Тоҷикони Ӯзбекистон
| Шумора |
|
|---|---|
| Сукунат | |
| Забон | тоҷикӣ |
| Дин | ислом ва суннӣ |
| Ҷузъе аз | тоҷикон |
Тоҷикони Ӯзбекистон (ӯзбекӣ: O'zbekiston tojiklari, O'zbekistondagi tojiklar / Ўзбекистон тожиклари, Ўзбекистондаги тожиклар) — дуввумин гурӯҳи этникӣ дар Ӯзбекистони муосир мебошанд. Омори расмӣ ҳиссаи тоҷиконро дар аҳолии Ӯзбекистон тақрибан 5% (1,5 миллион нафар), ғайрирасмӣ бошад — то 38% (ё ~ 12 млн. нафар) ҳисоб мекунад. Зимнан, забони тоҷикӣ барои бисёре аз сокинони кишвар забони модарӣ аст, ки метавонад нишондиҳандаи ҳиссаи зиёди тоҷикон дар кишвар бошад.[1][2] Дар айни замон, бисёре аз шаҳрвандони тоҷикзабони Ӯзбекистон бо шиносномаҳояшон ҳамчун ӯзбек сабти ном карда мешаванд, алахусус дар чунин вилоятҳо, ба монанди Самарқанд, Бухоро, Фарғона, Сурхондарё ва Қашқадарё. Ин падида, пеш аз ҳама, бо вижагиҳои сохтори миллии шӯравӣ, вақте ки РСС Ӯзбекистон ташкил карда шуд, рост меояд, аҳолии тоҷикзабон ба таври оммавӣ ҳамчун «ӯзбекҳо» ба қайд гирифта шуданд ва сиёсати минбаъдаи «ӯзбекисозӣ» (ӯзбекизатсия) дар Ӯзбекистони мустақил ин равандро идома дод.[3] Аз тарафи дигар, ин номуайянии худшиносии тоҷиконро берун аз ташаккули дахлдори давлати миллӣ ва муносибати прагматикӣ барои муайян кардани миллияти худ инъикос мекунад [4]. Тибқи маълумоти ғайрирасмӣ, шумораи тоҷикон дар Ӯзбакистон метавонад аз 8 то 11 миллион нафарро ташкил диҳад.[5][6][7]
Истиноди таърихӣ
[вироиш | вироиши манбаъ]"Ӯзбакисозӣ"-и шӯравӣ ва пасошӯравии тоҷикони Ӯзбекистон идомаи раванди таърихии тӯлонимиллишавии туркшавии аҳолии нишастаи воҳаҳои Осиёи Марказӣ ва кӯчонидани забони форсӣ ба шаҳрҳо ё минтақаҳои дурдасти кӯҳистонӣ мебошад.[2][8]. Ҷойивазкунии забони форсӣ-тоҷикӣ низ аз ҷониби дигар забонҳои туркӣ ба амал омадааст, масалан, шаҳри бостонии Марв дар асри 17 ба забони туркманӣ гузаштааст. Ин раванд махсусан дар асри 19 шиддат гирифт ва танҳо бо таъсиси ҶШС Тоҷикистон бо элитаи форсизабон қатъ карда шуд.[9]
Забони тоҷикӣ дар Ӯзбекистон
[вироиш | вироиши манбаъ]Имрӯз забони тоҷикӣ дар қаламрави Ӯзбекистон мақоми ҳуқуқии нисбатан маҳдуд дорад: иҷозат дода шудааст, ки дар муассисаҳои таълимии сатҳҳои мухталиф дарсҳои таълими фанҳо, нашри рӯзнома ва маҷаллаҳо нашр карда шаванд. Аммо, бо вуҷуди ин, тамоюли устувори берункунии тадриҷии он вуҷуд дорад. Ақаллияти тоҷикони Ӯзбекистон, алахусус дар шаҳрҳо, инчунин тамоюли паҳн кардани сезабонии фаъоли русӣ-ӯзбекӣ-тоҷикиро нишон медиҳанд. Азбаски аҳолии ӯзбек, ки дар як субстрати назарраси эронифарҳанг ташкил ёфтаанд, аз ҷиҳати фарҳангӣ бо тоҷикон тақрибан шабеҳ мебошанд, ҳамгироии тоҷикон (ӯзбекизатсия) ба ҷамъияти ӯзбекон бидуни мушкилоти назаррас сурат мегирад [4] Омори расмӣ ҳиссаи тоҷиконро дар аҳолии Узбекистон 5% нишон медиҳад, аммо арзёбиҳои коршиносони субъективӣ нишон медиҳанд, ки тоҷикон 25-30% шумораи умумии аҳолии кишварро ташкил медиҳанд, ки тақрибан 8-11 миллион нафар мебошанд.[2][5][6][7]
Системаи таълим ва васоити ахбори омма
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар ноҳияи Сухи вилояти Фарғона, ки онро аз ҳар тараф қаламрави Қирғизистон иҳота кардааст, 99,4 % аҳолӣ (тақрибан 74,1 ҳазор нафар) тоҷикон мебошанд. Дар маркази вилояти Соҳ ҳафтаномаи "Садои Соҳ" ба забони тоҷикӣ нашр мешавад. Дар минтақа 24 мактаб, 2 литсей ва 2 коллеҷ бо таълими забони тоҷикӣ мавҷуданд [1] Бойгонӣ шудааст 12 май 2021 сол.. Воситаҳои ахбори омма, мактабҳо, литсейҳо, коллеҷҳо ва филиалҳои донишгоҳҳо бо забони тоҷикӣ дар баъзе минтақаҳои Сурхондарё, Самарқанд, Бухоро, Намангон ва дигар минтақаҳои дорои аҳолии паймони тоҷик фаъолият мекунанд. Дар Ӯзбекистон дар солҳои 2010-ум дар маҷмӯъ 256 мактаби таҳсилоти умумии Тоҷикистон фаъолият мекарданд [10][11].
Ҳиссаи тоҷикони этникӣ аз рӯи минтақаҳои Ӯзбекистон
[вироиш | вироиши манбаъ]- Ҷамъ дар саросари Ӯзбекистон, омори расмӣ —3,8 % (1,2 млн.)[12]: аз ҷумла:
- Вилояти Сурхондарё - 12,5 % (234 ҳаз.) [13]
- Вилояти Самарқанд - 8,8 % (232 ҳаз.)
- Вилояти Намангон - 8.9 % (169 ҳаз.)
- Вилояти Фарғона - 5,7 % (154 ҳаз.)
- Вилояти Қашқадарё - 5,8 % (126 ҳаз.)
- Вилояти Тошканд - 4,9 % (113 ҳаз.)
- Вилояти Бухоро - 3,6 % (51 ҳаз.)
- Вилояти Андиҷон - 1,7 % (37 ҳаз)
- Вилояти Ҷиззах - 2,4 % (24 ҳаз.)
- Тошканд - 1.0 % (22 ҳаз.)
Нигаред
[вироиш | вироиши манбаъ]- Тоҷикон
- Тоҷикони Покистон
- Тоҷикони Амрико
- Тоҷикон дар Русия
- Тоҷикони Канада
- Тоҷикони Қазоқистон
- Тоҷикони Афғонистон
- Ӯзбекҳои Тоҷикистон
- Тоҷикон дар Қирғизистон
Эзоҳ
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Paul Bergne. The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. — I.B.Tauris, 2007. — С. 106. — 207 с.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Richard Foltz, «The Tajiks of Uzbekistan», Central Asian Survey, 15(2), 213—216 (1996).
- ↑ John Perry. TAJIK i. THE ETHNONYM: ORIGINS AND APPLICATION(англ.). Encyclopedia Iranica (2009). 11 марти 2018 санҷида шуд.
- ↑ 4.0 4.1 Этнический атлас Узбекистана(рус.). 27 августа 2013 санҷида шуд.(пайванди дастнорас)
- ↑ 5.0 5.1 Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201:
- ↑ 6.0 6.1 Lena Jonson (1976) (2006) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108:
- ↑ 7.0 7.1 Paul Bergne. The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. — I.B.Tauris, 2007. — С. 100-110. — 207 с.
- ↑ Бартольд В. В. Таджики. Исторический очерк. М., 1963, стр. 451-68
- ↑ Robert L. Canfield. Turko-Persia in Historical Perspective(англ.). Cambridge University Press (2002 pp 54-70). 11 марти 2018 санҷида шуд.
- ↑ Анклав Сохири Поиски выхода из тупиковой ситуации Бойгонӣ шудааст 23 июни 2013 сол..
- ↑ Uzedu.Uz / ОСНОВНЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ / 2013 - 2014 учебный год Бойгонӣ шудааст 8 феврали 2015 сол.
- ↑ Этнический атлас Узбекистана. Ташкент — 2002 г.
- ↑ Хокимият Сурхандарьинской области(пайванди дастнорас — таърих). 22 Декабри 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 24 Декабри 2013.
кишварҳо: Афғонистон • ИМА • Канада • Қазоқистон • Қирғизистон • Покистон • Русия • Ӯзбекистон (чағатойиҳо, ҳардуриҳо, яҳудиёни бухорӣ) | |
