Jump to content

Физулӣ

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Физулӣ
озарбойҷонӣ: Füzuli
Кишвар  [[|]]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис 1827
Баландӣ
 416 ± 1 м
Вақти минтақавӣ UTC+4
Аҳолӣ
Аҳолӣ
 Парвандаҳо дар Викианбор

Физулӣ (озарбойҷонӣ: Füzuli) — шаҳр дар Озарбойҷон, маркази маъмурии ноҳияи Физулӣ дар Озарбойҷон аст.

Мувофиқи тақсимоти маъмурию ҳудудии Ҷумҳурии эътирофнашудаи Қарабоғи Кӯҳӣ, ки шаҳрро аз соли 1993 то 2020 назорат мекард, онро Варанда (арманӣ. Վարանդա) номгузорӣ карда буданд [2][3][4] ва ба ноҳияи Ҳадрут дохил шуда буд. 17 октябри соли 2020 ин шаҳр пурра таҳти назорати Озарбойҷон гузашт.

Топонимия

[вироиш | вироиши манбаъ]

Соли 1959 шаҳр ба ифтихори шоир Муҳаммад Физулӣ номгузорӣ карда шуд [5].

Ҷуғрофия

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар дарё ҷойгир аст. Куручай (шохоби Араз ), 32 км шимолу ғарбтар аз истгоҳи роҳи оҳани истгоҳи Ҳорадиз.

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Деҳаи қаблии Қарабулаг - аз соли 1827 посгоҳи русӣ, шаҳри Карягино, ки ба номи полковник Павел Карягин гузошта шудааст, аз соли 1905 маркази маъмурии ноҳияи Карягинск буд [6]. Соли 1959 онро ба ифтихори шоир Физулӣ иваз карданд.

11 августи соли 1872 дар деҳаи Молокани Қарабулоғи ноҳияи Шуша сӯхтори калон рух дод, ки аз 24 хона 22 хона сӯхт. Сокинон бесарпаноҳ монданд. Сокинони деҳаҳои ҳамсоя ба кумаки онҳо омаданд ва қурбониёни сӯхторро расонданд, гарчанде ки ҳамимонони онҳо набошанд ҳам, бо қарзи нони ғалладона ва маводи ғизоӣ кумаки хеле хуб пазируфтанд [7].

Дар солҳои Шӯравӣ ин шаҳр маркази маъмурии вилояти Физулии РСС Озарбойҷон буд.

Дар натиҷаи ҷанги якуми Қарабоғ, ин қаламрав як қисми ба ном камарбанди амнияти Қарабоғи Кӯҳӣ буд, ки берун аз қаламрави Ҷумҳурии Қарабоғи Қарабоғи соли 1991 эълоншуда воқеъ буд, ки соли 1993 таҳти назорати нерӯҳои Арманистон қарор гирифт ва баъдан ба Ҷумҳурии Қарабоғи Кӯҳӣ дохил карда шуд. Тибқи тақсимоти маъмурию ҳудудии Ҷумҳурии эътирофнашудаи Қарабоғи Кӯҳӣ, он дар минтақаи Ҳадрути СММ ҷойгир аст, мувофиқи тақсимоти маъмурию ҳудудии Озарбойҷон, шаҳр ҳамчун маркази маъмурии вилояти Физулӣ буд аз Озарбойҷон, ки қисме аз он, аз рӯи СММ қатъномаҳои Шӯрои Амният аз соли 1993 [8][9] ишғол аз тарафи нерӯҳои Арманистон дониста шуд...

Президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев парчами Озарбойҷонро дар болои шаҳри Физулӣ барафрохта истодааст. 16 ноябри соли 2020

17 октябри соли 2020, ба гуфтаи президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев ва инчунин расонаҳои Озарбойҷон ва Туркия, нерӯҳои мусаллаҳи Озарбойҷон шаҳри Физулиро таҳти назорати худ гирифтанд [10]. Рӯзи дигар дар вебсайти Вазорати мудофиаи Озарбойҷон видеои шаҳри Физулӣ ва маросими барафрохтани парчами Озарбойҷон дар назди бинои маъмурияти маҳаллӣ нашр шуд [11]. Дар акс даромадгоҳи Физулӣ аз ҷанубу шарқ, харобаҳои шаҳр, шаҳраки низомӣ нишон дода шудааст. Оштӣ бо харитаҳои моҳвораӣ нишон дод, ки ин бино, ки дар болои он парчам бардошта шудааст, дар шафати шаҳраки низомӣ, дар ҷанубу шарқи он ҷойгир аст [12]. Дар як гузориши дигари видеоӣ, вазорат хабар дод, ки ҳангоми озод кардани шаҳр артиши Озарбойҷон як қисми низомии Арманистонро бо миқдори зиёди таҷҳизот ва лавозимоти ҷангии партофташуда асир гирифт [13][14].

16 ноябри соли 2020 Президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев ба ин шаҳр ташриф овард ва парчами Озарбойҷонро дар қаламрави собиқ лагери низомии нерӯҳои Арманистон дар Физулӣ афрохт.[15]

Дар моҳи январи соли 2021 Президенти Озарбойҷон Илҳом Алиев барои сохтани як фурудгоҳи байналмилалӣ дар шаҳри Физулӣ дастур дод [16].

Аҳолӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Мувофиқи "тақвими қафқозӣ" -и соли 1912 дар деҳаи Карягинои ноҳияи Карягинии вилояти Елизаветпол 550 нафар, аксаран русҳо зиндагӣ мекарданд [17].

Мувофиқи барӯйхатгирии умумииттифоқии соли 1989 аҳолии шаҳр 17 090 нафарро ташкил медод [18].

Таркиби миллӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]
Соли барӯйхатгирӣ 1939 [19] 1959 [20] 1970 [21] 1979 [22]
Озарбойҷониҳо 4.799 (80,6%) ↗ 8.961 (87.3%) ↗ (86,0%) ↗ 11 390 (87,0%)
Русҳо ва украинҳо 314 (5,3%) ↘ 253 (2,5%) ↗ 640 (5,7%) ↗ 975 (7,4%)
Арманиҳо 795 (13,4%) ↗ 982 (9,6%) ↘ 860 (7,6%) ↘ 678 (5,2%)
дигарон 45 (0,7%) 70 (0,7%) 75 (0,6%) 48 (0,3%)
Ҷамъ 5 953 10266 11253 13,091

Иқтисод

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пеш аз ҷанг заводҳои зерин кор мекарданд: заводҳои равған ва панир, шаробсозӣ, маснуоти оҳану бетонӣ, асфалт; фабрикаи бофандагӣ.

Фарҳанг

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пеш аз ҷанг дар шаҳр театри халқӣ , хонаи маданият ва китобхонаи оммавӣ ҷойгир буд [23]. Инчунин, дар шаҳр муҷассамаи шоир Физулӣ гузошта шуд [23] (моҳи декабри соли 2020, рӯзноманигорони Озарбойҷон пораҳои ёдгории комилан харобшударо дар қаламрави харобаҳои шаҳр ва ҳудуди боғро пайдо карданд, ки ин ёдгорӣ замоне буд ҷойгир шудааст, комилан калон шудааст) [24].

Пайвандҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]
  • Фузулӣ - мақола аз Энсиклопедияи бузурги Шӯравӣ
  • Фузулӣ - мақола аз Луғати Энсиклопедияи Калон

Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Füzuli şəhərinə yola salınmış ilk köç mənzil başına çatıb
  2. ↑ Brady Kiesling & Raffi Kojian. Martuni Region // [1]. — 2001. — ISBN 978-9993052289, 9993052280.(англ.)
  3. ↑ Settling the Nagorno-Karabakh conflict: Proposals negotiated from 1994 to 2008(англ.). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 9 марти 2012.
  4. ↑ Brady Kiesling & Raffi Kojian. . — 2001. — С. 80—81. — ISBN 978-9993052289, 9993052280.(англ.)
  5. ↑ Сборник законов Азербайджанской ССР и Указов Президиума Верховного Совета Азербайджанской ССР. 1938-1962 гг.. — Баку: Верховный Совет Азербайджанской ССР, 1962. — С. 74.
  6. ↑ Карягино // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  7. ↑ НАГ, ф. 5/12. д. 2374, лл. 5-125
  8. ↑ S/RES/874 (1993) — Резолюция 874 (1993), принятая Советом Безопасности ООН на его 3292-м заседании 14 октября 1993 года
  9. ↑ S/RES/884 (1993) — Резолюция 884 (1993), принятая Советом Безопасности ООН на его 3313-м заседании 12 ноября 1993 года
  10. ↑ Алиев заявил о взятии под контроль города Физули и семи сел // Коммерсантъ, 17.10.2020.
  11. ↑ В центре освобожденного от оккупации города Физули поднят Азербайджанский флаг – ВИДЕО (18.10.2020).
  12. ↑ Азербайджан опубликовал еще одно видео из Физули
  13. ↑ Захвачена воинская часть противника - ВИДЕО (18.10.2020).
  14. ↑ Захвачены боевая техника и боеприпасы противника - ВИДЕО (18.10.2020).
  15. ↑ Ильхам Алиев и первая леди Мехрибан Алиева побывали в освобожденных от оккупации Физулинском и Джебраильском районах, в том числе в городах Физули и Джебраил
  16. ↑ Алиев распорядился построить в Карабахе международный аэропорт
  17. ↑ Кавказский календарь. Тифлис 1912(пайванди дастнорас — таърих).(пайванди дастнорас)
  18. ↑ Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей
  19. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Физулинского района (Карягинского района) по переписи 1939 года.
  20. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Физулинского района (Карягинского района) по переписи 1959 года.
  21. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Физулинского района по переписи 1970 года.
  22. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Физулинского района по переписи 1979 года.
  23. ↑ 23.0 23.1 АСЭ, 1987.
  24. ↑ В центре города Физули обнаружены руины памятника азербайджанскому поэту Мухаммеду Физули
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Физулӣ&oldid=1378815"