Парчами Туркистон

Парчами Туркистон
	Парчами Туркистон
Қонунӣ барои	Туркистон
Марбут ба	Туркистон

Парчами Федератсияи Миллии (баъдан Иттиҳоди) Туркистон, инчунин бо номи Парчами Туркистон ва Парчами Туркистони Ғарбӣ маълум аст. Дар аввали сентябри соли 1921 дар анҷумани пинҳонии Федератсияи Миллӣ-Демократии иттиҳоди мусалмонони Осиёи Миёна — «Ҷамият» (баъдтар ин созмон) қабул карда шудааст. ки онро «Иттиҳоди Миллии Туркистон») дар Самарқанд номиданд. Тахмин карда мешуд, ки ин парчами давлати расмии гипотетикии Туркистон, аз Поволожйе дар шимол, то ба ҷануби Туркистони Ҷанубӣ дар ҷануб аз соҳилҳои шарқии баҳри Каспий, дар ғарб ба қаламравҳои шарқи Туркистони Шарқӣ табдил хоҳад ёфт.

Пас аз барҳам додани ин созмон, парчам аз ҷониби ҷунбиши Босмачиҳо — ҷунбиши миллии озодии халқҳои Осиёи Марказӣ алайҳи ҳукумати шӯравӣ истифода мешуд. Дар Иттиҳоди Шӯравӣ ин парчам ҳамчун пантуркистӣ эътироф карда шуд ва манъ буд. Онро берун аз Иттиҳоди Шӯравӣ аз ҷониби ташкилотҳои гуногун ва фаъолони Туркистон ва Осиёи Миёна, ки истиқлоли Осиёи Марказиро аз Иттиҳоди Шӯравӣ ҳимоя мекарданд, истифода мебурданд. Дар нимаи дуюми солҳои 80-ум сар карда, ин парчам аллакай дар худи Иттиҳоди Шӯравӣ, ба истиснои Осиёи Миёнаи Шӯравӣ, асосан дар ҶШС Ӯзбекистон ва ба таври маҳдуд дар ҶШС Қазоқистон, ҶШС Қирғизистон, ҶШС Туркманистон ва ҶШС Тоҷикистон, созмонҳои мухталиф, ҳизбҳо ва фаъолон ҳамчун рамзи мубориза алайҳи ҳокимияти шӯравӣ, ки истиқлоли Осиёи Марказӣ, тағироти демократӣ, озодии сухан ва матбуот, озодии динро ҷонибдорӣ мекарданд, аммо ҳамзамон ба дунявият пайравӣ мекарданд, барои расмӣ эътироф кардани забонҳои миллии ҷумҳуриҳо истифода мебурданд.

Таърих

Тобистони соли 1921 дар Бухоро Федератсияи миллии Туркистон таъсис дода шуд. А. Валидов раиси ин созмон интихоб гардид. Ин созмон талаби истиқлоли Туркистонро, ки қаламраваш он замон Ҷумҳурии Автономии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Туркистон, Ҷумҳурии Мухтори шӯравии Сотсиалистии Қирғизистон, Ҷумҳурии Халқии Сотсиалистии Бухоро ва Ҷумҳурии Халқии Сотсиалистии Хоразмро ишғол мекард, ҳимоят мекард. Ин созмон инчунин ҷонибдори таъсиси як ҷумҳкрии демократӣ ва парлумони Туркистон, артиши миллӣ, ҷорӣ намудани таълими муосири дунявии мардуми минтақа бо забонҳои модарии онҳо, озодии пурраи дин ва мазҳаб, дахолат накардани он ба ҳаёти сиёсии давлат (дунявият) мебошад. Аз 2 то 5 августи соли 1921 дар Ҷамъомади якуми Федератсияи Миллии Туркистон пинҳонӣ баргузор гардид, ки дар он «Федератсияи иттифоқҳои миллӣ-демократии мусулмонони Осиёи Марказӣ» — «Ҷамият» таъсис дода шуд.

Аз 5 то 7 сентябри соли 1921 дар ҷамъомади навбатии пинҳонии созмон, ки дар Самарқанд баргузор гардид, оинномаи он қабул карда шуд ва парчами давлати фарзиявии Туркистон тасдиқ карда шуд. Аз 18 сентябр то 20 сентябри соли 1922, дар ҷамъомади навбатии ташкилотҳои пинҳонӣ, ин дафъа дар Тошканд «Федератсияи иттифоқҳои миллӣ-демократии мусулмонони Осиёи Марказӣ» — «Ҷамият» ба «Иттиҳоди Миллии Туркистон» тағйир дода шуд, ки ҳадафи он дар ҶХС Бухоро ташкили мустақили демократии «Ҷумҳурии Туркӣ» аз ҷониби Башкиристон ва Тотористон дар шимол ва то шимоли аморати Афғонистон дар ҷануб (ниг. мақолаи Туркистони Ҷанубӣ), аз соҳили шарқии баҳри Каспий дар ғарб ба минтақаҳои Шарқи Туркистон буд. Баъдтар, ин созмон дастгирии кофиро ба даст наовард, асосан ба туфайли мухолифони қувваҳои шӯравӣ, ки ин созмонро барои пантуркизмӣ айбдор мекарданд ва бо ҳар роҳ ба муқобили он меҷангиданд ва дар натиҷа ин созмон аз байн рафт. Дар соли 1924 дар ИҶШС тақсимоти миллии ҳудудии Туркистон эълон шуд ва дар қаламрави он Ҷумҳурии Ӯзбекистон, Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамчун як ҷузъи Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон, Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркманистон, инчунин Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Қирғизистон ва Вилояти Мухтори Кара-Қирғизии РСФСР ташкил ёфтанд.

Тавсиф

Ба гуфтаи профессор В. Трембитский, рангҳои парчам аҳамияти хос доштанд. Парчам аз се ранг иборат аст — сурх, сафед ва норанҷӣ, ки рангҳои се империяи туркӣ буданд. Парчам аз нуҳ рахи пайдошаванда, панҷ рахи сурх ва чор сафед иборат буда, бо росткунҷаи рангаи дар наздикии қутб (байни ду рахи болоӣ ва ду рахи поён), дар дохили онҳо Ҳилоли сафед ва ситораи панҷгӯша мебошад. Дар баъзе намунаҳои ин парчам аз ҳамаи чор тарафаш парчам аз рахи борики кабуд иҳота шудааст, ки он таъйин давраи тоисломии (зардуштӣ, несторианӣ, тенгрианӣ ва буддоӣ) Туркистонро нишон медод ва халқҳои онро ба туркҳо, муғулҳо, ба эрониҳои — ориёӣ нажод дохил мекард. Нӯҳ рахи сурх ва сафед давлатҳои таърихие буданд, ки дар қаламрави Туркистон вуҷуд доштанд. Онҳо: Жузҳои (давлатҳои) Калон, Миёна ва Хурди қазоқҳоро, ки Хонии Хива (Давлати Хоразм), Хонии Қӯқанд, Аморати Бухоро, Хонии Ҳирот, Хонии Қошғар ва хониҳои туркманҳо. Инчунин, нуҳ қатор нуҳ халқи аслии меҳнаткаши Туркистонро муайян карданд: қазоқҳо, қарақалпоқҳо, қирғизҳо, миллатҳои Помир, тоҷикон, туркманҳо, ӯзбекҳо, уйғурҳо ва ба ном «чор гуруҳи хурди дигари туркҳо, ки дар кишвар зиндагӣ мекунанд».

Инчунин нигаред

Адабиёт, манбаъҳо ва истинодҳо

Проф. У. 122—124 нест
Туркестан(рус.). «Вексиллография» — vexillographia.ru. 15 феврали 2019 санҷида шуд.