Ноҳияи Ҳисор

Ноҳияи маъмурӣ
Ноҳияи Ҳисор
38°32′ с. ш. 68°33′ в. д.
Кишвар	Тоҷикистон
Тобеъи	НТҶ
Шомили	1 шаҳр, 1 шаҳрак, 8 ҷамоат
Маркази маъмурӣ	Ҳисор
Таърих ва ҷуғрофиё
Таърихи таъсис	29 январи соли 1932
Масоҳат	1 982,1 км²
Вақти минтақавӣ	UTC+05:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ	331 400 нафар (2022)
Миллият	тоҷикон, ӯзбакҳо, қирғизҳо
Мазҳаб	мусулмонон: суннӣ-ҳанафӣ
Забони расмӣ	тоҷикӣ
Шиносаҳои ададӣ
Сарвожа	HI
Рамзи ISO 3166-2	TJ.RR.HI
Коди телефон	+992 3139
Нишонаи почта	735020
Домени интернет	.tj
Коди мошинҳо	TJ08
Вебгоҳи расмӣ
Парвандаҳо дар Викианбор

Ноҳияи Ҳисор (форсӣ: ناحیۀ حصار‎) — яке аз ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ дар кишвари Тоҷикистон аст.

Ин ноҳия 29 январи соли 1932 дар бахше аз вилояти Сталинободи ҶШС Тоҷикистон таъсис ёфта аст.

Маркази ин ноҳия шаҳраки Ҳисор аст, ки 26 км ғарбтар аз шаҳри Душанбе дар канори рӯди Хонақоҳ ва Ҷӯи калони Ҳисор ҷойгир аст.

Ҷойгоҳ

Ноҳияи Ҳисор бо сарзамине 1982,1 км² дар водии Ҳисор ҷой дорад. Дар шимол бо ноҳияи Айнии вилояти Суғд, дар ҷануб — бо ноҳияи Рӯдакӣ, дар ғарб — бо ноҳияи Шаҳринав ва дар шарқ — бо ноҳияи Варзоб аз ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ҳаммарз аст.

Аз шимоли ноҳияи Ҳисор ба ҷануби он рӯди Хонақоҳ мегузарад.

Мардум

Бино бар саршумори соли 2010 аҳолии ноҳия 244,0 ҳаз. тан бошанда доштааст. Мардуми ноҳияи Ҳисор ба забонҳои тоҷикӣ ва узбакӣ сухан мегӯянд.

сол	2014	2015	2019	2020
аҳолии деҳот (ҳаз. нафар)	227,4	↗233,8	↗259	↗264,7
аҳолии шаҳрӣ	38,5	↗39,6	↗42,6	↗43,4

Бахшбандӣ

Бар асоси Қонуни тақсимоти кишварӣ, ноҳияи Ҳисор 1 шаҳрак (Ҳисор) ва 10 ҷамоат дорад:

Ҷамоатҳои ноҳияи Ҳисор
Ҷамоат	Аҳолӣ
шаҳраки Ҳисор	20524
Алмосӣ	15029
Деҳқонобод	13698
Дурбат	14136
Карамкӯл	15152
Мирзо Ризо	18538
Навобод	19496
Хонақоҳ	20500
Хонақоҳи Боло	20392
Шарора	8291

Ҳукумат

Сарвари ноҳияи Ҳисор Раиси Ҳукумати он аст, ки аз ҷониби Раиси Ҷумҳури Тоҷикистон таъйин мегардад. Ниҳоди қонунгузори ноҳияи Ҳисор — Маҷлиси намояндагони халқӣ мебошад, ки аз тарафи ҳама мардуми ноҳияи Ҳисор ба муддати 5 сол интихоб мешавад.

Таърих

Сарзамине, ки ҳамакнун ноҳияи Ҳисор дар он ҷой дорад, дар садаҳои миёна «Шумон» (форсӣ: «شومان»‎) ном доштааст ва дар роҳномаҳо ва таърихномаҳои қадим ба гунаи «Сумон» (форсӣ: «سومان»‎) низ навишта шудааст. Дар «Ҳудуд-ул-олам мин-ал-Машриқ илал-Мағриб» омада: «Шумон шаҳрест устувор ва бабаро кӯҳ ниҳода ва гирди ӯ борае кашида ва ӯро куҳандизест бар сари кӯҳ ниҳода ва андар миёни куҳандиз чашмаи обаст бузург. Аз вай заъфарон хезад бисёр». Шумон дар қисмати болооби рӯди Қубодиён ва шимоли Пули Сангин ва шаҳри Вошҷирд (Висагирд, акнун - Файзобод) воқеъ буд, ки ба гуфтаи Истахрӣ ба андозаи Тирмиз вусъат дошт ва ба масофати андаке дар ҷануби он қалъаи бузурги Шумон вокеъ буд. Муқаддасӣ дар «Аҳсан ал-тақосим» гӯяд: «Шумон маконе пурҷамъият ва ободу неку аст». Шарафуддин Алии Яздӣ дар «Зафарномаи Темурӣ» аз ин қалъа ба номи «Ҳисори Шодмон» (форсӣ: «حصار شادمان»‎) ёд карда ва ғолибан онро ба сурати мухтасар «Ҳисор» (форсӣ: «حصار»‎) ё «Ҳисорак» (форсӣ: «حصارک»‎) навишта ва имрӯз ҳам «Ҳисор» маъруф аст. Шоёни ёдоварист, ки вожаи «ҳисор» арабӣ ва маънояш «диж» ва «қалъа» аст. Қалъае, ки ҳамакнун дар 5-километрии шимолу ғарбии шаҳри Душанбе қарор дорад, бозмонда аз ҳамон шаҳри Шумон аст, ки дар садаҳои XV – XVII м. «Ҳисори Шодмон», яъне «қалъаи Шодмон», номида мешуд. Бар асари касрати талаффуз «Шодмон» аз он афтоду «ҳисор» монд ва исми хос - «Ҳисор» – гашт.

Дар оғози садаи XX ин қалъа тахтгоҳи беки Ҳисор Шоҳимардонқул буд ва дар заминларзаи 8 сентябри соли 1907 вайрон шуд ва аз он танҳо як дарвоза ва ду бурҷ дар миёни ду кӯҳ барҷой монда аст. Пас аз он заминларза Шоҳимардонқул ба қалъаи Душанбе кӯчид ки дар он замон маркази яке аз амлокдориҳояш буд ва аз он пас Душанбе тахтгоҳи беки Ҳисор шуд.

Даврони шуравӣ

Ноҳияи Ҳисор то соли 1920 амлокдории бекигарии Ҳисори Аморати Бухоро, солҳои 1920- 1924 тумани Ҳисори вилояти Душанбеи Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро ном дошт. Солҳои 1924-1927 туманҳои Қаратоғ ва Ҳисор вилояти Ҳисори Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистонро ташкил медоданд. Соли 1929-1930 қисми таркибии ноҳияи Шаҳринави ҳозира округи Ҳисор буд. Солҳои 1932-1939 ноҳияи Ҳисори Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ва аз соли 1939 ноҳияи Ҳисори вилояти Сталинободи Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ном гирифт. Ноҳияи Ҳисор аз давраи таъсисёбиаш то ба ҳоло бо чандин тағйиротҳои ҳудудӣ рӯ ба рӯ шуда, гоҳе марзашро аз ҳисоби ноҳияҳои гирду атрофаш васеъ намудаанд, замони дигаре аз марзаш он минтақаҳоро боз ба ноҳияҳои ҳамсоя баргардондаанд ё ноҳияи наверо аз ҳисоби як қисм заминҳояш таъсис додаанд. Ба силсилаи ин тағйирот як назари иҷборӣ андозем, мебинем, ки бо қарори Ҳукумати марказии ҷумҳурӣ аз 29 январи соли 1932 аз ҳайати ноҳияи Шаҳринав шӯроҳои ҷамоатҳои Арбобӣ, Бедак, Хонақоҳ, Ноҷӣ ва Ҳисор ва аз ноҳияи Сталинобод ҷамоатҳои Шайнак ва Чоряккорон ҷудо карда, ноҳияи мустақили Ҳисор ташкил дода шуд. Мувофиқи тақсимоти маъмурӣ ноҳияи Ҳисор дар ҷануб бо ноҳияи Лақай – Тоҷик (ҳозира Рӯдакӣ), дар шарқ бо шаҳри Сталинобод (ҳозира Душанбе), дар шимол бо қаторкӯҳҳои Ҳисор, дар ғарб бо ноҳияи Шаҳринав ҳамсарҳад гардид. Дар ноҳия соли таъсисёбӣ 27 ҳазору 147 нафар дар 160 деҳа истиқомат доштанд, ки 71 фоизашро тоҷикон, 25,4 фоизро ӯзбекҳо ва 3,6 фоизро дигар миллатҳо ташкил медоданд. Як деҳаи руснишин – «Благодарное» дар ҷамоати ҳамонвақтаи Ҳисор (ҳоло он минтақа дар ҳудуди ҷамоати Сомон мебошад) мавҷуд буд. Яке аз ҷамоатҳои калонтарини ноҳия ҷамоати Ҳисор ба шумор мерафт, ки ҳудудаш деҳаҳои зиёде ва аҳолии бисёрро дар бар мегирифт. Аз ин рӯ, Ҳукумати ҷумҳурӣ ҷойиз донист, ки аз ҳисоби ин ҷамоати калон як ҷамоати нав таъсис дода шавад. Худи ҳамон сол ҷамоати Қарамқул бо маркази маъмурӣ дар деҳаи Белайдуз ташкил ёфт. Ҷамоати Чоряккорон бошад, боз ба ихтиёри ноҳияи Сталинобод гузашт. Ҳамин тариқ, ҳудуди маъмурии ноҳияи Ҳисор аз 7 шӯрои ҷамоат - Арбобӣ (аҳолиаш 3486 нафар, шумораи деҳаҳо 21, марказаш деҳаи Арбобӣ), Хонақоҳ (аҳолӣ 4800 нафар, шумораи деҳаҳо 29, марказаш деҳаи Хонақоҳи Кӯҳӣ ), Ноҷӣ (аҳолӣ 4430 нафар, шумораи деҳаҳо 15, марказаш деҳаи Тӯда), Ҳисор (аҳолӣ 7236 нафар, шумораи деҳаҳо 22, марказаш деҳаи Ҳисор), Бедак (аҳолӣ 1799 нафар, шумораи деҳаҳо 12, марказаш деҳаи Бедак), Шайнак (аҳолӣ 2257 нафар, шумораи деҳаҳо 15, марказаш деҳаи Шайнак), Қарамқул (аҳолӣ 3139 нафар, шумораи деҳаҳо 20, марказаш деҳаи Белайдуз) иборат шуд. Маркази маъмурии ноҳия дар деҳаи Хонақоҳ, дар стансияи роҳи оҳан буд. 7 марти соли 1933 номи маркази маъмурии ноҳия – деҳаи Хонақоҳ дар асоси қарори КИМ Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон ба деҳаи (ҳоло шаҳрак)-и Ҳисор иваз гардид. Ноҳияи Ҳисор пеш аз ҷанги ҷаҳонии дуюм 4 нуқтаи телефон, 6 Шӯрои деҳот, 86 колхоз, 1 стансияи барқӣ, 1 стансияи телефон, 37 нуқтаи савдо, 1 ҳаммом, 1 кинотеатр, матбаа, беморхона барои 25 кат, 1 дорухона, 1 ошхона, 45 мактаб доштааст. Дар майдони 4791га пахта кишт мекардаанд. Дар солҳои охири Ҳукумати Шӯравӣ (Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон) дар ноҳия 8 колхоз, 13 совхоз, 1 корхонаи чорвофарбеҳкунии байни хоҷагӣ, корхонаҳои саноатии калони иттиҳодияи истеҳсолии «Гидростройматериалы», корхонаи ғаллақабулкунии ордистеҳсолкунанда, фабрикаи шоҳибофии Шаҳринав, филиалҳои иттиҳодияҳои бофандагию истеҳсолии матоъҳои пахтагин, «Гулдаст», «Чевар», комбинати истеҳсолии нобиноён, заводи маҳсулоти фулузӣ, заводи консервабарории Чиптӯра, комбинати шароббарории иттиҳодияи агросаноатии «Шаҳринав», чандин ташкилотҳои сохтмонӣ, аз қабили ПМК–ҳои 2, 7, 22, 25, 10, муассисаҳои нақлиётии рақамҳои 2 ва 14, шабакаи алоқа дар якҷоягӣ бо почта, чандин муассисаҳои соҳаи маориф, тандурустӣ, фарҳанг, комбинати хидмати маишӣ бо сартарошхонаҳо, ателеҳои дӯзандагӣ, сехҳои пойафзолдӯзӣ ва намудҳои дигари хидматрасонӣ ва ғайра мавҷуд буданд.