Дубай

Вироиши пайвандҳо
Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Шаҳр
Дубай

دبي
Парчам Нишон
Парчам Нишон
Кишвар  Имороти Муттаҳидаи Арабӣ
Координатаҳо 25°16′11″ с. ш. 55°18′34″ в. д.HGЯO
Амир Муҳаммад ибни Рашид Ал Мақтум
Таъсис 1833
Масоҳат 1610[1][2][3] км²
Навъи иқлим хушк
Аҳолӣ 3 331 420 нафар (2020)
Ҳайати динӣ мусулмонҳо
суннӣ
Номи қавмӣ дубайиҳо
Коди телефон +9714
Дубай дар харитаи
Дубай
Дубай
 Парвандаҳо дар Викианбор

Дубай (ар. دبيّ‎) — бузургтарин шаҳр дар Имороти Муттаҳидаи Арабӣ ва бандарӣ, маркази маъмурии иморати Дубай, муҳимтарин маркази тиҷоративу молиявии Иморот ва тамоми Шарқи Наздик мебошад[4]. Дар соҳили Халиҷи Форс ҷойгир аст.

Дар давраи солҳои 1954-1971, он маркази маъмурии протекторати бритониёии Аҳдномаи Уммон буд. Дубай конфронсҳои гуногун, фестивалҳо, намоишгоҳҳо ва ғайра баргузор мекунад, намоишгоҳи ҷаҳонии Expo-2020 маҳз дар ҳамин шаҳр баргузор шуда буд.[5].

Таърих[вироиш | вироиши манбаъ]

Мақолаи асосӣ: Таърихи Дубай

Синну соли боқимондаҳои ботлоқзори бостонии мангров, ки дар наздикии Дубай ҳангоми сохтмони шабакаҳои коллекторӣ кашф шудааст, тақрибан 7 ҳазор сол арзёбӣ мешавад. Тақрибан 5 ҳазор сол пеш хати соҳилӣ, ки ба дарунӣ ақибнишинӣ мекард, намуди муосир гирифт, дар ҳоле ки қаламравро қум фаро гирифта буд[6][7]. Пеш аз исломикунонӣ, мардуми маҳаллӣ ба Баҷай (ё Баҷар) ибодат мекарданд[8].

Ҳудудҳок, ки шаҳр дар он ҷойгир аст, аз асри VI пеш аз милод тобеи сулолаи форсии Ҳахоманишиён, дар асрҳои III-VI мелодӣ ба Сосониён тааллуқ дошт. Дар асри VII ба ин ҷо ислом омад ва ҳудуд ба Хилофати Араб дохил шуд. Дар асри VIII шоҳигарии Дубай дар шуриши зидди волии халифа иштирок карда, дар натиҷаи он дар миёнаҳои асрҳои VIII—IX ҳокимони Дубай воқеан мустақил буданд. Дар охири асри IX онҳо зери ҳукмронии Аббосиён қарор гирифтанд. Дар асри XIII ба ин ҷо Хулагуиён ҳуҷум карданд. То асри XVIII Португалия, Сафавиён, Туркия, Умон ва ваҳҳобиҳо барои ин қаламрав мубориза мебурданд[9]. Тоҷири марворидҳои венетсӣ Гасперо Балбӣ, ки соли 1580 аз ин қисматҳо дидан кардааст, ҳангоми тавсифи бадастории марворид аз Дубай (Dibei) ёдовар шудааст[10]. Аз асри XVIII баҳрнавардони маҳаллӣ, ки асосан ба тиҷорати соҳилӣ машғул буданд, бо ширкати «East India Company», ки дар рақобат бо онҳо ғолиб меомад, дар муноқиша буданд ва бинобар ин бритониёиҳо ба ин мавзеъ «Соҳили роҳзанҳо» ном гузоштаанд. Соли 1820 ширкати «East India Company» бо ёрии қувваҳои ҳарбии ба ин ҷо барои муборизаи зидди роҳзанҳо фиристодашуда ба имзои ба ном муяссар гардид. Шартномаи умумӣ, ки дар натиҷаи он Умон ба 3 қисм тақсим шуд. Шартномаҳои солҳои 1835, 1839, 1853 ва 1892 боиси таъсиси протекторати Британияи Кабир гардид. Аз соли 1853 ин қаламрав як қисми Умони Шартномавӣ буд.

Аввалин зикри шаҳрак дар макони Дубай ба соли 1799 рост меояд. Дар ибтидои асри XIX аҳолии Дубай ҳамагӣ тақрибан 1200 нафар буд. Ин як шаҳраки хурде буд, ки бо деворҳои атрофи он ва қалъаи Ал-Фаҳидӣ дар маркази он муҳофизат карда мешуд. То соли 1833 он як қисми иморати Абу-Дабӣ буд, баъдтар, то истиқлолият дар соли 1971 он ба Умони Шартномавӣ дохил шуд. Аз соли 1833 Дубайро амирони сулолаи Ал Мактум идора мекунанд[11].

Дар давоми асри XIX ду фалокат ба сарвати шаҳр зарар расонд: соли 1841 дар шаҳр эпидемияи бемории гул ба амал омад, ки сокинонро маҷбур кард, ки ба шарқи Дейра ҳаракат кунанд ва соли 1894 сӯхтор дар Дейра фаро гирифта, аксари хонаҳоро хароб кард[12]. Бо вуҷуди ин, ҷойгиршавии ҷуғрофии шаҳр тоҷиронро аз тамоми минтақа ҷалб мекард. Амири Дубай бо хости ҷалби тоҷирони хориҷӣ андозҳоро поин бурд, ки тоҷирони Шарҷа, маркази тиҷоратии он замон дар минтақа ба шумор мерафт.

Бандари Дубай ба далели наздик будани худ ба хоки Эрони муосир (дар давраи зикршуда — ба давлати Қиҷорӣ) таваҷҷуҳи тоҷирони хориҷиро ба хусус аз ҳудуди давлати Қоҷор ба худ ҷалб намуд, ки аксари онҳо дар охир дар Дубай маскан гирифтанд ва дар ибтидои асри XX яке аз муҳимтарин бандарҳои халиҷи Форс буд[13]. Соли 1910 аҳолии шаҳр ҳамагӣ тақрибан 10 ҳазор нафар буд, бозор, ки дар соҳили Дейра ҷойгир буд, тақрибан аз 350 мағоза иборат буд. Истихроҷ ва содироти марворид дар Дубай то Бӯҳрони бузурги солҳои 1930-ум ривоҷ ёфт, ки саноати афзояндаи марворид дар Ҷопон монеъ мешуд.

Муддати тӯлонӣ Дубайро мебоист бо манфиатҳои ночизи ҳамсояи Абу-Дабӣ, ки аз нафт бой аст, қаноат кунад, аммо соли 1966 конҳои худро пайдо кард, гарчанде ки хеле бой бошад. Даромад аз истеҳсоли нафт аз соли 1969 cap шуд[14]. Саноати равнақи нафт воридшавии қувваи корӣ, асосан аз Ҳиндустон ва Покистонро талаб мекард, ки боиси он гардид, ки шумораи аҳолии шаҳр дар байни солҳои 1968 ва 1975 чор баробар афзоиш ёбад[15]. Даромади нафт дар ибтидо ба рушди шаҳр мусоидат кард, аммо захираҳои нафти Дубай хеле маҳдуданд ва сатҳи истеҳсолот паст аст, ки даромади нафт танҳо тақрибан 5% тамоми даромадҳоро ташкил медиҳад. Туризм, ҳавонавардӣ, амволи ғайриманқул, хидматрасонии молиявӣ асоси иқтисоди Дубайро ташкил карданд[16][17][18].

Ҷуғрофия[вироиш | вироиши манбаъ]

Он дар соҳили Халиҷи Форс дар шимолу шарқи пойтахт - Абу-Дабӣ, дар паҳлӯи Шарҷа ҷойгир аст. Координатаҳои ҷуғрофӣ: 25°15' арзи шимолӣ, 55°18' тули шарқӣ. Дарозии шаҳр 134 километр ва бараш 35 километр аст.

Иқлим[вироиш | вироиши манбаъ]

Иқлими Дубай бениҳоят гарм аст (иқлими хушки биёбони гарми BWib мувофиқи таснифоти Кёппен). Дубай яке аз гармтарин шаҳрҳои ҷаҳон маҳсуб мешавад. Ҳарорати миёнаи моҳи август (гармтарин моҳ) +35,1 °C буда, ҳадди миёнаи максималӣ одатан аз +40 °C зиёд мешавад, баъзан ҳарорат дар соя метавонад тақрибан ба 50 °C мерасад. Зимистонҳо сардтаранд, ҳарорати онҳо тақрибан ба тобистон дар маркази Русия мувофиқат мекунад, рӯзҳои гарм ва шабҳо салкин аст. Ҳарорати миёнаи моҳи январ +19 °C (сардтарин моҳ) аст.

Дар Дубай боришот кам аст (тақрибан 80 мм дар як сол), асосан дар нимаи дуюми зимистон (феврал-март) меборад, аз май то октябр боришот қариб ғайриимкон аст.

Минтақаҳои шаҳр[вироиш | вироиши манбаъ]

Минтақаҳои асосии шаҳр:

Иқтисод[вироиш | вироиши манбаъ]

Дубай — калонтарин шаҳр ва маркази савдо, молия ва сайёҳии Шарқи Наздик мебошад. Ин шаҳр мисли Шанхай бо суръат рушд карда истодааст. Сеюм шаҳр, баъд аз Гонконг ва Сингапур аз ҷиҳати гардиши содирот. Дар Дубай навъҳои андоз: андоз аз даромади ширкатҳо, андоз аз афзоиши капитал, андоз аз даромади шахсони воқеи, андози даромади ба ватан баргардонии муҳоҷирон вуҷуд надоранд. Ҳамчунин иморатҳои Муттаҳидаи Араб бо зиёда аз бист кишварҳои дунё шартнома оиди набастани андози дуҷониба дорад.

Бандари Дубай бо шарофати андозситонии пасташ дар минтақа барои гардиши молҳо, ҳамчунин тилло ҷои намоёнро ишғол мекунад.

Бизнес дар Дубай бо — минтақаҳои озоди иқтисодӣ равнақ ёфта истодааст.

Нақлиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

Инчунин нигаред: Метрои Дубай

Нақлиёт дар Дубай аз ҷониби Roads and Transport Authority (RTA), агентии ҳукумати Дубай, ки бо фармони амир соли 2005 таъсис ёфтааст, назорат мешавад[19][20]. Моҳи январи соли 2010 шумораи сокинони Дубай, ки аз нақлиёти ҷамъиятӣ истифода мебаранд, 6% буд[21].

Тибқи маълумоти соли 2023, нақлиёти ҷамъиятӣ дар Дубай яке аз арзонтаринҳо дар ҷаҳон мебошад. Сокинони шаҳр дар як моҳ 2,3 фоизи музди миёнаи меҳнатро барои нақлиёт сарф мекунанд[22].

Шаҳр дорои ду бандарҳои баҳрӣ, якчанд истгоҳи автобусҳо (калонтаринаш дар Бур Дубай) ва ду фурудгоҳи бузурги байналмилалӣ (Дубай ва Ал-Мактум) мебошад. Дар ин ҷо хатсайри автобусҳо инкишоф ёфтааст, баъзе истгоҳҳо кондитсионер доранд.

9 сентябри соли 2009 метрои Дубай кушода шуд, ки бидуни ронандагон кор мекунад.

30 апрели соли 2009 монорелс кушода шуд.

12 ноябри соли 2014 дар яке аз навоҳии шаҳр ҳаракати трамвай ба роҳ монда шуд.

Дар нақлиёти ҷамъиятӣ системаи ҷарима вуҷуд дорад. Маблағи ҷарима вобаста ба қонуншиканӣ аз 100 то 2000 дирҳамро ташкил медиҳад.

Нақлиёти рӯизаминӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Панҷ масири асосӣ (E 11, E 311, E 44, E 77 ва E 66) аз Дубай гузашта, шаҳрро бо дигар шаҳрҳо ва иморатҳо мепайвандад[23]. Паҳлӯҳои шарқӣ ва ғарбии шаҳрро пулҳои Al Maktoum, Al Garhoud Bridge, туннели Al Shindagha, Business Bay Crossing ва пули шинокунанда (Floating Bridge) мепайвандад[24].

Хизматрасонии системаи автобус ба 140 хатсайр хизмат мерасонад ва зиёда аз 109 миллион нафар одамонро (2008) интиқол медиҳад. То охири соли 2010 дар тамоми шаҳр 2100 автобус мавҷуд буд[25].

Мошинҳои таксӣ дар Дубай ранги кремӣ, танҳо ранги болопӯши мошин аз оператор вобаста аст. Taxi Dubai Corporation, як воҳиди RTA, бузургтарин оператор аст ва дорои таксиҳои болопӯши сурх мебошад. Соли 2009 Taxi Tryips 70 миллион сафарро анҷом дода, тақрибан ба 140,45 миллион мусофир хизмат расондааст[26][27][28].

Нақлиёти ҳавоӣ[вироиш | вироиши манбаъ]

Фурудгоҳи Байналмилалии Дубай (IATA: DXB) фурудгоҳи базавии Emirates Airlines ва Flydubai мебошад, ки ба Дубай ва дигар иморати кишвар хизмат мерасонад. Соли 2018 он ба 89,1 миллион мусофир хизмат расонида, 2,64 миллион тонна бор кашонид[29][30]. Emirates Airline як ширкати миллии ҳавопаймоии Дубай аст. Дар сатҳи байналмилалӣ фаъолият мекунад, соли 2014 он ба 142 самт беш аз 70 кишвари ҷаҳон дар тамоми қитъаҳои истиқоматӣ хизмат расонидааст[31].

Диданиҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Нигористон[вироиш | вироиши манбаъ]

  • Форт Ал-Фаҳидӣ, соли 1799 сохта шудааст
  • Хати сурхи метро
  • Манзараи хати метро
  • Дубай да шаб

Бародаршаҳрҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Дубай бародаршаҳрҳои зерин дорад:[32][33]:

Нигаред[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ[вироиш | вироиши манбаъ]

  1. ↑ Area of Dubai (en-GB). Imgur.
  2. ↑ City of Dubai (en-GB). Google Maps.
  3. ↑ Area of Dubai (en-GB). Google Maps Area Calculator Tool.
  4. ↑ The 2008 Global Cities Index. Foreign Policy(пайванди дастнорас — таърих) (15 октябри 2008). 20 апрели 2010 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 20 май 2010.
  5. ↑ Where is Dubai and Dubai city?(пайванди дастнорас — таърих). Thatsdubai.com (14 июни 2007). 12 марти 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 15 феврали 2013.
  6. ↑ History and Traditions of the UAE (PDF). 31 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 26 марти 2009.
  7. ↑ The old ... turned new(пайванди дастнорас — таърих). Travel & Culture (25 октябри 2001). 15 марти 2008 санҷида шуд.
  8. ↑ Ibrahim Al Abed, Peter Hellyer. United Arab Emirates: A perspective. — Trident Press, 2001. — ISBN 978-1-900724-47-0.
  9. ↑ Объединённые арабские эмираты // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
  10. ↑ The Coming of Islam and the Islamic Period in the UAE. King, Geoffrey R. (PDF). 20 апрели 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 январи 2013.
  11. ↑ Bani Yas(пайванди дастнорас — таърих). Sheikh Mohammed Official Website. 30 май 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 29 апрели 2009.
  12. ↑ Modernity and tradition in Dubai architecture. Karim, Luiza(пайванди дастнорас — таърих). Alshindagah.com. 31 июли 2009 санҷида шуд.
  13. ↑ «Dubayy». Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 сентябри 2013.. Encyclopædia Britannica. 2008
  14. ↑ Sampler & Eigner. Sand to Silicon. — UAE: Motivate, 2008. — С. 11. — ISBN 9781860632549.
  15. ↑ Historic population statistics (PDF)(пайванди дастнорас — таърих). 31 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 26 марти 2009.
  16. ↑ Oil share dips in Dubai GDP. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 26 сентябри 2013. AMEInfo (9 June 2007) Retrieved on 15 October 2007.
  17. ↑ Dubai economy set to treble by 2015 Бойгонӣ шудааст 3 ноябри 2014  сол. ArabianBusiness.com (3 February 2007) Retrieved on 15 October 2007.
  18. ↑ Dubai diversifies out of oil. AMEInfo (7 сентябри 2005). 12 августи 2008 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 19 Декабри 2008.
  19. ↑ RTA(англ.). The roads and transport authority website Dubai(пайванди дастнорас — таърих).
  20. ↑ Omar Shariff. Dubai traffic woes inflict losses of Dh4.6b a year(англ.). Gulf News(пайванди дастнорас — таърих) (7 December 2014). Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 августи 2009.
  21. ↑ Ashfaq Ahmed. RTA wants 30% of Dubai residents on public transport(англ.). Gulf News(пайванди дастнорас — таърих).
  22. ↑ ​Общественный транспорт Дубая назвали одним из самых дешевых в мире(рус.). russianemirates.com. Russianemirates.
  23. ↑ Dubai-Al Ain Road renamed(англ.). Gulf News(пайванди дастнорас — таърих).
  24. ↑ Восток и Запад Дубай: Мосты(пайванди дастнорас — таърих). 11 июли 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 25 июни 2010.
  25. ↑ Dubai buses may be privatised(англ.). The National(пайванди дастнорас — таърих) (9 June 2009).
  26. ↑ Dubai Metro gives boost to public transport in city(англ.). Gulf News(пайванди дастнорас — таърих). 27 апрели 2021 санҷида шуд.
  27. ↑ Home(англ.). Dubai Taxi Corporation(пайванди дастнорас — таърих).
  28. ↑ Dubai City Information and Travel Guide(англ.). Dubai.com(пайванди дастнорас — таърих).
  29. ↑ Dubai Airport records 89.1 million passengers in 2018(англ.). Avipeo(пайванди дастнорас — таърих) (31 January 2019). 28 феврали 2009 санҷида шуд.
  30. ↑ Ivan Gale. Dubai world’s sixth busiest airport(англ.). The National(пайванди дастнорас — таърих) (30 April 2008). 28 феврали 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 11 январи 2010.
  31. ↑ Our Destinations(англ.). Emirates(пайванди дастнорас — таърих).
  32. ↑ Dubai's sister cities. dubaicityguide. 14 сентябри 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  33. ↑ Twinning Cities Agreements. UAE Official Website. 14 сентябри 2011 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  34. ↑ Twinning agreement brings a taste of Spain to Dubai UAE – The Official Web Site – News(пайванди дастнорас — таърих). Uaeinteract.com. 14 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  35. ↑ Dubai, Detroit ink sister-city accord UAE – The Official Web Site – News(пайванди дастнорас — таърих). Uaeinteract.com. 14 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  36. ↑ Dubai, Granada discuss cooperation UAE – The Official Web Site – News(пайванди дастнорас — таърих). Uaeinteract.com. 14 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  37. ↑ Los Angeles cultural body takes Dubai as sister city UAE – The Official Web Site – News(пайванди дастнорас — таърих). Uaeinteract.com. 14 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  38. ↑ Dubai sister/twin cities list. Dubaicityguide.com. 20 апрели 2013 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  39. ↑ Dubai partners with the U.S. city of Phoenix UAE – The Official Web Site – News(пайванди дастнорас — таърих). Uaeinteract.com. 14 июли 2009 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2013.
  40. ↑ Dynamic Busan – City Government – Sister Cities – Dubai(пайванди дастнорас — таърих). English.busan.go.kr. 14 июли 2009 санҷида шуд.

Адабиёт[вироиш | вироиши манбаъ]

Пайвандҳо[вироиш | вироиши манбаъ]

Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Дубай&oldid=1368272"