Хоҷалӣ

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Хоҷалӣ
озарбойҷонӣ: Xocalı
Кишвар  [[|]]
Таърих ва ҷуғрофиё
Баландӣ
 582 м
Вақти минтақавӣ UTC+4
Аҳолӣ
Аҳолӣ
Шиносаҳои ададӣ
Коди мошинҳо 26
 Парвандаҳо дар Викианбор

Хоҷалӣ ё Хоҷаалӣ (озарбойҷонӣ: Xocalı) / Иванян (ба забони арманӣ. Իվանյան) [2] — шаҳрак дар Қарабоғи Кӯҳӣ. Бино ба тақсимоти маъмурию ҳудудии Ҷумҳурии Қарабоғи Кӯҳӣ , ки воқеан назорат он деҳаи Иванян аст ва воқеъ дар ноҳияи Аскерани аз ҶҚК аст. Тибқи тақсимоти маъмурию ҳудудии Ҷумҳурии Озарбойҷон, он шаҳри Хоҷалӣ, маркази маъмурии ноҳияи Хоҷалии Озарбойҷон аст. Шаҳр дар қаламрави эътирофшудаи Озарбойҷон ҷойгир аст, ки таҳти назорати ҶҚК қарор дорад.

Ҷуғрофия[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар масофаи 10 км дар шимолу шарқии Степанакерт (Ханкенди) дар роҳи пайвасткунандаи Степанакерт ва Оқдом ҷойгир аст.

Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]

Фарҳанги Хоҷалӣ-Гадобей[вироиш | вироиши манбаъ]

Кӯҳ дар наздикии Хоҷалӣ

Дар наздикии Хоҷалӣ ёдгориҳои фарҳанги Хоҷалӣ-Гадабей мавҷуданд, ки ба асрҳои Садаи XIII—VII то милод мансубанд [3][4]... Он номашро аз аввалин бозёфтҳои ёдгорӣ дар наздикии деҳаҳои Хоҷалӣ ва инчунин Гадабей гирифтааст. Фарҳанги он аз қабрҳо - қабрҳои заминӣ, қуттиҳои сангин ва теппаҳо омӯхта шудааст. Дар яке аз теппаҳои Хоҷалӣ бо номи Ашшур подшоҳ Ададнирари II [5] нигине бо номи ӯ пайдо шуд. Қабилаҳои фарҳанги Хоҷалӣ-Гадабей бо зироаткорӣ ва чорводорӣ (аз ҷумла асппарварӣ ) машғул буданд. Металлургия дар деҳа ба сатҳи баланд расидааст. Чунин тахмин кардан мумкин аст, ки қабилаҳои ин маҳал аз гузаштагони дури халқҳои муосири Закавказия буданд.

Даврони шӯравӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар моҳи апрели соли 1990 Шӯрои Олии ҶШС Озарбойҷон ба деҳаи Хоҷалӣ мақоми шаҳр дод [6].

Ҷанги Қарабоғ[вироиш | вироиши манбаъ]

26 феврали соли 1992, дар давраи ҷанги Қарабоғ, Хоҷалӣ таҳти назорати нерӯҳои Арманистон қарор гирифт. Ҳангоми ҳамлаи нерӯҳои арманӣ ва пас аз он, бисёр сокинони шаҳр фавтиданд, қатли оммавии озарбоҷонҳои Хоҷалӣ рух дод [7].

Давраи пас аз ҷанг[вироиш | вироиши манбаъ]

Ин шаҳрак ҳамеша аз ҷониби мақомоти Ҷумҳурии Қарабоғи Кӯҳӣ деҳа ҳисобида мешуд ва ба ифтихори Кристофер Иванян ба Иванян тағир дода шуд [8].

Аҳолӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Даромадгоҳ ба деҳаи Иванян (2017)

Ба гуфтаи муаллифи озарӣ Р. Рзалӣ, деҳаи Хоҷалӣ аз се қисмат иборат буд: қисми қадимӣ дар чорроҳаи дарёҳои Хоҷалӣ ва Илис ҷойгир буд, Хоҷалии дуюм дар соҳили рости дарёи Хоҷалӣ ҷойгир буд ва дар ибтидои асри XX аз ҷониби кӯчманчиён аз ҷойҳои дигар, Хоҷалии сеюм дар чорроҳаи дарёҳои Хоҷалӣ ва Карқарчой дар ҳудуди постгоҳи қадим ҷойгир буд ва аз ҷониби гурезагон дар натиҷаи ҷанги Арманистону Озарбойҷон дар солҳои 1918-1920 бунёд ёфтааст.[9]

Тибқи "Тақвими қафқозӣ" барои соли 1910, дар деҳаи Хоҷалии уезди Шушаи губернияи Елизаветпол дар соли 1908 184 нафар, асосан озарбойҷониҳо, ки ҳамчун "тоторҳо" нишон дода шуда буданд, зиндагӣ мекарданд [10]. "Тақвими Кавказӣ" барои соли 1912 дар уезди Шуша мавҷуд будани ду маҳалли истиқоматро бо номи Хоҷалу нишон медиҳад, ки дар якеи онҳо 172 озарбойҷонӣ, дар дигараш 52 рус зиндагӣ мекарданд [11].

Соли 1987 шумораи озарбойҷониҳо ба 2025 нафар, соли 1989 ба 2135 ва аллакай дар соли 1991 ба 6300 нафар расид. Ҳамин тариқ, танҳо дар тӯли 5 сол, аз соли 1987 то 1991 шумораи озарбойҷониҳо дар деҳа беш аз 3 маротиба афзуда, аксарияти озарбойҷониҳо аз Степанакерт омадаанд. Соли 1990 тақрибан 300 турки месхетӣ, ки аз Ӯзбекистон гурехтанд, низ дар деҳа ҷойгир карда шуданд [12].

Соли 1988 шумораи аҳолии Хоҷалӣ 2135 нафар буд. Аз соли 1988 инҷониб мақомоти Озарбойҷон дар Хоҷалӣ сохтмонҳои зиёдеро ба нақша даровардааст; аҳолии Хоҷалӣ босуръат меафзояд, аз ҷумла аз ҳисоби гурезаҳои озарбойҷонӣ аз Арманистон ва инчунин туркҳои месхетӣ. Ҷониби Арманистон инро амали мақсаднок барои тағир додани вазъи демографӣ дар минтақа донистааст [12].

Соли 1991 шумораи аҳолии Хоҷалӣ ба 6300 нафар расид [12].

Тибқи омори соли 2012, дар Хоҷалӣ 1273 нафар - ҳама арманиҳо зиндагӣ мекарданд [13].

Нақлиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар замони шӯравӣ фурудгоҳи Степанакерт дар наздикии Хоҷалӣ сохта шуда буд - ягона фурудгоҳ дар Қарабоғи Кӯҳӣ, ки қобилияти қабули ҳавопаймоҳои калонро дорад [14][15]. Моҳи ноябри соли 1990 фурудгоҳ баста шуд [16]. Президенти пешинаи Озарбойҷон А. Н. Муталибов фармони нобуд кардани хати парвоз ва таҷҳизоти фурудгоҳро дод, аммо иҷро нашуд [17].

Бародаршаҳрҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар моҳи феврали соли 2010, расонаҳои Озарбойҷон иддао карданд, ки шаҳри Лидитсаи Чех ба шаҳри бародари Хоҷалӣ табдил ёфтааст ва яке аз кӯчаҳои Лидитса дар Хоҷалӣ номгузорӣ шудааст [18][19][20][21][22][23]. Аммо, моҳи марти соли 2012 шаҳрдори Лидитса Вероника Келлерова ин хабарҳоро рад карда, изҳор дошт, ки Хоҷалӣ ва Лидитса ҳеч гоҳ бародаршаҳр набуданд ва дар Лидитса ягон кӯчае бо номи Хоҷалӣ вуҷуд надорад [24].

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 http://stat-nkr.am/ru/-2015/-2015
  2. ↑ Карабахский прецедент(пайванди дастнорас — таърих).(пайванди дастнорас)
  3. ↑ Ходжалы-кедабекская культура // БСЭ.
  4. ↑ Ходжалы-кедабекская Культура // Советская историческая энциклопедия.
  5. ↑ Аскольд И. Иванчик. Киммерийцы и скифы. Культурно-исторические и хронологические проблемы археологии восточноевропейских степей и Кавказа пред- и раннескифского времени. — М.-Берлин: Палеограф, 2001. — Т. II. — С. 155. — 324 с. — (Степные народы Евразии).
  6. ↑ Карабахские депутаты: Ходжалу стал жертвой политических интриг и борьбы за власть в Азербайджане. ИА REGNUM, 25.02.2008
  7. ↑ Human Rights Watch/Helsinki. Azerbaijan: Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. Human Rights Watch, 1994. ISBN 1-56432-142-8, 9781564321428, стр 5
  8. ↑ «Глава азербайджанской общины НК». Кем осчастливят?(пайванди дастнорас — таърих). 21 Декабри 2008 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 26 май 2013.
  9. ↑ Rzalı R. Xocalının qədim tarixi(озарб.) // Azərbaycan. — 2009. — 1 mart. — S. 8.
  10. ↑ Кавказский календарь. — Шаблон:Тф., 1910. — 398 с.
  11. ↑ Кавказский календарь. — Шаблон:Тф., 1912. — 217 с.
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Доклад правозащитного центра «Мемориал» о событиях в Ходжалы(пайванди дастнорас — таърих). 22 апрели 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 31 июли 2010.
  13. ↑ Социально-Экономические характеристики НКР 2012 год. стр. 227. 9 феврали 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 18 Январ 2015.
  14. ↑ Гражданская авиация в огне гражданских войн(пайванди дастнорас — таърих). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 31 Декабри 2008.
  15. ↑ Ходжалы(пайванди дастнорас — таърих). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 31 июли 2010.
  16. ↑ МИД НКР: Баку не оставляет попыток дезинформировать международное сообщество
  17. ↑ Столяров Кирилл Анатольевич. От Нагорного Карабаха до Беловежской пущи. — М.: Олма-Пресс. — С. 255. — 320 с. — ISBN 978-5-224-0-30989.
  18. ↑ Азербайджанский Ходжалы и чешский Лидице стали городами-побратимами: Общество, 1 марта 2010
  19. ↑ Trend News: Ходжалы стал побратимом чешского Лидице(пайванди дастнорас — таърих). 14 марти 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 4 марти 2010.
  20. ↑ Ходжалы и Лидице стали городами-побратимами(пайванди дастнорас — таърих). 11 феврали 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 18 июли 2011.
  21. ↑ Ходжалы и Лидице станут городами-побратимами | ОБЩЕСТВО | «SalamNews» — Последние новости Азербайджана, России и стран СНГ — Политика, Экономика(пайванди дастнорас — таърих). 14 марти 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 12 апрели 2010.
  22. ↑ Лидице между двух огней — Радио Прага
  23. ↑ Ходжалы стал побратимом чешского Лидице / ROL
  24. ↑ Mayor Veronika Kellerova: Lidice, Khojaly not sister cities, no street named Khojaly in Lidice. Panorama.am. 2 марти 2012 санҷида шуд.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Хоҷалӣ&oldid=1378816"