Ҷаҳиш ба мӯҳтаво

Бишкек

Вироиши пайвандҳо
Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Шаҳр
Бишкек
қирғ. Бишкек
Парчам Нишон
Парчам Нишон
Кишвар  Қирғизистон
Мэр Dzhunushaliev Aibek Dzhanyshbekovich[d][1]
Таърих ва ҷуғрофиё
Таъсис 1825
Аввалин номбарӣ 1760
Номҳои пешина Пишпек (то 1926)
Фрунзе (1926-1991)
Масоҳат
Баландии марказ 750 м
Минтақаи замонӣ UTC+6:00
Аҳолӣ
Аҳолӣ 1,053,915 [2] тан (2019)
Агломератсия зиёда аз 1 млн.
Миллият қирғизҳо, инчунин русҳо (23,0%), ӯйғурҳо (1,6%), тоторҳо (1,5%), кореягиҳо (1,4%), ӯзбекҳо (1,4%), қазоқҳо (1,1%), украиниҳо (1%), дунганҳо (0,5%)
Эътиқодот мусалмонон, масеҳиён
Номи қавмӣ бишкекӣ
Шиносаҳои ададӣ
Пешшумораи телефон +996 312
Нишонаҳои почта 720001-720083[3]
Коди мошин B, E ва 01
meria.kg
(қирғ.)(рус.)(англ.)
 Парвандаҳо дар Викианбор

Бишке́к (қирғ. Бишкек) — пойтахт, маркази маъмурӣ, сиёсӣ, фарҳангӣ ва тиҷоратии Ҷумҳурии Қирғизистон мебошад. Воҳиди махсуси маъмуриро ташкил мекунад, ки маркази маъмурии ноҳияҳои ҷумҳурӣ низ ҳаст. Шаҳр дар шимоли Қиргизистон ҷойгир шудааст.

Масоҳати шаҳри Бишкек 169,9 км² — ро ташкил мекунад[5]. Аҳолиаш 860 ҳазор нафарро ташкил мекунад (бо аҳолии атрофаш 1 млн нафар, 2012).

Номгузорӣ (Этимология)

[вироиш | вироиши манбаъ]

Шаҳрак дар мавзеи собиқ қалъаи Хонии Қӯқанд Пишпек соли 1878 таъсис ёфтааст. Соли 1925 дар ҷаласаи мотамгузорӣ бахшида ба хотираи ҳамватани марҳум М.В. Фрунзе азбаски дар забони қирғизӣ садои "ф" вуҷуд надорад ва ҷамъи ҳамсадоҳо дар аввали калима қобили қабул нест, мардуми маҳаллӣ ин номро Пурунзе хондаанд. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва истиқлоли Қирғизистон масъалаи тағйири номи пойтахт ба миён омад. Маълум шуд, ки этимологияи номи аслии Пишпек маълум нест; наздиктарин ном ба ин вожа калимаи қирғизи Бишкек буд - кӯзае, ки барои ҷунбонидани қимиз истифода мешуд . Маълум нест, ки ин моликияти ҳоҷагидорӣ чӣ гуна метавон бо номи қалъа алоқаманд бошад, аммо дар соли 1991 калимаи Бишкек ҳамчун номи нави пойтахт қабул карда шуд [6] .

Дар бораи пайдоиши топоними «Бишкек» ду назарияи асосӣ вуҷуд дорад.

Шаҳрак дар мавзеи собиқ қалъаи Хонии Қӯқанд Пишпек соли 1878 таъсис ёфтааст. Соли 1925 дар ҷаласаи мотамгузорӣ бахшида ба хотираи ҳамватани марҳум М.В. Фрунзе азбаски дар забони қирғизӣ садои "ф" вуҷуд надорад ва ҷамъи ҳамсадоҳо дар аввали калима қобили қабул нест, мардуми маҳаллӣ ин номро Пурунзе хондаанд. Пас аз пошхӯрии Иттиҳоди Шӯравӣ ва истиқлоли Қирғизистон масъалаи тағйири номи пойтахт ба миён омад. Маълум шуд, ки этимологияи номи аслии Пишпек маълум нест; наздиктарин ном ба ин вожа калимаи қирғизи Бишкек буд - кӯзае, ки барои ҷунбонидани қимиз истифода мешуд . Маълум нест, ки ин моликияти ҳоҷагидорӣ чӣ гуна метавон бо номи қалъа алоқаманд бошад, аммо дар соли 1991 калимаи Бишкек ҳамчун номи нави пойтахт қабул карда шуд [6] .

Ривоятҳои халқӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Тибқи ривоятҳо, ин ном ба садаи XVIII алоқаманд аст, вақте, ки дар задухӯрдҳои байни қазоқҳо ва қирғизҳо, қаҳрамон - Бишкек ботур (паҳлавон) нақши калидӣ бозидааст. Ба шарафи ӯ қалъаи навтаъсис «Бишкек» номида шуд [7] .

Топоними забонӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Тадқиқотчӣ Сапаралиев топоними « Пишкух »-ро ( суғ. Piškuḥ ), кашф кардааст, ки маънои "кӯҳе, ки хушбахтӣ меорад" маънидод мешавад. Бо мурури замон ин ном метавонист ба воситаи шакли мобайнии «Пишпек» ба «Бишкек» табдил ёбад [7] .

Ҷуғрофия

[вироиш | вироиши манбаъ]

Бишкек дар водии Чу, дар доманаи қаторккӯҳи Қирғизистон ҷойгир аст.

Иқлим

[вироиш | вироиши манбаъ]
Иқлими Бишкек
Нишондод Янв. Фев. Март Апр. Май Июн Июл Авг. Сен. Окт. Нояб. Дек. Сол
Максимуми миёна, °C 2,4 4,1 13,1 19,5 24,4 30,0 32,7 31,7 26,0 18,7 11,1 3,7 18,1
Ҳарорати миёна, °C −2,5 −0,3 7,6 14,0 18,2 23,3 25,6 24,4 19,1 12,5 5,9 −0,8 12,2
Минимуми миёна, °C −7,4 −4,7 2,0 7,9 11,9 16,5 18,4 17,1 12,1 6,2 0,5 −5,5 6,3
Сарчашма: www.weatheronline.co.uk

Таърих

[вироиш | вироиши манбаъ]

Бишкек (то 1926 Пишпек, 1926-91 Фрунзе), пойтахти Ҷумҳурии Қирғизистон (аз соли 1991), маркази маъмурии вилояти Чу, воҳиди мустақили маъмурӣ-ҳудудӣ. Соли 1825 чун қалъаи Пишпек (Бишкек)-и хонии Хӯқанд бунёд ёфтааст. Дар авв. соли 1860 қалъа аз тарафи лашкариёни Россия забт карда шуда, хароб гардид. Соли 1918 дар ҳайати Ҷумҳурии мухтори Туркистон, аз 1924 маркази Вилояти мухтори Қароқирғиз (аз 1925-Қирғизистон) дар ҳайати ИҶШС. Соли 1926 (ба шарафи сарлашкари шӯравӣ М. В. Фрунзе) номи Фрунзеро гирифт. Аз соли 1926 пойтахти ҶМШС Қирғизистон ва аз 1936-пойтахти ҶШС Қирғизистон.

Аз соли 1870 лоиҳаи ба шаҳри замонавӣ табдил додани Бирҷ (Бишкек) тарҳрезӣ шуд. Аз соли 1930 сохтмони оммавӣ оғоз гардид.

Бирҷ ҳамчунин маркази илму маърифати мамлакат буда, дар он мактабҳои олӣ, интҳои таҳқиқотӣилмӣ, академияҳо (аз ҷумла Институтидавлатии санъати ба номи Бирҷ Бейшеналиева, Донишгоҳи миллии ба номи Ж. Баласанян, Донишгоҳи техникии ба номи И. Раззоқов, Донишгоҳи сохтмон, нақлиёт ва меъмории Қирғизистон, Донишгоҳи кишоварзии ба номи К. Скрябин, Донишгоҳи байналмилалии Қирғизистон, Институтиолии ҳарбии Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Қирғизистон, Академияи давлатии тиббии ба номи И. К. Охунбоев, Академияи молиявӣ иқтисодӣ ва ғайра) фаъолият доранд. Дар Бирҷ Академияи илмҳои миллии Қирғизистон, осорхонаҳои таърихӣ, санъати тасвирӣ, ҳайкалтарошӣ дар майдони кушод, осорхонаи инфиродии (хонамузейи) М. В. Фрузне (дар Бирҷ таваллуд шудааст), осорхонаи инфиродии С. А. Чуйков, бостоншиносӣ (археологӣ), зоологӣ, минерология ва заминшиносӣ (геология), зиёда аз 20 боғи истироҳатӣ, театрҳои опера ва балет, драмавӣ, лухтак, инчунин филармония ва киностудияи «Қирғизфилм» мавҷуд аст. Бирҷ маркази тиҷорати минтақавӣ буда, дар ин ҷо додугирифти тиҷоратии Россия, Қазоқистон ва Хитой ба амал меояд.

Аҳолӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Аҳолиаш 965,9 ҳазор нафар (2017) [8]. Асосан қирғизҳо, инчунин русҳо (23,0 %), ӯйғурҳо (1,6 %), тоторҳо (1,5 %), кореягиҳо (1,4 %), ӯзбекҳо (1,4 %), қазоқҳо (1,1 %), украиниҳо (1 %), дунганҳо (0,5 %) зиндагонӣ мекунанд.

Иқтисодиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]

Бишкек маркази иқтисодии кишвар аст.

Дар соли 2011 дар шаҳр ба маблағи 28108,4 миллион сом маҳсулоти саноат истеҳсол карда шуд, ки 17,2 % афзуд. Аз ҳачҷми умумии хизматрасонӣ дар кишвар 58,7 % ба Бишкек рост меояд. Маоши миёнаи моҳона дар моҳҳои январ-ноябри соли 2011 12035 сомро ташкил дод, ки аз сатҳи ҷумҳурӣ 1,4 баробар зиёд аст [9]. Бишкек барои дигар минтақаҳои ҷумҳурӣ донор аст [10] . Минтақаи озоди иқтисодии «Бишкек» дар канори пойтахт ҷойгир аст [11] .

Дар соли 2011 дар шаҳр ба маблағи 28108,4 миллион сом маҳсулоти саноатӣ истеҳсол карда шуд, ки он 17,2 % афзуд. Аз ҳаҷми умумии хизматрасонӣ дар ҷумҳурӣ, 58,7 % ба Бишкек рост меояд. Маоши миёнаи моҳона дар моҳҳои январ-ноябри соли 2011 12035 сомро ташкил дод, ки аз сатҳи ҷумҳурӣ 1,4 баробар зиёд аст [12] . Бишкек барои дигар минтақаҳои ҷумҳурӣ донор аст [13] . Минтақаи озоди иқтисодии «Бишкек» дар канори пойтахт ҷойгир аст [14] .

Саноат

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар шаҳр ҳамаи соҳаҳои истеҳсолоти саноатӣ фаъол аст. Дар байни онҳо асосӣ: мошинасозӣ ва металлкоркунӣ, саноати сабук ва хурокворӣ, энергетика мебошанд. Ба корхонаҳои бузурги саноатии Бишкек инҳо дохил мешаванд: Нерӯгоҳи гармидиҳии Бишкек, Корпоратсияи «Дастан», «Кока-Кола Бишкек Боттлерс », «Бишкек-Дан-Азик [15] » ; Ҷамъиятҳои саҳҳомӣ : «Бишкексют [16] », Заводи мошинсозии Бишкек [17], «Киргизавтомаш », Заводи оҳану бетони Бишкек [18], корхонаҳо-иттиҳодияҳои «Булгари» [19], «Жилдиз [20]», ««Байпак [21]» .

Корхонаҳои саноатӣ дар ғарб ва шарқи Бишкек ҷойгиранд. Аз ҷумла: комбинати орди « Акун [22]», ҶСК «Қиргизмебел [23]», истеҳсолкунандаи нӯшокиҳои миллии «Шоро» [24], ҶСК «Северэлектро» [25] ва маркази барқу гармӣ [26] .

Тиҷорат

[вироиш | вироиши манбаъ]
МУМ-Айчурек
Маркази "Вефа" (аз рост)

Бишкек як маркази тиҷоратии минтақавӣ буда, маркази байни Чин, Қазоқистон ва Русия мебошад. Дар Бишкек макони калонтарин бозори яклухт ва чакана дар Осиёи Марказӣ Дордой, калонтарин бозори автомобил "Азамат" ва як қатор бозорҳои дигар: Ош (бозор), Аламүдин (бозор), Орто-Сай (бозор), Ала-Арча-2 (бозор), Нарбото, Худойберген ва ғайра ҷойгиранд. Инчунин Маркаҳои бузурги тиҷоратии «Vefa», «Bishkek Park», «Dordoi Plaza», «Таш-Рабат», «МУМ-Айчурек», «Весна»(собиқ « Рахат Палас»), «Караван», «Asia Mall», «Детский Мир», «Табилга», «МОТО», «БЕТА СТОРЕС», «БЕТА СТОРЕС 2», ТРЦ «Tommi».

Дар шаҳр намояндагиҳои ширкатҳои бузурги байналмилалӣ, аз қабили Mercedes-Benz, Audi-VW, Sumitomo, Federal Express, DHL, UPS, LG-Electronics, Daewoo, Philips, Siemens, Panasonic, Reemtsma, Coca-Cola, Samsung, Toyota, Kia ва ғайра мавҷуданд.

Молия

[вироиш | вироиши манбаъ]

Шӯъбаҳои асосии бонкҳои зерин дар Бишкек ҷойгиранд: «Элдик Банк», «Айыл Банк» (ҳарду моликияти давлатӣ), Бонки Инвеститсионӣ ва Кредити Қирғизистон, Демир Қирғиз Интернешнл Банк, MBANK, Керемет Банк, OptimaBank, O!Bank, BakaiBank, Dos-CredoBank, FinanceCreditBank, KyrgyzKommertsBank ва ғайра.

Чанде пеш дар Бишкек аввалин бонки необонки дар бозори Осиёи Марказӣ ба роҳ монда шуд: “Симбанк”, таҳти идораи “Финтех Фарм”.

Меҳмонхонаҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]
Меҳмонхонаи "Ҷаннат"

Дар Бишкек меҳмонхонаҳои калон мавҷуданд: «Ҷаннат», «Хаятт», «Ак-Кеме», «Достук», «Дамас», «Саякат», «Ысык-Кёл», «Семетей», «Бишкек», «Ала-Тоо», «Эльдорадо» «NOVOTEL Bishkek City Center» ва ғайра.

Бинои провайдери интернет: Қирғизистонтелеком(JET)

Интернет ва алоқаи мобилӣ

[вироиш | вироиши манбаъ]

Дар шаҳр маркази назарраси корбарони интернет ва мобилӣ мавҷуд аст. Интернет тавассути хатҳои оптикӣ таъмин карда мешавад. Зиёда аз 10 провайдерҳои интернетӣ мавҷуданд, ки калонтаринашон: AsiaInfo, Jet, ElKat, Megaline, FastNet, Aknet, Saima Telecom, Homeline, Transfer мебошанд. Минтақаи фарогирии интернет қариб 90% шаҳрро ташкил медиҳад.

Алоқаи мобилиро дар шаҳр чаҳор оператор бо тамғаҳои «Билайн», « MegaCom», « О!», «изи» муаррифӣ мекунанд.


Роҳҳо ва нақлиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]

Ба воситаи роҳи оҳан ва роҳҳои автомобилгард бо шарҳои Алмаато, Тошканд мепайвандад. Аэропорти байналмилалӣ (Манас) дорад. Бишкек маркази бузургтарини иқтисодӣ ва саноати мамлакат мебошад. Саноати мошинсозӣ ва таҳ­вили филиззот (электротехника, асбобсозӣ, мошинҳои ки­шоварзӣ), саноати сабук ва хӯрокворӣ тараққӣ кардааст.


Адабиёт

[вироиш | вироиши манбаъ]

Пайвандҳо

[вироиш | вироиши манбаъ]

Эзоҳ

[вироиш | вироиши манбаъ]
  1. ↑ https://bishkek.gov.kg/ru/administration
  2. ↑ Population 2019-2020.
  3. ↑ Отделения связи. Бишкек. 8 апрели 2017 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 3 май 2017.
  4. ↑ http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2015/Table08.xls
  5. ↑ Demographic yearbok 2012 / United Nations. — Sixty-third issue. — N. Y., 2013. — P. 284. — 746 p.
  6. ↑ 6.0 6.1 Поспелов, 2002.
  7. ↑ 7.0 7.1 Петров В.Г. (2005). Пишпек исчезающий. p. 7–8. 
  8. ↑ Численность населения областей, районов, городов и поселков городского типа Кыргызской Республики в 2017 г. Бойгонӣ шудааст 8 апрели 2022  сол. постоянное население на 1 января 2017 года, наличное население 995,7 тыс. жителей
  9. ↑ Итоги социально- экономического развития регионов за январь-декабрь 2011 года(рус.). Министерство финансов Кыргызской Республики (6 феврали 2012). 2 октябри 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 октябри 2012.
  10. ↑ Анвар Бектемиров. Бишкек – город-донор(рус.). Аргументы и Факты (7 сентябри 2012). 2 октябри 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 21 феврали 2013.
  11. ↑ fez.kg — вебгоҳи расмии СЭЗ «Бишкек»(рус.)(англ.)(чинӣ)
  12. ↑ Итоги социально- экономического развития регионов за январь-декабрь 2011 года(рус.). Министерство финансов Кыргызской Республики (6 феврали 2012). 2 октябри 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 16 октябри 2012.
  13. ↑ Анвар Бектемиров. Бишкек – город-донор(рус.). Аргументы и Факты (7 сентябри 2012). 2 октябри 2012 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 21 феврали 2013.
  14. ↑ fez.kg — вебгоҳи расмии СЭЗ «Бишкек»(рус.)(англ.)(чинӣ)
  15. ↑ Открытое акционерное общество "Бишкек-Дан-Азык", ИНН 00509199510057 в Кыргызстане - ОсОО.KG(англ.). www.osoo.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  16. ↑ Kyrgyz Stock Exchange. www.kse.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  17. ↑ Kyrgyz Stock Exchange. www.kse.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  18. ↑ Завод ЖБИ г. Бишкек, Кыргызстан — Ведущий производитель железобетонных изделий (ru-RU). 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  19. ↑ ОсОО "Булгаары". cci.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  20. ↑ Общество с ограниченной ответственностью "Жылдыз", ИНН 02307199610078 в Кыргызстане - ОсОО.KG(англ.). www.osoo.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  21. ↑ Общество с ограниченной ответственностью «Кыргызско-Корейская Чулочно-носочная фабрика Байпак компани», ИНН 00806201010142 в Кыргызстане - ОсОО.KG(англ.). www.osoo.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  22. ↑ Акун, мукомольный комбинат | Мука / Крупы в г. Бишкек, проспект Ден Сяопина, 308Б(рус.). Адреса Телефоны. 22 июни 2023 санҷида шуд.(пайванди дастнорас)
  23. ↑ Компании | ОАО «Кыргызмебель». dordoi.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  24. ↑ Компания Шоро. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  25. ↑ ЧуПЭС(рус.). www.severelectro.kg. 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 22 июни 2023.
  26. ↑ ТЭЦ г. Бишкек. ОАО «Электрические станции». 22 июни 2023 санҷида шуд. Баргирифта аз сарчашмаи аввал 30 май 2023.
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Бишкек&oldid=1444207"