Jump to content

Нуқус

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Город
Нукус
ӯзбекӣ: Nukus / Нукус
қарақалп. Nókis/Нөкис
Нишон
Нишон
42°27′53″ с. ш. 59°36′08″ в. д.HGЯO
Кишвар  [[|]]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис 1860
Масоҳат
  • 221 км²
Баландии марказ 76 м
Минтақаи замонӣ UTC+05:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ
Шиносаҳои ададӣ
Нишонаи почта 230100
Дигар
Награды Шаблон:Орден Дустлик
nukus.uz
Нукус дар харитаи
Нукус
Нукус
 Парвандаҳо дар Викианбор

Нуқус[1][2][3], Нукус (ӯзбекӣ: Нукус, Nukus, қарақалп. Нөкис, Nókis) — шаҳр дар Узбекистон, пойтахти Ҷумҳурии Қароқалпоқистон.

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Шахри Нуқус дар ҷои шаҳраки қадимии Шурча сохта шудааст. Ба гуфтаи бостоншиносон, шаҳрак дар асри IV пеш аз милод пайдо шудааст ва то асри IV мелод вуҷуд дошт.

Дар айни замон омӯзиши осори он душвор аст (ҳоло дар ин ҷо қабристон мавҷуд аст), аммо тибқи маълумоти мавҷуда метавон гуфт, ки шаҳрак яке аз иншооти мудофиавӣ буд, ки сарҳади давлати қадимаи Хоразмро фаро гирифтааст, инчунин роҳи обии Амударёро назорат мекард.

Дар солҳои 60-уми асри 19 деҳаи Нукус (Нуқис) дар инҷо пайдо шуд (қароқалп. Нуқис номи яке аз қабилаҳои қарақалпоқҳо аст, ки ба номи қабилаи муғул Нохос бармегардад).

Аввалин зикри Нукус ҳамчун қалъаи ҳарбӣ ба асри 12 рост меояд, аммо он иншооти ибтидоӣ нигоҳ дошта нашудаанд.

Қалъа соли 1874, пас аз он ки Турткули ҳозира (собиқ Петроалександровск) ба маркази департаменти Амударёи вилояти Сирдарёи империяи Русия ва қароргоҳи сардори шӯъбаи Амударёи низомиёни Туркистон табдил ёфт, аз нав барқарор карда шуд.

Ва ин қалъа дер давом накард - соли 1907 аз нав сохта шуд (боқимондаҳо то имрӯз боқӣ мондаанд). Дар соли 1874 дар ин ҷо истгоҳи гидрометеорологӣ сохта шуд, ки он дар поёноби Амударё аввалин ва ягона чунин истгоҳ гардид.

Таърихи навтарини шаҳр чандон пурбор нест. Маълум аст, ки соли 1887 барои аҳолие, ки дар калъа зиндагӣ мекард, мактаб кушода шуд, ки қариб ду сол кор кард. Дар як вақт беморхона кушода шуд.

Дар ибтидо аҳолии қалъа қарақалпоқҳо буданд, ки шуғли асосии онҳо деҳқонӣ ва чорводорӣ буданд (мардон ба таври илова ба шикор машғул буданд). Оҳиста-оҳиста намояндагони миллатҳои дигар ба шаҳр кучида омаданд.

Илова бар ин, хатари шуста шудани Амударёи пуроб ҳамеша дар болои шаҳри Турткули акнун маркази Қароқалпоқия овезон буд, зеро он ба дарё наздик буд (онҳоро ҳамагӣ 12 км аз ҳам ҷудо мекарданд).

Дар назди ҳукумат масъалаи ба ҷои бехавф кучондани маркази вилоят меистод ва метавон гуфт, ки бахти Нукус омад кард — 2 ноябри соли 1930 ҳукуматдорон қарор доданд, ки ин шаҳрро пойтахти Қарақалпоқистон эълон кунанд.

Барои тасдиқҳо ва тадбирҳои тайёрӣ якуним сол лозим шуд ва аллакай аз 1 апрели соли 1932 сокинони Нукус шаҳри хешро пойтахти Қарақалпоқистон номида метавонистанд.

Дар наздикии Нукус дар солҳои Ҳокимияти Советӣ лаборатория ва полигоне мавҷуд буд, ки дар он, аз ҷумла, доруи асаби Новичок санҷида мешуд. Объект дар солҳои 1990 аз ҷониби нерӯҳои ИМА [4][5] нобуд карда шуд.

Дар соли 2022 тазоҳуроти оммавӣ ба амал омад[2].

Ҷуғрофия

[вироиш | вироиши манбаъ]

Нукус дар қисми ҷанубии Қарақалпоқистон, дар соҳили рости Амударё, 800 км шимолу ғарби ш. Тошканд (1255 км бо роҳи автомобилгард) ҷойгир аст.

Қисматҳои ҷанубӣ ва шарқии шаҳрро биёбони Қизилқум иҳота кардааст. Қисмати шимолии шаҳр бо резишгоҳи Амударё ҳамсарҳад аст. Аз байни шаҳри Нукус канали магистралии Қизкеткен (Дустлик) ва канали Анасой (Қаттагар) мегузарад.

Аҳолӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]
Сол 1933 1939 1959 1974 1987 1989 1991 1998 1999 2006 2010 2014 2016 2017 2018 2019 2020 2021 (барои 1 апрел)
Аҳолӣ,
ҳазор нафар 		11 10 [6] 39 [6] 88 [6] 152 170.3 [7] 180 [8] 197 199 [9] 257,8 271.4 295.2 303.8 [10] 309.9 [11] 312.1 [12] 316.3 [13] 319.8 [14] 325.1

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ Мирзиёев вазъи Қароқалпоқистонро бо Путин баррасӣ кардааст(тоҷ.). Радиои Озодӣ. 7 июли 2022 санҷида шуд.
  2. ↑ 2.0 2.1 Тазоҳурот дар Узбекистон. Дар Қарақалпоқистон чӣ мехоҳанд?(тоҷ.). Радиои Озодӣ. 7 июли 2022 санҷида шуд.
  3. ↑ Sputnik Тоҷикистон. Боздошти созмондиҳандагони ошӯб дар Нуқуси Ӯзбекистон(тоҷ.). Sputnik Тоҷикистон (20220702T1525+0500). 7 июли 2022 санҷида шуд.
  4. ↑ Вил Мирзаянов: «Новичок» можно синтезировать или украсть, но применить его смогут немногие(пайванди дастнорас — таърих). Русская служба Би-би-си, Вашингтон (16 марти 2018). 21 марти 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 17 марти 2018.
  5. ↑ В британской лаборатории не смогли установить происхождение «Новичка»(пайванди дастнорас — таърих). Росбизнесконсалтинг (3 апрели 2018). 3 апрели 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 26 май 2021.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 по БСЭ
  7. ↑ перепись 1989(пайванди дастнорас — таърих). 5 Декабри 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 21 октябри 2006.
  8. ↑ «Современный толковый словарь»: изд. «Большая Советская Энциклопедия», 1997
  9. ↑ по Microsoft Encarta 2006
  10. ↑ Количество населения в Республике Каракалпакстан по состоянию на 2016 год. Портал открытых данных Республики Узбекистан(пайванди дастнорас — таърих). 25 марти 2016 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 15 июни 2018.
  11. ↑ Число постоянных жителей в Республики Каракалпакстан на 1 октября 2017 года. Портал открытых данных Республики Узбекистан(пайванди дастнорас — таърих) (2017). 18 августи 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 18 августи 2018.
  12. ↑ НӨКИС ҚАЛАСЫ ҲАҚҚЫНДА МАҒЛЫЎМАТ(пайванди дастнорас — таърих). 25 сентябри 2018 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 сентябри 2018.
  13. ↑ Население. СОВЕТ МИНИСТРОВ РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН ПОРТАЛ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ВЛАСТИ РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН(пайванди дастнорас — таърих). 18 июли 2019 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 17 июли 2019.
  14. ↑ Статистика бойынша Қарақалпақстанда ең көп халық Нөкис қаласында жасайды. Районлардағы адам саны(пайванди дастнорас — таърих). Informaсiyalɩq portal. 6 феврали 2020 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 6 феврали 2020.
Ӯзбакистон Ин мақолаи нопурра аз ҷуғрофияи Ӯзбакистон мебошад.
Шумо метавонед бо пурра кардани ин ба Википедия кумак кунед.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Нуқус&oldid=1389712"