Лашкарсолор: Тафовут байни таҳрирҳо

Мавод аз Википедиа — донишномаи озод
Browse history interactively
← Фарқияти аввалинаФарқияти баъдина →
Content deleted Content added
ВизуалӣВики-матн
х →‎Вожашиносӣ: дақиқсозӣ, сарчашмаҳо
х clean up using AWB
Сатри 6: Сатри 6:
| caption2 =
| caption2 =
| name = Лашкарсолор
| name = Лашкарсолор
| country = {{flag|Tajikistan}}
| country = {{парчамбандӣ|Tajikistan}}
| service branch = [[Артиш]]
| service branch = [[Артиш]]
| abbreviation = {{lang-fa|'''لشکرسالار'''}}
| abbreviation = {{lang-fa|'''لشکرسالار'''}}
Сатри 34: Сатри 34:
== Вожашиносӣ ==
== Вожашиносӣ ==


«''Лашкарсолор''» аз ду [[вожа]] сохта шудааст: ''[[лашкар]]'' ({{lang-fa|'''لشکر'''}} > {{lang-pal|''laškar''}}<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 52]</ref> > {{lang-peo|''*raxša-kara-''}} ‘''посдоранда; поянда''’ > эронии бостон: ''*raxš-'' + ''*kara-'' ‘''посдорӣ кардан''’)<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN: 978-600-6143-58-3. ҷ. 4, с. 2520.</ref>) + ''[[солор]]'' ({{lang-fa|'''سالار'''}} < {{lang-pal|''sālār''}} > {{lang-xpr|''sarδār''}} > [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: ''*sara-dāra-'')<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN: 978-600-6143-57-6. ҷ. 3, с. 1648.</ref>. Мақулаи дастурии ин вожа [[исм]] ва сохтвожаи он ба сурати [исм (''лашкар'') + [[исм]] (''солор'')] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «''[[Солор]]''» гунае дигар аз «''сардор''» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «''раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал''» дар номгузории симату дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад<ref>''Фарҳанги забони тоҷикӣ''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 2, с. 259</ref><ref>[https://archive.org/details/farhangitafsirii02naza/page/258 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ''. ҷ. 2, с. 259.]</ref>.
«''Лашкарсолор''» аз ду [[вожа]] сохта шудааст: ''[[лашкар]]'' ({{lang-fa|'''لشکر'''}} > {{lang-pal|''laškar''}}<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 52]</ref> > {{lang-peo|''*raxša-kara-''}} ‘''посдоранда; поянда''’ > эронии бостон: ''*raxš-'' + ''*kara-'' ‘''посдорӣ кардан''’)<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-58-3. ҷ. 4, с. 2520.</ref>) + ''[[солор]]'' ({{lang-fa|'''سالار'''}} < {{lang-pal|''sālār''}} > {{lang-xpr|''sarδār''}} > [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: ''*sara-dāra-'')<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-57-6. ҷ. 3, с. 1648.</ref>. Мақулаи дастурии ин вожа [[исм]] ва сохтвожаи он ба сурати [исм (''лашкар'') + [[исм]] (''солор'')] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «''[[Солор]]''» гунае дигар аз «''сардор''» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «''раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал''» дар номгузории симату дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад<ref>''Фарҳанги забони тоҷикӣ''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 2, с. 259</ref><ref>[https://archive.org/details/farhangitafsirii02naza/page/258 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ''. ҷ. 2, с. 259.]</ref>.


== Пешина ==
== Пешина ==


''Лашкар'' ҳамчун [[Ягони низомӣ|ягони размӣ]] нахустин бор дар [[сипоҳ]]и [[Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиён]] (550 – 330 то милод) падид омадаву «''бевара''» ({{lang-peo|'''''*baivara-'''''}}) номида мешуда ва онро «''беварабад''» ({{lang-peo|'''''*baivarapati-'''''}}) фармондеҳӣ мекард<ref>''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 19 n. 84</ref>. ''Бевара'' аз 10 [[Ҳанг|ҳазора]] ({{lang-peo|'''''*hazāra-'''''}}) ташкил мешуд ва 10 000 сарбозро дар бар мегирифт.
''Лашкар'' ҳамчун [[Ягони низомӣ|ягони размӣ]] нахустин бор дар [[сипоҳ]]и [[Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиён]] (550 – 330 то милод) падид омадаву «''бевара''» ({{lang-peo|'''''*baivara-'''''}}) номида мешуда ва онро «''беварабад''» ({{lang-peo|'''''*baivarapati-'''''}}) фармондеҳӣ мекард<ref>''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 19 n. 84</ref>. ''Бевара'' аз 10 [[Ҳанг|ҳазора]] ({{lang-peo|'''''*hazāra-'''''}}) ташкил мешуд ва 10 000 сарбозро дар бар мегирифт.


Дар сипоҳи [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.|250 то милод]] — [[224]]), ки созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буд<ref>[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 156]</ref>, ''бевара'' «'''''[[гунд]]'''''» ({{lang-xpr|''gund''}} ‘''[[лашкар]]; [[гурӯҳ]], даста''’<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 38]</ref> > эҳтимолан аз [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: ''*vr̥nda-'' ‘''[[сипоҳ]]; [[гунд]]''’<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN: 978-600-6143-58-3. ҷ. 4, с. 2447.</ref>) ном гирифта ва фармондеҳи он «'''''гунд-солор'''''» ({{lang-xpr|'''''gund-sālār'''''}}) хонда мешуд<ref>[https://the-eye.eu/public/WorldTracker.org/World%20History/Rome%20Byzantine%20Topics/Osprey%20-%20Elite%20110%20-%20Sassanian%20Elite%20Cavalry%20AD%20224-642.pdf ''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7]</ref>.
Дар сипоҳи [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.|250 то милод]] — [[224]]), ки созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буд<ref>[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 156]</ref>, ''бевара'' «'''''[[гунд]]'''''» ({{lang-xpr|''gund''}} ‘''[[лашкар]]; [[гурӯҳ]], даста''’<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 38]</ref> > эҳтимолан аз [[Забони эронии бостон|эронии бостон]]: ''*vr̥nda-'' ‘''[[сипоҳ]]; [[гунд]]''’<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-58-3. ҷ. 4, с. 2447.</ref>) ном гирифта ва фармондеҳи он «'''''гунд-солор'''''» ({{lang-xpr|'''''gund-sālār'''''}}) хонда мешуд<ref>[https://the-eye.eu/public/WorldTracker.org/World%20History/Rome%20Byzantine%20Topics/Osprey%20-%20Elite%20110%20-%20Sassanian%20Elite%20Cavalry%20AD%20224-642.pdf ''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7]</ref>.


Дар сипоҳи [[Давлати Сосониён|Сосониён]] (224 — 651 милодӣ) низ ҳамин радабандӣ ва номгузорӣ ба кор мерафта, вале ҳар ''гунд'' аз 5 ''[[Ҳанг|дирафш]]'' ({{lang-pal|«'''''drafš'''''»}}) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбозро дар бар мегирифт<ref>[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>. Фармондеҳи ''гунд'' дар сипоҳи Сосониён низ '''''гундсолор''''' ({{lang-pal|''gund-sālār''}}) номида мешуд<ref name="Daryaee">[https://ia802707.us.archive.org/2/items/SasanianPersia/tourajsasanianPersia.pdf ''Daryaee, Touraj''. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4. — p. 47]</ref>.
Дар сипоҳи [[Давлати Сосониён|Сосониён]] (224 — 651 милодӣ) низ ҳамин радабандӣ ва номгузорӣ ба кор мерафта, вале ҳар ''гунд'' аз 5 ''[[Ҳанг|дирафш]]'' ({{lang-pal|«'''''drafš'''''»}}) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбозро дар бар мегирифт<ref>[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>. Фармондеҳи ''гунд'' дар сипоҳи Сосониён низ '''''гундсолор''''' ({{lang-pal|''gund-sālār''}}) номида мешуд<ref name="Daryaee">[https://ia802707.us.archive.org/2/items/SasanianPersia/tourajsasanianPersia.pdf ''Daryaee, Touraj''. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4. — p. 47]</ref>.


Аммо аз миёнаҳои садаи V дар канори истилоҳи «''гунд''» истилоҳи «''[[лашкар]]''» ({{lang-pal|''laškar''}}) низ ба кор мерафтааст<ref>[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000. — р. 7]</ref>. Истилоҳи «''лашкар''» ({{lang-fa|'''لشکر'''}}) дар осори адабии форсӣ, бавижа «[[Шоҳнома]]», бисёр ба кор рафтааст<ref>[https://archive.org/details/farhangitafsirii01naza/page/718 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.]</ref>. Чунончи, [[Фирдавсӣ]] гуфта:
Аммо аз миёнаҳои садаи V дар канори истилоҳи «''гунд''» истилоҳи «''[[лашкар]]''» ({{lang-pal|''laškar''}}) низ ба кор мерафтааст<ref>[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000. — р. 7]</ref>. Истилоҳи «''лашкар''» ({{lang-fa|'''لشکر'''}}) дар осори адабии форсӣ, бавижа «[[Шоҳнома]]», бисёр ба кор рафтааст<ref>[https://archive.org/details/farhangitafsirii01naza/page/718 ''Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.]</ref>. Чунончи, [[Фирдавсӣ]] гуфта:
Сатри 48: Сатри 48:
Гузин кун зи [[гурдон]]и ''лашкар'' [[гурӯҳ]]<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 15]</ref>.</poem>
Гузин кун зи [[гурдон]]и ''лашкар'' [[гурӯҳ]]<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 15]</ref>.</poem>


Дар сипоҳи [[Давлати Сомониён|Сомониён]], [[Давлати Ғазнавиён|Ғазнавиён]] ва [[Давлати Салҷуқиён|Салҷуқиён]] фармондеҳи лашкарро «''солори лашкар''» ва «''амири лашкар''» мегуфтанд<ref>{{книга |автор= Ноҷӣ, Муҳаммадризо |заглавие= Фарҳангу тамаддуни исломӣ дар қаламрави Сомониён |ответственный= |ссылка= |место= Теҳрон |издательство= Амири Кабир |год= 1386 |том= |страниц= 904 |страницы= 252 |isbn= 964-00-1086-3|ref= http://libisbn.ru/Farhang-va-tamaddun-i-Islami-dar-qalamraw-i-Samaniyan--or--cnivishtah-i-Muhammad-Riza-Naji/1/bibgjha}}</ref>. Чунончи, «''солори лашкар''» дар «''Шоҳнома''» борҳо ба кор рафта ва аз бофтор чунин бар меояд, ки он мансабе поинтар аз ''[[сипаҳсолор]]'' буда ва мақоми ҷонишинӣ доштааст, чуноне ки ''генерал-лейтенант'' дар артишҳои урупоӣ муъовини ''генерал-полковник'' будааст:
Дар сипоҳи [[Давлати Сомониён|Сомониён]], [[Давлати Ғазнавиён|Ғазнавиён]] ва [[Давлати Салҷуқиён|Салҷуқиён]] фармондеҳи лашкарро «''солори лашкар''» ва «''амири лашкар''» мегуфтанд<ref>{{книга |автор= Ноҷӣ, Муҳаммадризо |заглавие= Фарҳангу тамаддуни исломӣ дар қаламрави Сомониён |ответственный= |ссылка= |место= Теҳрон |издательство= Амири Кабир |год= 1386 |том= |страниц= 904 |страницы= 252 |isbn= 964-00-1086-3|ref= http://libisbn.ru/Farhang-va-tamaddun-i-Islami-dar-qalamraw-i-Samaniyan--or--cnivishtah-i-Muhammad-Riza-Naji/1/bibgjha}}</ref>. Чунончи, «''солори лашкар''» дар «''Шоҳнома''» борҳо ба кор рафта ва аз бофтор чунин бар меояд, ки он мансабе поинтар аз ''[[сипаҳсолор]]'' буда ва мақоми ҷонишинӣ доштааст, чуноне ки ''генерал-лейтенант'' дар артишҳои урупоӣ муъовини ''генерал-полковник'' будааст:


<poem>Чунин гуфт [[солор]]и [[лашкар]] ба шоҳ,
<poem>Чунин гуфт [[солор]]и [[лашкар]] ба шоҳ,
Сатри 58: Сатри 58:
Бирафту ҷаҳондидагонро бибурд<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 376]</ref>.</poem>
Бирафту ҷаҳондидагонро бибурд<ref>[https://archive.org/stream/ShahnamaJildEPanjumTajikFarsi/Shahnama%20Jild%20e%20Panjum%20%28Tajik%20Farsi%29_djvu.txt ''Абулқосим Фирдавсӣ''. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 376]</ref>.</poem>


''Фарҳангистони Эрон'' бо пешниҳоди ''Анҷумани вожагузинии артиш'' дар соли 1935 «''лашкар''»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «''тумон''» ({{lang-fa|'''تومان'''}} > {{lang-mn|түмэн}}) ва фаронсавии «''дивизюн''» ({{lang-fa|'''دیویزیون'''}} > {{lang-fr|''division''}}) ва «''сарлашкар''»-ро ҷойгузини «''амири тумон''» кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Фаслномаи «''Ганҷинаи аснод''». Зимистони 1373, №16. — с. 38]</ref>, ки ҳамакнун дар [[Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон|Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон дараҷае]] баробар бо ''генерал-лейтенант'' аст.
''Фарҳангистони Эрон'' бо пешниҳоди ''Анҷумани вожагузинии артиш'' дар соли 1935 «''лашкар''»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «''тумон''» ({{lang-fa|'''تومان'''}} > {{lang-mn|түмэн}}) ва фаронсавии «''дивизюн''» ({{lang-fa|'''دیویزیون'''}} > {{lang-fr|''division''}}) ва «''сарлашкар''»-ро ҷойгузини «''амири тумон''» кард<ref>[http://ganjineh.nlai.ir/article_1831.html ''Рустоӣ, Муҳсин''. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Фаслномаи «''Ганҷинаи аснод''». Зимистони 1373, №16. — с. 38]</ref>, ки ҳамакнун дар [[Дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон|Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон дараҷае]] баробар бо ''генерал-лейтенант'' аст.


«''Лашкар''» дар «''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''»<ref>''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 1, с. 596.</ref>) ва «''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]]''»<ref>''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]] (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.</ref> оварда шудааст.
«''Лашкар''» дар «''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''»<ref>''[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]''. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 1, с. 596.</ref>) ва «''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]]''»<ref>''[[Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ]] (иборат аз 2 ҷилд)''. Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.</ref> оварда шудааст.


Бо таваҷуҳ ба ин додаҳо, вожаҳои «''лашкар''» ва «''лашкарсолор''», ки дар пайравӣ аз «''[[гундсолор]]''» аз ибораи «''солори лашкар''» сохта шудааст, барои ҷойгузин кардани истилоҳи русии «''дивизия''» (аз {{lang-pl|''dywizja''}} > {{lang-la|dīvīsiō}} «''бахш''») ва дараҷаи низомии «''генерал-лейтенант''» (аз {{lang-de|Generalleutnant}}) ба [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] пешниҳод шудаанд<ref>[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi ''Умед Джайхани'': В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref>.
Бо таваҷуҳ ба ин додаҳо, вожаҳои «''лашкар''» ва «''лашкарсолор''», ки дар пайравӣ аз «''[[гундсолор]]''» аз ибораи «''солори лашкар''» сохта шудааст, барои ҷойгузин кардани истилоҳи русии «''дивизия''» (аз {{lang-pl|''dywizja''}} > {{lang-la|dīvīsiō}} «''бахш''») ва дараҷаи низомии «''генерал-лейтенант''» (аз {{lang-de|Generalleutnant}}) ба [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] пешниҳод шудаанд<ref>[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi ''Умед Джайхани'': В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref>.
Сатри 71: Сатри 71:
{{Дараҷаҳои низомӣ}}
{{Дараҷаҳои низомӣ}}


== Манобеъ ==
== Эзоҳ ==
{{эзоҳ}}
{{эзоҳ}}

[[Гурӯҳ:Нерӯҳои мусаллаҳ]]
[[Гурӯҳ:Нерӯҳои мусаллаҳ]]
[[Гурӯҳ:Артиш]]
[[Гурӯҳ:Артиш]]

Нусха 02:44, 2 октябри 2020

Лашкарсолор
Дараҷаи болотар Сипаҳсолор
Дараҷаи поинтар генерал-майор
Ҳамто General of the Cavalry[d], Generalleutnant[d], divisional general[d] ва vice admiral[d]

Лашкарсолор (форсӣ: لشکرسالار‎) — дараҷае солорӣ ва симате дар нерӯҳои мусаллаҳ ва ниҳодҳои низомӣ, интизомӣ ва амниятӣ аст, ки поинтар аз сипаҳсолор ва болотар аз гундсолор мебошад; генерал-лейтенант[1].

Пайдарпаии дараҷаҳои низомӣ
Дараҷаи поинтар:
Гундсолор

Лашкарсолор 		Дараҷаи болотар:
Сипаҳсолор

Лашкарсолор дар нерӯҳои мусаллаҳ маъмулан симати муъовини вазорати дифоъ, умури дохилӣ, амният, сардори ситод ё фармондеҳии лашкарро дорад, ки ягони роҳкунишие хурдтар аз сипоҳ ва бузургтар аз гунд буда ва таҷҳизоту ҷангафзорҳои лозим барои иҷрои амалиёти размӣ дорад[2]; дивизия[3][4].

Вожашиносӣ

«Лашкарсолор» аз ду вожа сохта шудааст: лашкар (форсӣ: لشکر‎ > порсии миёна: laškar[5] > порсии бостон: *raxša-kara- ‘посдоранда; поянда’ > эронии бостон: *raxš- + *kara- ‘посдорӣ кардан’)[6]) + солор (форсӣ: سالار‎ < порсии миёна: sālār > паҳлавӣ: sarδār > эронии бостон: *sara-dāra-)[7]. Мақулаи дастурии ин вожа исм ва сохтвожаи он ба сурати [исм (лашкар) + исм (солор)] аст. Дар сохти ин исм аз фароянди вожасозии таркиб истифода шудааст. «Солор» гунае дигар аз «сардор» аст, ки аз куҳантарин замонҳо ба маънои «раҳбар, пешво, фармондеҳ; генерал» дар номгузории симату дараҷаҳои низомӣ ба кор меравад[8][9].

Пешина

Лашкар ҳамчун ягони размӣ нахустин бор дар сипоҳи Ҳахоманишиён (550 – 330 то милод) падид омадаву «бевара» (порсии бостон: *baivara-) номида мешуда ва онро «беварабад» (порсии бостон: *baivarapati-) фармондеҳӣ мекард[10]. Бевара аз 10 ҳазора (порсии бостон: *hazāra-) ташкил мешуд ва 10 000 сарбозро дар бар мегирифт.

Дар сипоҳи Ашкониён (250 то милод — 224), ки созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифта буд[11], бевара «гунд» (паҳлавӣ: gund ‘лашкар; гурӯҳ, даста’[12] > эҳтимолан аз эронии бостон: *vr̥nda- ‘сипоҳ; гунд’[13]) ном гирифта ва фармондеҳи он «гунд-солор» (паҳлавӣ: gund-sālār) хонда мешуд[14].

Дар сипоҳи Сосониён (224 — 651 милодӣ) низ ҳамин радабандӣ ва номгузорӣ ба кор мерафта, вале ҳар гунд аз 5 дирафш (порсии миёна: «drafš») ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбозро дар бар мегирифт[15]. Фармондеҳи гунд дар сипоҳи Сосониён низ гундсолор (порсии миёна: gund-sālār) номида мешуд[16].

Аммо аз миёнаҳои садаи V дар канори истилоҳи «гунд» истилоҳи «лашкар» (порсии миёна: laškar) низ ба кор мерафтааст[17]. Истилоҳи «лашкар» (форсӣ: لشکر‎) дар осори адабии форсӣ, бавижа «Шоҳнома», бисёр ба кор рафтааст[18]. Чунончи, Фирдавсӣ гуфта:

Бирав бо сипоҳе ба кирдори кӯҳ,
Гузин кун зи гурдони лашкар гурӯҳ[19].

Дар сипоҳи Сомониён, Ғазнавиён ва Салҷуқиён фармондеҳи лашкарро «солори лашкар» ва «амири лашкар» мегуфтанд[20]. Чунончи, «солори лашкар» дар «Шоҳнома» борҳо ба кор рафта ва аз бофтор чунин бар меояд, ки он мансабе поинтар аз сипаҳсолор буда ва мақоми ҷонишинӣ доштааст, чуноне ки генерал-лейтенант дар артишҳои урупоӣ муъовини генерал-полковник будааст:

Чунин гуфт солори лашкар ба шоҳ,
Ки «Фармони ту бартар аз чарху моҳ,
Бад-он сон шавам, к-ам ту фармон диҳӣ,
Ту шоҳи ҷаҳондориву ман раҳӣ».[21]

Сипаҳро ба солори лашкар супурд,
Бирафту ҷаҳондидагонро бибурд[22].

Фарҳангистони Эрон бо пешниҳоди Анҷумани вожагузинии артиш дар соли 1935 «лашкар»-ро ҷойгузини истилоҳоти туркӣ-муғулии «тумон» (форсӣ: تومان‎ > муғ. түмэн) ва фаронсавии «дивизюн» (форсӣ: دیویزیون‎ > фр. division) ва «сарлашкар»-ро ҷойгузини «амири тумон» кард[23], ки ҳамакнун дар Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон дараҷае баробар бо генерал-лейтенант аст.

«Лашкар» дар «Фарҳанги забони тоҷикӣ»[24]) ва «Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ»[25] оварда шудааст.

Бо таваҷуҳ ба ин додаҳо, вожаҳои «лашкар» ва «лашкарсолор», ки дар пайравӣ аз «гундсолор» аз ибораи «солори лашкар» сохта шудааст, барои ҷойгузин кардани истилоҳи русии «дивизия» (аз лаҳӣ: dywizja > лот. dīvīsiō «бахш») ва дараҷаи низомии «генерал-лейтенант» (аз олмонӣ: Generalleutnant) ба Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод шудаанд[26].

Пайвандҳо


Эзоҳ

  1. ↑ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хизмати ҳарбӣ»
  2. ↑ Фарҳанги ҳазор вожаи низомӣ. — Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Дафтари вожагузинии низомии Ситоди кулли Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон, 1392. – с. 165
  3. ↑ Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд). Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 442.
  4. ↑ Коллектив авторов. Том 3, статья «Дивизия» // Военная энциклопедия / Под ред. Грачёв П. С.. — М.: Воениздат, 1995. — С. 68—76. — 543 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-203-00748-9.
  5. ↑ MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 52
  6. ↑ Ҳасандӯст, Муҳаммад. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-58-3. ҷ. 4, с. 2520.
  7. ↑ Ҳасандӯст, Муҳаммад. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-57-6. ҷ. 3, с. 1648.
  8. ↑ Фарҳанги забони тоҷикӣ. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 2, с. 259
  9. ↑ Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ. ҷ. 2, с. 259.
  10. ↑ J. Marquart, Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896, p. 19 n. 84
  11. ↑ Никоноров В. П. К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 156
  12. ↑ MacKenzie, D. N., A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 38
  13. ↑ Ҳасандӯст, Муҳаммад. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-58-3. ҷ. 4, с. 2447.
  14. ↑ Farrokh, Kaveh. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7
  15. ↑ Kaveh Farrokh, Gholamreza Karamian, Katarzyna Maksymiuk. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13
  16. ↑ Daryaee, Touraj. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4. — p. 47
  17. ↑ Tafazzoli A. Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000. — р. 7
  18. ↑ Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд). Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.
  19. ↑ Абулқосим Фирдавсӣ. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 15
  20. ↑ Ноҷӣ, Муҳаммадризо. Фарҳангу тамаддуни исломӣ дар қаламрави Сомониён. — Теҳрон: Амири Кабир, 1386. — С. 252. — 904 с. — ISBN 964-00-1086-3.
  21. ↑ Абулқосим Фирдавсӣ. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 17
  22. ↑ Абулқосим Фирдавсӣ. Шоҳнома. — Душанбе: «Адиб», 2008. Таҳияи матн ва луғату тавзеҳот аз Камол Айнӣ ва Зоҳир Аҳрорӣ. Муҳаррир Мубашшир Акбарзод. ҷ. 5. — 480 саҳ. — ISBN 978-99947-32-84-5. — c. 376
  23. ↑ Рустоӣ, Муҳсин. Вожагони низомии мусаввиби Фарҳангистони Эрон (1314 — 1320 ҳ.ш.) // Фаслномаи «Ганҷинаи аснод». Зимистони 1373, №16. — с. 38
  24. ↑ Фарҳанги забони тоҷикӣ. Зери таҳрири М. Ш. Шукуров, В. А. Капранов, Р. Ҳошим, Н. А. Маъсумӣ — М., «Советская Энциклопедия», 1969. ҷ. 1, с. 596.
  25. ↑ Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд). Зери таҳрири Сайфиддин Назарзода (раис), Аҳмадҷон Сангинов, Саид Каримов, Мирзо Ҳасани Султон. – Душанбе: Пажӯҳишгоҳи забон ва адабиёти ба номи Рӯдакӣ, 2008. – 950 саҳ. – ҷ. 1, с. 718.
  26. ↑ Умед Джайхани: В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной
Баргирифта аз "https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=Лашкарсолор&oldid=1178412"