳои мушки заминист, рангаш ба сафедӣ бизанад, таъмаш таъми мурчро монад, хушбӯй бувад, лекин латифии мурчро надорад».
Занҷабилро Абуалии Сино дар табобати нақси чашм ва аъзои ҳозима истифода мебурд. Ба ақидаи табибони халқӣ истеъмоли занҷабил неруи ҳофизаро афзун ва фаъолияти узвҳои ҳозимаро беҳтар мегардонад, гиреҳи ҷигарро мекушояд, бодҳои ғализи меъда ва рӯдаҳоро таҳлил медиҳад, зардпарвин ва чакмезакро, ки аз заъфи аъзои пешобзо пайдо шуда бошанд, шифо мебахшад. Занҷабил исҳолеро, ки дар натиҷаи вайрон шудани ғизо зуҳур кардааст, манъ менамояд, заҳри ҳайвониро аз бадан дафъ мекунад, ташнагиро мешиканад. Вале истеъмоли занҷабил ба ҳалқ зарар дорад (дар ин ҳолат асал ва равғани бодоми ширин бихӯранд, ислоҳи зарар менамояд). Занҷабил дар тибби муосир барои муолиҷаи буғумдард (артрит, артроз, остеоартроз), бемориҳои меъда, атеросклероз истифода мешавад.
Занҷабил иштиҳоовар буда, гардиши хунро ба низом медарорад. Вале истеъмоли занҷабил ба ҳалқ зарар дорад (дар ин ҳолат асал ва равғани бодоми ширин бихӯранд, ислоҳи зарар менамояд). Миқдори як бор хӯрдан аз занҷабил рӯзе то 7 грамм аст.
Бехи занҷабил Буриши бехи занҷабили нисбатан ҷавон Бехи занҷабил хушбӯй ва тунд буда, аз равғани эфир ва пайвасти фенолии гингерол иборат аст. Бехи хушки занҷабилро дар саноати хӯрокворӣ истифода мебаранд. Он вобаста ба тарзи истеҳсол сафед (аз пӯст тоза карда дар офтоб хушконда шудааст) ва сиёҳ (бо пӯсташ ҷӯшонда мехушконанд) мешавад.
Бехи занҷабил (лот. Rhizoma Zingiberis ) дар дорухонаҳо, дар намуди тозакардашуда ё тозанашуда аз пусташ мавҷуд аст.
