Нишопур

Нишапур
	Город
Нишапур
	форсӣ: نیشابور‎
	36°12′24″ с. ш. 58°48′15″ в. д.HGЯO
Кишвар	[[\|]]
Таърих ва ҷуғрофиё
Баландии марказ	1 199 м
Минтақаи замонӣ	UTC+03:30[d]
Аҳолӣ
Аҳолӣ	264 375 тан (2016);
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон	051
	neyshabur.ir(форсӣ)(англ.)
Нишон додан/Пинҳон кардани харита
	Нишапур
	Парвандаҳо дар Викианбор

Нишопур ( форсӣ: نیشابور‎ ‎ Нейшабур) — шаҳр дар Эрон, дуввумин шаҳри калонтарин дар музофоти шимолу шарқии Эрон Хуросони Разавӣ. Аҳолӣ - 276 089 нафар (2011). Дар қисмати шимолу шарқии кишвар, 670 км шарқи Теҳрон, дар шоҳроҳи А-83 ҷойгир аст. Зодгоҳи Умари Хайём.

Таърих

Шояд шаҳрро Шоҳаншоҳ Шопури I дар миёнаи асри III таъсис дода аст, Шопури II дар асри оянда аз нав барқарор кардааст. Он дар ибтидо Абаршеҳр (дар маъхазҳои арабӣ - Абрашеҳр) ном дошт, ба монанди минтақае, ки марказаш буд. Номи ҳозира, эҳтимолан, аз нев-шапур форсӣ - "[шаҳри] нави Шопур" омадааст. Аз садаи V Нишопур ҷойгоҳи усқуфи несториании Форс буд. Шаҳр барои зардуштиён низ муҳим буд, зеро яке аз макони оташсӯзиҳои бузурги муқаддас Адур-Бурзен-Миҳр дар кӯҳҳои наздик ҷойгир буд.

Дар соли 650/651 Марзпани Нишопур ба арабҳои ба Хуросон ҳуҷумкарда итоат намуда, 700 ҳазор дирҳам ва 400 бастаи заъфарон ҳамчун хироҷ пардохт мекард. Дар соли 748, Абумуслими Хуросонӣ ҳукмронии Аббосиёнро дар Хуросон таъсис намуд. Баъд аз куштори Абумуслим аз ҷониби халифа ( 755 ), як шӯриш аз тарафи Сумбоди Муғ, дар Нишопур ва Рай, рӯй дод, ки ба зудӣ саркӯб шуд.

Рушд

Таҳти нахустин ҳокимони араб Марв шаҳри асосии Хуросон буд ва Нишопур пас аз интиқол ёфтани пойтахт аз ҷониби Абдуллоҳ ибни Тоҳир (солҳои 830-844) аҳамият пайдо кард ва он то ҳуҷуми муғулҳо мақомашро нигоҳ дошта буд. Саффориён, ки Тоҳириёнро дар соли 873 сарнагун карданд, Нишопурро пойтахти расмии худ карданд. Дар замони Сомониён (солҳои 900-999), ки пойтахти он Бухоро буд, Нишопур ҷойгоҳи ҳокимони Хуросон - шаҳрвандӣ (амид) ва ҳарбӣ (сипаҳсолор) буд.

Дар асри X Нишопур калонтарин ва яке аз шаҳрҳои аз ҷиҳати иқтисодӣ тараққикарда буд. Он тақрибан 40 км. мураббаъро ишғол мекард. Тибқи иттилои Шамсуддин аль-Мукаддаси, дар шаҳр 44 маҳалла мавҷуд буд, ки баъзеи онҳо баробари нисфи Шероз буданд. Дар Нишопур нисбат ба Бағдод бештар аҳолӣ буд ва дар он ҷо чандсад ҳазор нафар сокинон маскун буданд. Он бозор ва анбори асосии молҳои Гургон, Кирмон, Рай, Синд, Форс ва Хоразм буд. Тиҷорати калон дар бозори калон ( мураббаат ал-кабира ) дар қисми шарқи масҷиди ҷомеъ ва дар бозори хурд ( мураббаат ал-сагира ) дар ғарби он сурат мегирифт. Нишопур бо матоъҳои абрешимӣ ва пахтагӣ, ки онро ҳатто берун аз кишварҳои исломӣ содир карда мекард, шуҳрат дошт. Дар шаҳр бонуфузтарин корпоратсияҳои ҳунармандии кулолӣ ва ресмонресӣ, абрешими хом ва савдогарони матоъҳои абрешим буданд. Бо вуҷуди ин, ба гуфтаи мушоҳидаи Ал-Мукаддасӣ, "кӯчаҳо ифлос, хонҳо (корвонсаройҳо) бетартиб, ҳаммомҳо нопок, дӯконҳо бад ва деворҳо каҷукилеб [...] Дар бозор сабзавоти камшумор барои хӯрок ва ҳезум буд, даромади ночиз ва нархҳо баланд буданд "

Ғазнавиён, Салҷуқиён, Хоразмшоҳиён

Бо суқути давлати Сомониён дар соли 999 Хуросон дар қатори дигар минтақаҳо дар ҷануби Амударё аз ҷониби Маҳмуди Ғазнавӣ забт карда шуд. Баъди шикасти Султон Масъуд аз Салҷуқиёни Туғралбек, шаҳр бе мамоният дар 1038 ишғол карда шуд. Дар соли 1040 дар ҷанги Дандонакан ба Масъуд шикаст дода, Туғралбек дар Нишопур мустаҳкам салтанат ронд. Ҷияни ӯ Алпарслон низ онҷо якчанд вақт ҳукм ронда буд, вале Султон Санҷар Марвро пойтахти худ намуд. Соли 1142 шаҳрро Хоразмшоҳ Атсиз муваққатан забт кард. Соли 1153 шаҳр ба ҳуҷуми харобиовари Оғузҳо, ки бар зидди Санҷар исён бардоштанд дучор шуд. Оғузҳо Нишопурро ғорат карда, ба хок яксон карданд. Дар ғарб, дар канори Шадях (Шайкан), ки онро Абдаллоҳ ибни Тоҳир бунёд кардааст, шаҳри нав ба вуҷуд омад. Фармондеҳи ғуломҳои Санҷар Муайид ад-Дин Ай Аба Шадяхро васеъ ва тақвият дод, ки ин ба ӯ имкон дод, ки то маргаш дар соли 1174 қисми зиёди Хуросонро таҳти назорат гирад. Нишопур ба туфайли мавқеи мусоиди ҷуғрофии худ дар ҳамон аср шукуфоии пешинаи худро ба даст овард. Мувофиқи маълумоти ҷуғроф, Ёқут ал-Ҳамавӣ, ки соли 1216 ба ин ҷо ташриф овардааст, он гӯё толори тамоми шарқ буд ва корвонҳо аз он мегузаштанд. Соли 1187 Нишопурро султони хоразмшоҳӣ Алоуддин Текеш ишғол кард. Солҳои 1208 ё 1209 шаҳр бори дигар хароб карда шуд, ин дафъа аз заминларзаи шадид, ки тамоми Хуросонро фаро гирифта буд.