Калбаҷар

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Калбаҷар
озарбойҷонӣ: Kəlbəcər
Кишвар  [[|]]
Таърих ва ҷуғрофиё
Баландӣ
 1 584 ± 1 м
Вақти минтақавӣ UTC+4
Аҳолӣ
Аҳолӣ
  • 7 246 тан (1989)
Шиносаҳои ададӣ
Коди мошинҳо 32
 Парвандаҳо дар Викианбор

Калбаҷар (озарбойҷонӣ: Kəlbəcər) — шаҳр дар Озарбойҷон, маркази маъмурии ноҳияи Калбаҷари Озарбойҷон аст. Дар болооби дарёи Тартар, шохоби рости Кура ҷойгир аст.

Дар солҳои 1993-2020, ин шаҳр як қисми ба истилоҳ " камарбанди амнияти Қарабоғи Кӯҳӣ " буд, ки берун аз қаламрави эълоншудаи Ҷумҳурии эътирофнашудаи Қарабоғи Кӯҳӣ буд, аммо таҳти назорати ҶҚК қарор дошт, ки тибқи топонимияи арманӣ онро Карвачар ( арманӣ. Քարվաճառ) меномиданд. Аз 25 ноябри соли 2020, пас аз натиҷаҳои Ҷанги Дуюми Қарабоғ ва дар асоси созишномаи сеҷонибаи Озарбойҷон, Арманистон ва Русия аз 10 ноябри соли 2020, шаҳр якҷоя бо ноҳияи Калбаҷар ба Озарбойҷон баргардонида шуд [1].

Номгузорӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Тибқи "Луғати энсиклопедии топонимии Озарбойҷон", якчанд фарзияи пайдоиши номи шаҳр вуҷуд дорад. Аз рӯйи яке аз нусхаҳо, шаҳр дар ибтидо Кевличер (Kevlicher) ном дошт ва аз рӯи маънои забони туркии қадим «қалъа дар болооби дарё» ( «kevli» - болооби дарё, «чер» / «dzhar» - қалъа ). Тибқи як нусхаи дигар, номи шаҳр аз калимаи форсии «кевил» (ғор) ва «ҷер» -и турки қадим (санг, ҷарӣ) баромада, маънои «дара бо ғорҳо» -ро дорад. Ин этимология бо он шарҳ дода мешавад, ки дар харсанге, ки шаҳр дар болои дарёи Тартар ҷойгир аст, пай дар пай якчанд ғорҳои сунъӣ мавҷуданд. Тибқи як нусхаи дигар, номи шаҳр аз калимаҳои туркии қадимии «кевли» (даҳони дарё) ва «джар» (дара, овринг) омадааст ва дар ибтидо маҳалли истиқомат Кебладжар номида мешуд, вале баъдтар ном тадриҷан иваз карда шудааст [2].

Бино ба "Луғати топонимии Арманистон ва вилоятҳои атрофи он" номи Kelbajar шакли дигаргунгаштаи Каравачар (K'aravačar̄), як деҳаест дар вилояти Тсари арманӣ аст, ки мулки Хачен будааст [3] [ манбаи беиҷозат? ]. дар дастнависи армании асри XV зикр шудааст [4] :

Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]

Асри ХХ[вироиш | вироиши манбаъ]

Тибқи "Тақвими қафқозӣ" -и соли 1912, 300 озарбойҷонӣ, ки дар тақвим бо номи "тоторҳо" нишон дода шудаанд, дар деҳаи Калбаҷари уезди Ҷеваншири губернияи Елизаветпол зиндагӣ мекарданд [5].

Дар соли 1930 ноҳияи Калбаҷар бо масоҳати 1936 км² дар ҳайати ҶШС Озарбойҷон таъсис ёфт, ки маркази маъмурии он шаҳраки навъи шаҳрӣ буд (мақомаш 20 январи соли 1960 таъйин шуда буд) [6] Калбаҷар, ки аз соли 1980 мақоми шаҳрро гирифт.

Ҷанги Қарабоғ[вироиш | вироиши манбаъ]

Бо оғози ҷанги Қарабоғ, ноҳияи Калбаҷар, ки дар байни Вилояти Мухтори Кӯҳистони Қарабоғ (НКАО) ва Арманистон ҷойгир шуда буд ва аз қисми боқимондаи Озарбойҷон дар шимол, бо қаторкӯҳҳо ҷудо шудааст, дар ним муҳосира қарор дошт. Аз тобистони соли 1992 вазъи аҳолии маҳаллӣ то андозае беҳтар шуд, зеро озарбойҷониҳо қисми шимолии НКАО-и собиқро ишғол карданд ва алоқа тавассути Мардакерт барқарор карда шуд. Пас аз он ки нерӯҳои Арманистон минтақаи Мардакертро бозпас гирифтанд, ноҳияи Калбаҷар пурра баста шуд (зеро ағбаҳо ҳанӯз барфпӯш буданд). Пеш аз ишғоли ноҳия аз ҷониби нерӯҳои Арманистон, аҳолии минтақа тақрибан 60 ҳазор нафарро ташкил медод, ки асосан озарбойҷониҳо ва курдҳо буданд, ки баъдтар маҷбур шуданд хонаҳои худро тарк кунанд. Дар ҷараёни амалиёти забти Калбаҷар нерӯҳои Арманистон алайҳи мардуми осоишта зӯроварӣ ба кор бурда, ба сӯи онҳо оташ кушоданд ва гаравгон гирифтанд [7].

Давраи байниҷангӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Пас аз ба охир расидани ҷанг дар Қарабоғ, ноҳияи Калбаҷар пурра аз ҷониби Ҷумҳурии эътирофнашудаи Ҷумҳурии Қарабоғи Кӯҳӣ таҳти назорат буд. Аҳолии собиқи он дар Озарбойҷон ҳамчун муҳоҷирони дохилӣ маскан гирифта буданд.

То аввали солҳои 2000-ум шаҳри Калбаҷар дар харобаҳо боқӣ монда буд. Баъдтар, он, ба монанди бисёр қаламравҳои берун аз НКАО-и собиқ, вале дар зери назорати Арманистон боқӣ монд, арманиҳо - ҳамчун гурезагон аз қисматҳои Озарбойҷон бозомада, ки пас аз ҷанг таҳти назорати Озарбойҷон монда буданд, ҷойгир карда шуданд, инчунин онҳое, ки бо сабабҳои иқтисодӣ аз худи Арманистон омадаанд дар инҷо маскан гирифта буданд [8] ва ба минтақаи Шаумяни ҶҚК НКАО-и собиқ дохил карда шуданд. Дар аввал ин шаҳрак беназорат буд, аммо бо гузашти вақт дар Калбаҷар мақомоти маҳаллӣ шуъбаҳои полис ва дигар мақомоти давлатиро таъсис доданд ва рушди инфрасохтор аз ҷониби диаспораи арманӣ аз ҷиҳати молиявӣ ҳавасманд карда шуд. Аз соли 2007 инҷониб сиёсати маскункунии Калбаҷар сиёсати роҳбарияти маҳаллии Арманистон шудааст. Тибқи гуфтаи сардори Департаменти демография ва муҳоҷирати Вазорати меҳнати ҶҚК НКАО-и собиқ Арарат Бахтамян, ҳукумат ба ашхоси дорои мақоми "муҳоҷирон ва гурезагон", ки дар Калбаҷар маскан шудаанд, масолеҳи сохтмонӣ, мебел ва асбобҳои ошхона ҷудо кардааст ва инчунин онҳоро бо ҷуброн барои ҳезум ва барқ таъмин кардааст [9]. Ба сармоягузорон имтиёзҳо дода мешуд. Вазорати корҳои хориҷии Озарбойҷон сиёсати маскункунии Арманистонро ҳамчун як амали ғайриқонунии вайронкунии ҳуқуқи байналмилалии башардӯстона, аз ҷумла Созишномаҳои Женева соли 1949 ва протоколҳои иловагии онҳо арзёбӣ кард [10].

.

Дар соли 2018 аллакай дар Калбаҷар 600 нафар зиндагӣ мекарданд, барқ ва интернет насб карда шуд, мактаби нав сохта шуд, якчанд дӯконҳо ва як бонк кор мекарданд. Вақте ки дар ин ҷо аз Арманистон роҳи автомобилгарди нав сохта шуд, мушкилоти марбут ба дастнорасии шаҳрак ҳал шуданд [8] (қаблан алоқа бо Арманистон танҳо тавассути долони Лачин имконпазир буд).

Муноқишаи мусаллаҳона дар Қарабоғи Кӯҳӣ дар соли 2020[вироиш | вироиши манбаъ]

Ҳангоми низои мусаллаҳонаи нав дар Қарабоғи Кӯҳӣ дар тирамоҳи соли 2020, Қувваҳои Мусаллаҳи Озарбойҷон қаламравҳои назаррас дар Қарабоғи Кӯҳиро таҳти назорати худ гирифтанд, аз ҷумла шаҳри аз ҷиҳати стратегӣ муҳим Шушаро [11]. Ин амалиётҳои ҷангӣ нимашаби 10 ноябри соли 2020, пас аз чанд соати имзои баёнияи оташбас аз ҷониби сарони Озарбойҷон, Арманистон ва Русия дар Қарабоғи Кӯҳи ба поён расид. Тибқи яке аз нуқтаҳои изҳорот, Арманистон уҳдадор шудааст, ки то 15 ноябри соли 2020 ноҳияи Калбаҷарро ба Озарбойҷон баргардонад [12]. Аммо, дар роҳи ягонаи аз Калбаҷар ба Арманистон, аз як тараф, гурезаҳои арманӣ аз Келбоҷар ва гурезаҳое, ки аз Арманистон ба Ханкенди бармегаштанд, аз тарафи дигар буданд [13]. 15 ноябр маълум шуд, ки "бо назардошти банд будани роҳи ягона аз Калбаҷар ба Арманистон ва шароити обу ҳаво" Озарбойҷон розӣ шуд, ки хуруҷи нерӯҳоро то 25 ноябри соли 22020 ба таъхир андозад [14]. 25 ноябр Президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев дар паёми худ ба мардум эълон кард, ки ноҳияи Калбаҷар таҳти назорати артиши Озарбойҷон пурра гузаронида мешавад [15].

Хуруҷи аҳолии Арманистон аз Калбаҷар бо сӯзондани хонаҳо ва хароб кардани инфрасохтори шаҳрвандӣ "барои он ки душман онро ба даст наоварад" ва инчунин нобуд кардани дарахтони ҷангалҳо гузаштааст [16].

Аҳолӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Мувофиқи барӯйхатгирии умумииттифоқии аҳолии СССР дар соли 1989, дар Калбаҷар 7 246 нафар зиндагӣ мекарданд [17].

Таркиби миллӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Соли барӯйхатгирӣ 1939 [18] 1970 [19] 1979 [20]
Озарбойҷониҳо 962 (88,3%) ↗ 4 698 (98,4%) ↗ 5 569 (99,4%)
Арманиҳо 42 (3,9%) ↘ 22 (0,5%) ↗ 3 (0,1%)
Курдҳо 0 (0,0%) 2 (0,1%) ↗ 4 (0,1%)
Русҳо ва укроинҳо 66 (6,1%) ↘ 21 (0,4%) ↘ 14 (0,2%)
дигарон 19 (1,7%) 32 (0,6%) 14 (0,2%)
Ҷамъ 1,089 4775 5604

Аксҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Санги мазори (хачкар)-и Калбаҷар
    Санги мазори (хачкар)-и Калбаҷар
  • Манзараҳои Калбаҷар
    Манзараҳои Калбаҷар
  • Манзараҳои Калбаҷар
    Манзараҳои Калбаҷар
  • Манзараҳои Калбаҷар
    Манзараҳои Калбаҷар

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ Президент Азербайджана Ильхам Алиев обратился к народу. Министерство обороны Азербайджана. 25 ноябри 2020 санҷида шуд.
  2. ↑ Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti / Под ред. Р. Алиевой. — B.: Şərq-Qərb, 2007. — Т. I. — С. 272. — 304 с. — ISBN 978-9952-34-155-3.
  3. ↑ Словарь топонимов Армении и прилегающих областей. — Шаблон:Ер., 2001. — Т. 5. — С. 340.
  4. ↑ Памятные записи армянских рукописей XV в / Сост. Л. С. Хачикян. — 1955. — Т. I. — С. 24.
  5. ↑ Кавказский календарь. Тифлис 1912(пайванди дастнорас — таърих). 27 Январ 2021 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 9 июли 2012.
  6. ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. № 7 (991), 1960 г.
  7. ↑ Human Righs Watch/Helsinki. II. Violations of the rules of war, April 1993 - February 1994 // The seizure of Kelbajar by Karabakh Armenian Forces - April 1993. — New York • Washington • Los Angeles • London • Brussels. — December 1994. — P. 12—14. — ISBN 1-56432-142-8.
  8. ↑ 8.0 8.1 Джошуа Кучера. Для армян это не оккупированные территории, а родина, Eurasia.net (10 августи 2018).
  9. ↑ Нунэ Айрапетян. Новые подходы в программах заселения, Hetq.am (6 сентябри 2019).
  10. ↑ А. Мамедов. Армения незаконно заселяет оккупированные территории Азербайджана – МИД, Интерфакс-Азербайджан (15 августи 2020).
  11. ↑ Почему Азербайджан выиграл войну в Карабахе? Отвечают военные эксперты(рус.). BBC News Русская служба (11 ноябри 2020). 11 ноябри 2020 санҷида шуд.
  12. ↑ Заявление Президента Азербайджанской Республики, Премьер-министра Республики Армения и Президента Российской Федерации(рус.). Президент России. 11 ноябри 2020 санҷида шуд.
  13. ↑ На дороге из Карабаха в Армению образовалась многокилометровая пробка
  14. ↑ Армения попросила Азербайджан дать отсрочку на вывод войск из Кельбаджара
  15. ↑ Алиев заявил о переходе Кельбаджарского района под контроль Азербайджана. ТАСС. 25 ноябри 2020 санҷида шуд.
  16. ↑ Пустеющая земля. Репортаж из Нагорного Карабаха: Что происходит на передаваемой Азербайджану территории. РБК. 15 ноябри 2020 санҷида шуд.
  17. ↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей.. www.demoscope.ru. 5 Декабри 2017 санҷида шуд.
  18. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Кельбаджарского района по переписи 1939 года.
  19. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Кельбаджарского района по переписи 1970 года.
  20. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Кельбаджарского района по переписи 1979 года.
Озорбойҷон Ин мақолаи нопурра аз ҷуғрофияи Озорбойҷон мебошад.
Шумо метавонед бо пурра кардани ин ба Википедия кумак кунед.


Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Калбаҷар&oldid=1378805"