Оятуллоҳ

Оятуллоҳ (баргирифта аз ар. آیت‌الله‎ ба маънии «нишонаи Худо») — як рутбаи боло дар миёни рӯҳониёни шиъаи дувоздаҳимомӣ аст. Касоне, ки ин унвонро ба худ ихтисос медиҳанд бояд мард ва мутахассис дар улуми исломӣ монанди фиқҳ ва усул бошанд ва ағлаб дар ҳавзаҳои илмия тадрис мекунанд. Рутба пойинтари баъдӣ дар миёни ин рӯҳонён ҳуҷҷатулислом аст.

Ҳусейни Буруҷердӣ яке аз аввалин Оятуллоҳони Кабир (Муаззам)

Ном

Номи «Оятуллоҳ» аз иборате дар Қуръон сарчашма гирифтааст, ки бар асоси тафсири шиъа, бар хилофи аҳли суннат, инсон буданро метавон «нишона» ё «гувоҳ»-и Худо донист. Дар оёти: 20 то 22 сураи Зориёт дар Қуръон омадааст:

وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِلْمُوقِنِينَ  وَفِي أَنْفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ  وَفِي السَّمَاءِ رِزْقُكُمْ وَمَا تُوعَدُونَ  ‎ 

Истилоҳи Оятуллоҳ дар асри X ба муомилот баромад. Дар охири асри XVII ва дар тамоми асри XVIII оятуллоҳ дар байни диншиносони шиа нақши муҳим дошт. Дар охири асри XIX, фарқияти минбаъдаи диншиносони шиа боис шуд, ки яке аз онҳо ҳамчун «манбаи тақлид» эътироф карда шавад (марҷа ат-таклид). Дар асри XIX барҷастатарини Марҷаҳо Оятуллоҳ номида мешавад. Аз солҳои 40-уми асри ХХ ин истилоҳ ба таври васеъ истифода мешавад.

Одатан, ин унвон нисбати муҷтаҳидон татбиқ карда мешавад, ки дар байни дигар муҷтаҳидин аз нуфузи махсус бархӯрдоранд. Ин унвон бештар дар Эрон паҳн шудааст, дар замони инқилоби исломӣ тақрибан 30 оятуллоҳ вуҷуд дошт.. Баъдан, шумораи онҳо коҳиш ёфт. Сарвари Эрон Руҳуллоҳ Мусавӣ Хумайнӣ додани унвонҳои олии рӯҳонӣ (асосан хуҷат ал-ислом) ва аз он маҳрум кардани онҳоро ба салоҳияти худ дохил кардааст.

Оятуллоҳ бояд дорои хислат ва эътибори барҷаста бошад. Вай бояд мутахассиси исломшиносӣ, фиқҳӣ, ахлоқӣ ва фалсафа бошад. Оятуллоҳ намояндаи «имоми пинҳон» (Муҳаммад ал-Маҳдӣ) ва муовини ӯ то бозгашташ дониста мешавад. Одат шудааст, ки шиаҳо дар тӯли ҳаёти худ аз ҳидояти маънавии танҳо яке аз муҷтаҳидон пайравӣ кунанд. Онҳо аксар вақт дар мактабҳои илмҳои динӣ (хавза) бо тадрис машғуланд .

Оятуллоҳи муаъзам

Дар байни аввалинҳо унвони Оятуллои Муаъзам (Оятуллоҳ ал-узма) ба яке аз охирин «волиёни имом» дар рӯи замин (ноиб ал-имом) ва «сарчашмаҳои тақлид» (марҷа ат-таклид) дода мешуд — Ҳусейн Буруҷердӣ . Ин унвон инчунин ба Руҳуллоҳ Мусавӣ Хумайнӣ (Теҳрон) , Ҳусейн-Алӣ Монтазерӣ (Қум) , Алӣ Хоманаӣ (Эрон), Содиқ Шерозӣ (Эрон), Мукарам Шерозӣ (Эрон), Юсуф Саноӣ (Эрон) Алӣ Систонӣ (Ироқ) ва як қатор пешвоёни дигари динӣ мансуб гардид.

Адабиёт

• Кушев В. В. Айат Аллах // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 16. — ISBN 5-02-016941-2.
• Али-заде А. А. Аятолла // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8. (CC BY-SA 3.0)
• Д. Андерхилл, С. Барретт, П. Бернелл, П. Бернем, и др. Аятолла // Политика. Толковый словарь / Общая редакция: д.э.н. Осадчая И.. — М.: ИНФРА-М, Весь Мир, 2001.
• Āyatullāh / Calmard J. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [англ.]. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (платн.)
• Mowlavi, Muhammad Ali; Negahban, Farzin. Āyat Allāh // Encyclopaedia Islamica / Editors-in-Chief: Wilferd Madelung and, Farhad Daftary. — Brill.