Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Арабӣ
| Иттиҳоди Ҷумҳуриҳои Арабӣ | |||||||||
| ар. اتحاد الجمهوريات العربية | |||||||||
| конфедератсия | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
.svg) ИҶА дар харита | |||||||||
| Пойтахт | Бенғазӣ (Ливия) | ||||||||
| Шаҳрҳои бузургтарин | Қоҳира, Искандария, Гиза, Димишқ, Халеб, Триполӣ, Бенғазӣ | ||||||||
| Забон(ҳо) | арабӣ | ||||||||
| Воҳиди пул | Динори Либия | ||||||||
| Майдон | 2 863 700 км² (1972, бе ҳисоби аз тарафи Исроил ғасбшудаи Синай ва Голанҳои Суриёӣ, Секунҷаи Халаиби аз тарафи Судон идорамешуда, ва ҳамчунин аз ҷониби Либия Хати Аузуи чадӣ ҳамроҳшуда | ||||||||
| Аҳолӣ | 43-50 млн нафар (1972-77) | ||||||||
| Шакли ҳукмронӣ | конфедеросиюн[d] ва Ҷумҳурӣ | ||||||||
.svg)
.svg)
Иттиҳоди Ҷумҳури(ят)ҳои Арабӣ ( ар. اتحاد الجمهوريات العربية баъзан Иттиҳоди Ҷамоҳири Араб) — ташкили конфедералии давлат, ки расман дар солҳои 1972-1977 бо иштироки Миср, Либия ва Сурия вуҷуд дошт.
Замимаи ташкили ИҶА[вироиш | вироиши манбаъ]
ИҶА яке аз кӯшишҳои дар доираи идеологияи панарабизм таъсис додани давлати ягонаи араб буд. Идеяи ташкили давлати панараб хеле пеш, дар замонҳои гуногун ба вуҷуд омада буд: Федератсияи Арабии Ироқ ва Урдун (дар соли 1958 ), Ҷумҳурии Муттаҳидаи Араб (иттиҳоди Миср ва Сурия дар солҳои 1958-1961), Иёлоти Муттаҳидаи Араб (конфедератсияи Ҷумҳурии Муттаҳидаи Арабӣ ва Ямани Шимолӣ дар солҳои 1958—1961), Федератсияи Арабистони Ҷанубӣ (солҳои 1959-1967, ибтидо Федератсияи Аморати Арабии Ҷанубӣ ном дошт, ки дар соли 1962 ба ФАҶ табдил ёфт иттифоқи мустамликаи Аден ва аксарияти давлатҳои арабии Ямани Ҷанубӣ зери протекторати Бритониёро дар бар мегирифт). Аммо, ягона иттиҳоди воқеан амалишуда ва ҳанӯз ҳам мавҷудаи давлатҳои арабӣ Аморати Муттаҳидаи Араб (АМА) мебошад, ки давлате, ки аз соли 1971 инҷониб вуҷуд дорад ва аз солҳои бистум инҷониб Британияи Кабир ба нақша гирифта буд, ки дар таркиби аморатҳои Уммони Аҳдномавӣ, Қатар ва Баҳрайн Иттиҳодияи Малакути Арабии халиҷи Форсро ташкил диҳад, созишномаи ният дар бораи таъсиси ин давлат дар доираи протекторати муваққатӣ (то соли 1971) Бритониё соли 1968 ба имзо расид, аммо бо чанд сабаб ҳеч гоҳ эътибор пайдо накард, танҳо дар соли 1971 Амороти Муттаҳидаи Араб, аммо бидуни Расул-Хайма (соли оянда ворид шудааст), Қатар ва Баҳрайн сохта шуду халос.
Музокирот дар бораи ташкили ИҶА[вироиш | вироиши манбаъ]
Илҳомбахши асосии идеяи Иттиҳоди Ҷумҳуриятҳои Араб (ИҶА) пешвои Либия Муаммар Каддафи буд, ки аз ҷониби пешвои ғайрирасмии ҷаҳони араб, президенти ҶМА Ҷамол Абдулносир дастгирӣ карда мешуд.
Дар соли 1969 Каддафи пешниҳод кард, ки ИҶА аз Миср, Судон ва Либия ташкил шавад, дар соли 1970 ба ин иттиҳод Сурия дохил шуданӣ буд. Дпр худи ҳамон мол раҳбарони Ливия, Миср, Сурия Хартияи Қоҳираро имзо карданд, ки пешниҳоди эҷоди ИҶА-ро дар бвр дошт, Судон дар музокирот иштирок наварзид.
Дар соли 1970 Носир вафот кард ва ба ҷои ӯ Анвар Содатро иваз кард, ки вай дар сиёсати хориҷии Миср ақидаи каме фарқ дошт. Дар соли 1971, Судон эълом дошт, ки баъдтар вориди ИҶА хоҳад шуд, аммо дар ҳоли ҳозир он дар ҳошияи музокирот дар бораи таъсиси он алоҳида боқӣ хоҳад монд.
Таъсиси ИҶА[вироиш | вироиши манбаъ]
1 сентябри соли 1971 ҳамзамон дар Либия, Миср ва Сурия раъйпурсӣ баргузор гардид, ки дар он сокинон бо аксарияти овозҳо таъсиси федератсияро тасдиқ карданд. Дар натиҷа, 17 апрели соли 1971 дар яке аз пойтахтҳои Либия — шаҳри Бенғозӣ сарварони Миср, Сурия ва Либия дар бораи таъсиси Иттиҳоди Ҷумҳуриятҳои Араб созишнома ба имзо расониданд, аммо таъсиси ИҶА танҳо 2 августи соли 1971 эълон карда шуд. 1 январи 1972 федератсия бо парчами ягонаи давлатӣ ва герб расман ба фаъолият оғоз кард.
Ҳамин тариқ, ИҶА (бо парчами ягонаи давлатӣ ва герб) дар ҳайати се давлати араб расман ташкил карда шуд: Ҷумҳурии Арабии Миср, Ҷумҳурии Арабии Либия ва Ҷумҳурии Арабии Сурия, илова бар ин, Ироқ низ ба он даъват карда шуд, ки ин ҳеч гоҳ ва ҳеч гоҳ узви ИҶА нашудааст. Худи ҳамон сол Қаззофӣ пешниҳод кард, ки байни Либия ва Тунис иттифоқ эҷод карда шавад.
Ихтилофи байни аъзои иттифоқ[вироиш | вироиши манбаъ]
Ҳамзамон, Миср ва Либия дар соли 1972 кӯшиш карданд, ки байни худ дар дохили ИҶА иттифоқ эҷод кунанд, аммо дар соли 1973 ин талош ноком шуд. Дар аввали солҳои 70-ум Президенти нави Миср Содот сиёсати хориҷии зиддисоветиро оғоз карда, кишварро ба Ғарб наздик кард. Муносибатҳои байни Миср ва Ливия дар солҳои 1973-1974 ба дараҷае муташанниҷ шуданд, ки соли 1974 Либия воқеан аз ИҶА баромад ва танҳо бо он парчами умумии давлатиро нигоҳ дошт, илова бар ин, худи ҳамон сол роҳбарони Либия ва Тунис дар ҷазираи Ҷерба ба мувофиқа дар бораи нияти онҳо барои таъсиси Ҷумҳурии Исломии Араб дар ҳудуди ду кишвар аст, аммо раҳбари Либия низ натавонист ин иттиҳодро ташкил кунад. Бадшавӣ дар муносибатҳои Либия ва Миср дар соли 1976 бо айбдоркунии Триполӣ аз ҷониби Қоҳира, Тунис ва Хартум дар дастгирии ҳаракатҳои пинҳононаи зиддиҳукуматӣ дар ин кишварҳо ҳамроҳӣ карда шуд. Мақомоти Либия дар посух бо он Мисрро айбдор карданд. Натиҷаи муноқиша ҷанги сареъи Миср ва Либия дар соли 1977ро ба амал овард.
Пошхӯрии ИҶА[вироиш | вироиши манбаъ]
Дар ҳамин ҳол, дар соли 1976 Миср ва Сурия муваффақ нашуданд дар байни худ ҳамчун як қисми ИҶА иттифоқ созмон диҳанд ва соли 1977 Судон ба идеяи пайвастан ба федератсияи мавҷуда баргашт, аммо танҳо дар доираи иттифоқ бо Федератсияи Миср—Сурия. Аммо, он вақт федератсия комилан ғайри қобили қабул буд ва 11 ноябри соли 1977, пас аз сафари таърихии Содот ба Исроил, ки дар он ҷо дар Кнессет дар Ерусалим суханронӣ кард ва ба ин васила ҳуқуқи давлати яҳудиёнро барои мавҷудият эътироф кард, фаъолияташро қатъ кард. Ҳамин тариқ, Миср — бузургтарин ва аз ҷиҳати ҳарбӣ пурқудратин кишвари араб — аввалин шуда принсипи "се не"-ро — "не" -ро барои сулҳ бо Исроил, ки соли 1967 дар қатъномаи Хартум эълон шуда буд, "не" — ба эътирофкунии Исроил, "не" — ба музокирот бо Исроил-ро қабул кард. Аксари кишварҳои арабӣ дар посух ба қатъи равобити дипломатӣ бо Мисрро пеш гирифтанд; инчунин узвияти Миср дар Лигаи Араб барои 10 сол баста шуд.
Кишвари Муттаҳидаи Либия ва Чад[вироиш | вироиши манбаъ]
Пешвои Либия Каддафи соли 1980 кӯшиш кард, ки бо ҳамсояи Чад як давлати ягона созмон диҳад, аммо ба таври расмӣ эълом дошт, ки он дарвоқеъ шакли воқеӣ ба даст наовард ва дар соли 1982 низ нопадид шуд. Парчами ИҶА парчами давлатии Сурия — то соли 1980, Миср - то соли 1984 боқӣ монд, аммо Либия онро тарк кард ва ба ҷои он парчами "инқилоби сабз" -и Либияро дар рӯзи барҳам хӯрдани расмии ИҶА дар соли 1977 давлатӣ гардонид.
Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]
- Федерация Арабских Республик
- Косач Г.Г. Миллатгароии арабӣ ё миллатгароии араб: таълимот, этноним, вариантҳои гуфтугӯ // Тишков В.А., Шнирелман В.А. (сармуҳаррир). Миллатгароӣ дар таърихи ҷаҳонӣ. - М.: Институти этнология ва антропологияи РАС, 2007.
- Дюла Газдик. A közel-keleti térség. Дар: 20.századi egyetemes történet. (II. Kötet: Európán kívüli országok. ) Сзерк.: Немет Истван. Будапешт, Осирис, 2006. ISBN 9633897602. саҳ. 272-294.(Hungarian) )
- Blundy, David; Lycett, Andrew. Qaddafi and the Libyan Revolution. — Boston and Toronto: Little Brown & Co, 1987. — ISBN 978-0-316-10042-7.
- Harris, Lillian Craig. Libya: Qadhafi's Revolution and the Modern State. — Boulder, Colorado: Westview Press, 1986. — ISBN 0-8133-0075-4.
- Kawczynski, Daniel. Seeking Gaddafi: Libya, the West and the Arab Spring. — Biteback, 2011. — ISBN 978-1-84954-148-0.
- Vandewalle, Dirk (2008), Инқилоби Либия дар дурнамо: 1969-2000, Либия Аз соли 1969: Инқилоби Қаззофӣ бознигарӣ шудааст, Палграв Макмиллан, саҳ. 9-53, ISBN 0-230-33750-3
Пайвандҳо[вироиш | вироиши манбаъ]
- Федератсияи Ҷумҳуриятҳои Араб дар buckyogi.com(англ.) )