Донишгоҳи технологии Калифорния
 | |
 | |
| Соли таъсисёбӣ | 1891 |
| Донишҷӯён | 2 238 ва 2 397[1] |
| Сайт | caltech.edu(англ.) |
 Парвандаҳо дар Викианбор | |
Донишкадаи технологии Калифорния (англ. California Institute of Technology; аксар вақт ихтисоршуда ба Caltech ) як донишгоҳи хусусии тадқиқотӣ мебошад, ки дар Пасаденаи Калифорния ҷойгир аст, яке аз донишгоҳҳои пешрафтаи Иёлоти Муттаҳида ва яке аз ду муҳимтарин дар баробари Донишкадаи Технологии Массачусетс мебошад, ки дар соҳаи илм ва муҳандисӣ тахассус дорад. Дар байни даҳ донишгоҳи беҳтарини ҷаҳон ҷой гирифтааст [2][3][4][5][6]. Caltech инчунин соҳиби озмоишгоҳи Jet Propulsion Jet мебошад, ки аксари киштиҳои роботикунони NASA- ро сар медиҳад.
Caltech як донишгоҳи нисбатан хурд боқӣ мемонад, ки тақрибан 1000 донишҷӯ ва 1200 аспирант дорад. Тибқи як таҳқиқоти Коллеҷи Помона дар соли 2015, Caltech дар Иёлоти Муттаҳида аз рӯи фоизи хатмкунандагон, ки унвони докторӣ мегиранд, дар ҷои аввал аст [7]. 31 нафар ҷоизадорони Нобел бо Caltech бо ин ё он роҳ алоқаманданд. Аз ин 17 нафар хатмкардагон ва 18 нафар профессор мебошанд. 65 нафар хатмкунандагон ва муаллимон медали миллии илмии ИМА ё медали миллии технология ва инноватсияро гирифтанд, 112 нафар ба узвият дар Академияҳои миллии илмҳо интихоб шуданд.
Таърих
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар с. 1891, соҳибкор ва сиёсатмадор Эймос Труп дар Пасадена як мактаби техникиро бо номи Донишгоҳи Труп (англ. Throop University) таъсис дод [8]. Ин мактаб чанд маротиба тағири ном дод, дар ниҳоят дар соли 1920 номи Донишкадаи технологии Калифорнияро гирифт [9][10].
Табдил додани мактаб ба донишгоҳ ва маркази илмии дараҷаи аввал аз ҷониби астроном Ҷорҷ Ҳейл оғоз ёфт, ки соли 1907 ба ҳайси директори якуми расадхонаи Маунт-Вилсон ба Пасадена омада буд. Чанд нафар дар Иёлоти Муттаҳида тадқиқоти илмӣ мекарданд ва Ҳейл имконият пайдо кард, ки Пасаденаро ба маркази фаъолияти илмӣ табдил диҳад. Ба ӯ муяссар шуд, ки маблағҳои кофӣ ва заминро аз хайрхоҳон барои сохтани лабораторияҳои муосир ва муҷаҳҳаз ҷалб кунад. Сипас ӯ ду нафар аз олимони маъруфи амрикоии замон химик Артура Нойза ва физик Роберт Милликан бовар кунонд, ки дар Caltech профессор шаванд.
Таҳти роҳбарии Ҳейл, Нойза ва Милликан, дар пайи авҷгирии иқтисодӣ дар ҷануби Калифорния, Калтех дар тӯли солҳои бистум шуҳрат пайдо кард. Соли 1923 Милликан ҷоизаи Нобелро дар соҳаи физика гирифт. Дар соли 1925, донишгоҳ шуъбаи геология ва шуъбаи илмҳои гуманитарӣ ва иҷтимоиро бо сарварии Вилям Беннет Манро, ки он замон мудири шуъбаи таърих, сиёсат ва иқтисод дар Донишгоҳи Ҳарвард буд, илова кард. Соли 1926 факултаи ҳавопаймо таъсис ёфт, ки дар он Теодор фон Карман тадриҷан худро пайдо кард, ки баъдтар озмоишгоҳи ташвиқи реактивиро ташкил кард. Соли 1928 донишгоҳ таҳти сарпарастии Томас Морган, кашфкунандаи хромосома, факултаи биологияро таъсис дод ва инчунин ба сохтмони расадхонаи Паломар шурӯъ кард.
Милликан аз соли 1921 то 1945 ба ҳайси "раиси раёсати иҷроия" (соддатараш, ректор)-и донишгоҳ хидмат кардааст. Вай ба рушди Caltech чунон таъсир кардааст, ки ӯро аксар вақт "Донишгоҳи Милликан" (англ. Millikan's school. Аз солҳои 1950 то 70-ум, дар Калтек хонаи ду физики эҳтимолан бузургтарини рӯз, Ричард Фейнман ва Мюррей Гелл-Манн буд. Ҳарду барои нақшашон дар эҷоди Модели стандартии физикаи зарраҳо ҷоизаи Нобел гирифтанд.
Образи донишгоҳ дар филми " Доҳии ҳақиқӣ " ва серияи телевизионии " Рақамҳо " бар асоси Калтек таҳия шудааст. Ситками " Назарияи меҳбонг " дар шаҳри Пасадена баргузор мешавад, ки бисёре аз персонажҳояш кормандони институт мебошанд.
Caltech дорои шаш бахши академӣ бо тамаркуз ба илм ва технология мебошад ва дар соли 2011 он 332 миллион долларро таҳқиқоти сарпарастӣ ба даст овард [9].
Дар моҳи январи соли 2020, институт бузургтарин ҷуброни вайронкунии патентро дар таърихи ИМА, 1,1 миллиард доллар таъмин кард. Ҷавобгарон Apple (бо пардохти 837 миллион доллар) ва Broadcom Corporation (270 миллион доллар) буданд, ки ба вайрон кардани чор патенти аз ҷониби донишгоҳ оид ба технологияи интиқоли бесими додашуда айбдор карда шуданд (Broadcom чипҳоеро истифода мебарад, ки Apple дар дастгоҳҳояшон насб мекунад: телефонҳои мобилии iPhone, планшетҳои iPad ва Apple Watch [11] ).
Омӯзиш
[вироиш | вироиши манбаъ]Таҳсил дар Caltech нисбат ба қариб дар ҳама дигар донишгоҳҳои Амрико мушкилтар ба ҳисоб меравад. Донишҷӯён бояд дар муддати кӯтоҳ миқдори азими иттилоотро аз худ кунанд ва ин раванд баъзан ба оби нӯшокӣ аз гидрант муқоиса карда мешавад. Ҳаёт дар Caltech баъзан бо афоризм тасвир карда мешавад: "Таҳсил, хоб, ҳаёти иҷтимоӣ: аз сето дутоашро интихоб кунед." Гарчанде ки маъруфтарин факултаи Калтек физика мебошад, ректор Дэвид Балтимор чанд соли охир кӯшиш кард, ки эътибори донишгоҳро дар биология баланд бардорад. Инчунин чунин барномаҳои байнисоҳавӣ, ба монанди "Системаҳои ҳисоббарор ва асаб" (англ. Computation and Neural Systems, CNS) дода шудаанд.
Факултетҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]Caltech ба шаш филиал тақсим мешавад (англ. divisions ), ки ҳар яки онҳо ба донишҷӯён ва аспирантҳо якчанд ихтисос медиҳанд.
- Шуъбаи биология
- Кафедраи химия ва технологияи кимиёвӣ
- Химия
- Технологияи химиявӣ
- Шуъбаи технология ва илмҳои амалӣ
- Ҳавопаймоӣ (GALCIT)
- Математикаи амалӣ ва ҳисобӣ
- Механикаи амалӣ
- Муҳандиси мулкӣ
- Улуми компютерӣ
- Электротехника
- Маводшиносӣ
- Мошинсозӣ
- Департаменти геология ва планетология
- Геология
- Геофизика
- Шуъбаи илмҳои гуманитарӣ ва иҷтимоӣ
- Шуъбаи физика, математика ва астрономия
- Физика
- Математика
- Астрономия
- физикаи амалӣ
- Биохимия
- Биоинженерӣ
- Биофизика
- Системаҳои ҳисобкунӣ ва асабӣ
- Системаҳои танзим ва динамикӣ
- Илм ва муҳандисии экологӣ
- Геобиология ва астробиология
- Геохимия
- Планетология
Баъзе аз ин тахассусҳо барои донишҷӯён ва аспирантҳо дастрасанд ва баъзеҳо танҳо барои донишҷӯён ва аспирантҳо.
Барномаи донишҷӯён
[вироиш | вироиши манбаъ]
Caltech тақвими академии дар асоси семестрҳо асосёфтаро истифода мебарад, ки онро кварталҳо меноманд, зеро дар он ҷо семоҳаи тобистоне ҳаст, ки дар он таътили тобистона ҷойгир аст. Азбаски танаффуси зимистон одатан ҳафтаи байни Мавлуди Исо ( 25 декабр ) ва Соли навро дар бар мегирад, ин тамоми соли хонишро иваз мекунад, то дарсҳо дар охири моҳи сентябр оғоз ёфта, дар моҳи июн ба итмом расанд. Инчунин, ба фарқ аз донишҷӯёни дигар донишгоҳҳои Амрико, донишҷӯёни Caltech одатан на чор курс, балки панҷ курс мегиранд. Ниҳоят, ихтисосҳо дар Caltech ба ихтисосҳои асосӣ ва хурд тақсим карда намешаванд, гарчанде ки баъзе ихтисосҳо барои дуввум пешбинӣ шудаанд. Донишҷӯён метавонанд дар як ё ду фан ихтисос дошта бошанд, аммо ҳамеша аз шуъбаҳои гуногун. Дар ҳоле ки ин маънои онро дорад, ки ихтисоси физика ва математика дар як вақт расман манъ аст, одатан барои донишҷӯёне, ки ин комбинатсияро идора карда метавонанд, истисно карда мешавад.
Caltech бо барномаи васеи курсҳои зарурии илмҳои дақиқ фарқ мекунад. Аз ҳамаи донишҷӯён талаб карда мешавад, ки панҷ триместри математикаро то муодилаҳои дифференсиалӣ ва омор, панҷ триместри физика, то механикаи квантӣ, нисбии махсус ва физикаи оморӣ, ду семоҳаи химия ва семоҳаи биологияро ба анҷом расонанд. Ҳамаи донишҷӯён инчунин вазифадоранд, ки ду семестри ҳама гуна лабораторияҳоро, инчунин дувоздаҳ семестри илмҳои гуманитарӣ ва иҷтимоиро, яъне ба ҳисоби миёна дар як семоҳа як курс анҷом диҳанд.
Бо вуҷуди таҳсили пуршиддат, шумораи ками донишҷӯён дар курсҳо ноком мешаванд ё ҳатто институтро тарк мекунанд, гарчанде ки донишҷӯён аксар вақт дар бораи гузаштан ба донишгоҳи дигар шӯхӣ мекунанд. Зеро вазъиятро чанд омил сабук мекунад. Аввалан, ду триместри аввали соли аввал баҳоҳо ё нокомиҳо барои гузариш аз мактаб ба донишгоҳ иваз карда мешаванд. Дар дуввум, "баҳои соя" дода шудааст, ки ба донишҷӯён нишон медиҳад, ки агар онҳо хонда чӣ баҳо мегиранд. Дуюм, донишҷӯён бо ҳам рақобат намекунанд ва тақрибан дар ҳама синфҳо кори дастаҷамъона дар кори хонагӣ иҷозат дода мешавад ва ҳавасманд карда мешавад. Ҳамин тавр, ҳатто донишҷӯёне, ки хуб таҳсил намекунанд, метавонанд маводро омӯхта, қафо намонанд.
Бисёре аз донишҷӯёни Caltech ба корҳои илмӣ машғуланд, одатан тавассути барномаи мавқеи тадқиқоти тобистонаи донишҷӯӣ (англ. Summer Undergraduate Research Fellowships, SURF ) ва баъзан дар давоми соли хониш идома медиҳанд. Донишҷӯён барои кор дар якҷоягӣ бо профессорҳо пешниҳодҳо эҷод мекунанд ва аксари онҳое, ки пешниҳод пешниҳод мекунанд, грантҳои мувофиқ мегиранд.
Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ U.S. and Canadian 2022 NTSE Participating Institutions Listed by Fiscal Year 2022 Endowment Market Value, Change in Market Value from FY21 to FY22, and FY22 Endowment Market Values Per Full-time Equivalent Student (Excel) (ингл.) — National Association of College and University Business Officers, 2023.
- ↑ California Institute of Technology. AWRU. 21 апрели 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 октябри 2019.
- ↑ World University Rankings 2015-2016: results announced. Times Higher Education Rankings.
- ↑ World Reputation Rankings(англ.), Times Higher Education (THE) (5 June 2017). Проверено 23 апрели 2018.
- ↑ QS World University Rankings 2018(англ.), Top Universities (5 June 2017). Проверено 23 апрели 2018.
- ↑ Best Global Universities. U.S News. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 28 октябри 2014.
- ↑ Baccalaureate Origins of Earned Doctoral Degrees (2003-2012) (1 июли 2015). 12 май 2016 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 май 2017.
- ↑ Thomas, Grace Powers. Where to educate, 1898-1899. A guide to the best private schools, higher institutions of learning, etc., in the United States. — Boston: Brown and Company, 1898. — С. 15.
- ↑ 9.0 9.1 Caltech Overview 2010–2011(пайванди дастнорас — таърих). Caltech Office of Marketing and Communications. 8 марти 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 июли 2011.
- ↑ Articles of Incorporation(пайванди дастнорас — таърих). Board of Trustees, California Institute of Technology. 29 май 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 7 марти 2010.
- ↑ В США назначена рекордная компенсация за нарушение патентов, DW (30.01.2020).
Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Stone, Irving. Caltech Eases Air Research Burden. // Aviation Week, June 3, 1957, v. 66, no. 22, pp. 277–289.
Пайвандҳо
[вироиш | вироиши манбаъ]- Сомонаи расмӣ(англ.) )
- Таърихи Caltech дар сайти Бойгонӣ шудааст 25 апрели 2006 сол. ҷоизаи Нобел(англ.) )
- Биографии Нобелевских лауреатов Калтеха(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 7 Январ 2011.
- "Депрессияи маъюб" Бойгонӣ шудааст 22 Декабри 2005 сол.(англ.) ) - мазҳакаи ҳаҷвӣ дар бораи ҳаёт дар Калтех
- Дар Стадиони Роза мусовӣ кунед(англ.) )
- Дастури Кодекси фахрӣ Бойгонӣ шудааст 6 ноябри 2009 сол.(англ.) )
- Рузҳои охир дарсгурезӣ: 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005(англ.) )
- Список упоминаний Калтеха в фильме «Настоящий гений»(англ.)(пайванди дастнорас — таърих). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 10 май 2013.