Мосоллӣ
| Шаҳр | |
|---|---|
озарбойҷонӣ: Masallı | |
 | |
| Координатаҳо | 39°01′06″ с. ш. 48°40′01″ в. д.HGЯO |
Масалли (озарбойҷонӣ: Masallı) — шаҳрест дар ҷанубу шарқи Озарбойҷон, маркази маъмурии ноҳияи Масалли. Масалли соли 1960 мақоми шаҳрро ба даст овард. Дар пастхамии Лонкоран, дар дарёи Виляшай, 18 км дуртар аз истгоҳи роҳи оҳани Масалли ва 259 км аз Боку ҷойгир аст.[1]
Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]
Дар замонҳои қадим қаламрави Масаллии муосир қисми Манна, Атропатена буд. Аз миёнаҳои асри XVIII дар ҳайати хонии Лонкоран.
Этимология[вироиш | вироиши манбаъ]
Ин шаҳракро муҳоҷирон аз маҳали Масал дар Озарбойҷони Ҷанубӣ бунёд кардаанд.
Дар Эрон ( Устони Гилон ) номҳои ҷойгоҳи Масал сабт шудаанд, ки дар минтақаи истиқомати талишҳои эронӣ ҳастанд [2].
Дар бораи пайдоиши номи Масалли дигар фарзияҳо мавҷуданд. Мувофиқи яке аз фарзияҳо, қабилаҳои Масал дар замонҳои қадим дар ин макон зиндагӣ мекарданд, ки ин номро ба маҳалли истиқомат ном мебурданд. Аз тарафи дигар аз калимаи "Мосуллу" [3]. Баъзе манбаъҳо даъво доранд, ки ин шаҳр "Масалли" номида шудааст, ки дар тарҷума ба маънои "масалан" ба далели он аст, ки аҳолӣ дар ҷараёни гуфтугӯ ибораи "масалан" -ро борҳо истифода кардааст. Тибқи фарзияи дигар, аҳолии шаҳри Мосул дар шимоли Ироқ муҳоҷират намуда, дар ин ҷо иқомат карданд ва пас аз он онҳоро "мосуллу" меномиданд. Бори аввал номи Масалли дар асарҳои асримиёнагии Озарбойҷон дучор меояд. Дар ибтидои асри 17 бо фармони ҳокими Сафавиён (Султон Ҳусейн) деҳаи Шихлар ва номи Масалли зикр карда шудааст ("Акперме", Мирзо Аҳмад, Мирзо Худаверди оглу, 1882). Тибқи баъзе асарҳо, ин қаламрав ба марде бо номи Масал Бей тааллуқ дошт.
Аҳолӣ[вироиш | вироиши манбаъ]
Тибқи маълумоти соли 1856, "тоторҳо" (озарбоҷониҳо) дар Масалли зиндагӣ мекарданд (яъне озарбойҷониҳо-шиаҳо), ки бо ҳамдигар бо забони "тоторӣ" ( забони озарбойҷонӣ ) суҳбат мекарданд [4]. Тибқи рӯйхатҳои оилавӣ барои соли 1886, дар Масалли, уезди Лонкоран, губернатории Боку, 86 хонавода ва 641 нафар аҳолӣ буд ва ҳама "тоторҳо" - шиаҳо (озарбойҷониҳо-шиаҳо) [5].
Тибқи барӯйхатгирии соли 2012, дар ноҳияи Масалли 286 000 нафар зиндагӣ мекарданд, ки аз он аҳолии шаҳри Масалли 9,4 ҳазор нафарро ташкил медод.
| Таркиби этникии шаҳри Масалли [6] | ||
| Гурӯҳи этникӣ | Таркиби мутлақ, 1939 | Таркиби нисбӣ, 1939 |
| Ҷамъ | 2422 | 100 % |
| Озарбойҷониҳо | 2 187 | 90.3 % |
| русҳо | 160 | 6.6 % |
| арманиҳо | 7 | 0.3 % |
| дигарон | 50 | 2.1 % |
Ёдгориҳои таърихӣ[вироиш | вироиши манбаъ]
| Ном | Намуд | Сана |
| Қабри Назари Ҳаним | бостоншиносӣ | Асри 19 |
| Қабристони Курган | бостоншиносӣ | Асри XIV |
| Курган Худоёртяпя | бостоншиносӣ | Асри биринҷӣ |
| Теппаи Ҳаҷиага | бостоншиносӣ | Асри биринҷӣ |
| Некрополиси Ҳудабахишурд | бостоншиносӣ | Асри биринҷӣ |
| Қабри Амир | бостоншиносӣ | Асри биринҷӣ |
| Қалъаи Арҷивон | ҳайкалтарошӣ | Асри XIX |
| Қалъаи Кянгли | меъморӣ | Асри XIX |
| Қалъаи Шаҳриёр | меъморӣ | Асрҳои IX - X |
| Қалъаи Шаҳхат | меъморӣ | Асри XII |
| Қалъаи Гиз | бостоншиносӣ | Асри биринҷӣ |
| Қабри Пирпаб | меъморӣ | Асрҳои миёна |
| Қалъаи Онҷагала | меъморӣ | Асрҳои миёна |
| Қалъаи Маҳмуд | меъморӣ | Асри XIX |
| Мақбараи Боб Сейидаг | меъморӣ | Асрҳои миёна |
| Қалъаи Бабек | меъморӣ | Асрҳои миёна |
Дар қаламрави Масалли инчунин чашмаи гарми Истису мавҷуд аст. Ҳарорати оби ин чашма, ки аз қаъри замин аз умқи 90-250 метр меояд, 69 дараҷа аст.[7]
Иқлим[вироиш | вироиши манбаъ]
Ҳарорати миёна дар зимистон +7 °C, дар тобистон +29 °C, иқлими нами субтропикӣ.
Иқтисод[вироиш | вироиши манбаъ]
Истеҳсоли масолеҳи сохтмонӣ ва маснуоти пластикӣ дар Масалли рушд кардааст. Корхонаҳои саноати хӯрокворӣ (нонпазӣ, вино ва ғ.) Мавҷуданд. Дар шаҳри Масалли 2 заводи вино, 4 корхонаи чой, инчунин як корхонаи истеҳсоли оби минералӣ мавҷуд аст. Дар баробари ин, дар наздикии Масалли токпарварӣ ва винокорӣ низ рушд кардааст. Дар шаҳр як корхонаи равған-панир, консерви сабзавот ва ферментатсияи тамоку, инчунин як корхонаи агросаноатӣ, комбинати гӯшт, шир ва фабрикаи ресандагию бофандагӣ мавҷуданд. Заводи пиво (ҶДММ "Виляш") [8].
Варзиш[вироиш | вироиши манбаъ]
Дар ин ҷо Маҷмааи варзишии олимпӣ мавҷуд аст, ки аз рӯи 9 намуди варзиш тахассус ёфтааст, инчунин стадиони ба номи Анатолий Банишевский, ки дар онҷо ба бошгоҳи футбол таъсис ёфта буд.
Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]
- ↑ Президиум Верховного Совета Азербайджанского ССР. "Азербайджанская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1961-го года". — Баку: Азербайджанское государственное издательство, 1961. — С. 9.
- ↑ MASALLI — tarixlə müasirliyin qovuşduğu diyar (озарб.)
- ↑ Административно-территориальное деление
- ↑ Кавказский календарь на 1856 год. — Тифлис, 1855. — С. 463.
- ↑ Свод статистических данных о населении Закавказского края, извлечённых из посемейных списков 1886 г. — Тифлис, 1893. Глава IV "Города и Уезды Бакинской губернии"
- ↑ Масаллинский район 1939. www.ethno-kavkaz.narod.ru. 14 январи 2019 санҷида шуд.
- ↑ muesser. Санаторий Истису Масаллы(рус.). www.cbt.az. 14 январи 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 январи 2019.
- ↑ Город Масаллы — Азербайджан
